3. Кеніш ауасының зиянды, улы және радиоактивті қоспалары.

Ауаның улы және радиоактивті қоспалары. Шахта ауасының улы қоспаларына көміртегінің шала тотығы (СО), азот қышқылдары (NO₂, N₂O₄, N₂ О₅, т.т.), күкіртті газ (SO₂), сутекті күкірт (H₂S) және т.б. жатады. Улы газдар аз мөлшерде қоршалған жыныстардан және пайдалы қазбалардан аз мөлшерде бөлініп шығуы мүмкін. Ең көп мөлшерде улы газдар жарылыс жұмыстары кезінде және іштен жанатын қозғағыштардан (ДВС) бөлініп шығады. Улы газдардың кеніш ауасындағы мөлшері мөлшерленеді (шектеледі).

Жұмыс аймағындағы ауадағы залалды заттардың шектік рұқсат қосылымы (IIIPҚ) деп күнделікті 8 сағат ішінде немесе басқа да ұзақ уақыт аралығында барлық еңбек мерзімі кезінде де адамды ауруға шалдықтырмайтын немесе денсаулығында ауытқулар жағдайын тудырмайтын, тіптен тұрақты жұмыс үдірісі кезінде де, әрі казіргі және келешектегі адамдар ұрпағына ешбір әсер етпейтін газдардың жиынтықтарын айтады.

4. Кен қазбаларымен қозғалысы кезіндегі ауа құрамының өзгеруі, ауаны ластаушы көздер.

Кен қазбаларымен қозғалысы кезіндегі ауа құрамының өзгеруі. Тау – кен қазбаларын толтыратын атмосфералық ауа кеніштің (рудничный ) ауасы деп аталады. Кеніш ауасының құрамы және шамашарттары атмосфералық ауадан өзгеше.

Егер кеніш ауасының құрамы атмосфералық ауа құрамымен салыстырғанда өзгеріске ұшырамаса немесме өте аз мөлшерде ауытқыса, онда мұндай ауаны таза немесе ластанбаған деп айтамыз.

Кеніш ауасының атмосфералық ауа құрамынан айырмашылығы болса, онда мұндай ауаны ластанған ауа деп айтамыз.

Таза ауа беретін қазбаларды – ауа беретін, ал ластанған ауа жүретін қазбаларды - желдеткіш қазбалар деп бөледі.

Тау-кен қазбаларымен жүретін ауа құрамының өзгеруі оттегі құрамының азаюына, көміртегі газының, азоттың, метанның, көміртегі шала тотығының және басқа газдардың, шаң құрамының көбеюіне әкеліп соғады. Сонымен бірге ауаның қызуы, атмосфералық қысым да өзгеріп тұрады.

Ауаның ластану себептері:

а) технологиялық көздер – жарылыс жұмыстары,іштен жанатын қозғыштардың жұмысы, шыңтастан пайдалы қазбалар мен бос жыныстарды бұзу, тасу, тасымалдау, түсіру, тиеу үдірістері т.б.

б) табиғи көздер – тау-кен жыныстарын жалаңаштау. Бос жыныс пен көмірлерді ұсақтау, тау-кен қазбаларымен қилысып өтетін минералды көздер, жарықшақтар, геологиялық бұзылымдар т.б. Кеніш ауасындағы газдың құрамы оның жиынтығымен сипатталады, демек белгілі бір газдың салмағының (көлемінің) сол ортаны құрайтын газды ауа қоспаларының салмағына (көлеміне) қатынасын айтады. Газдың жиынтығын белгілі бір газ салмағының қоспа көлеміне қатынасы арқылы да өрнектеуге болады (мг/л). Осы екі көрсеткіштің біреуі белгілі болса, екіншісін төмендегі теңдеу арқылы табуға болады. Мысалы, егер газдың көлемдік жиынтығы (G_К' %) белгілі балса, онда газдың салмақтық жиынтығын G_сол мг/л мына теңдеумен анықтауға болады,

G_сал = 0,466 M G_{көл '} мг/л (1.1)

мұнда М - газдың салыстырмалы молекулалық салмағы, г; G _көл - газдың көлемдік жиынтығы, %.