38. Кенішті желдету сызбалары және оларды таңдау.

Желдетіс сұлбаларын таңдау.

Оны таңдап алуда тау-кен қазбаларын желдеткенде барлық мүмкіндікті пайдаланып басқа қызмет атқаратын тау-кен қазбаларын (тасымалдау, жүк көтеру, жүріс жол, кенқұдығы т.б.) толық пайдалануға ұмтылыс жасау керек. Шахтаның жалпы аэродинамикалық кедергісін мейлінше азайту үшін ауа ағымдарын өте көп параллель тау-кен қазбаларына бөлу тиімді болады. Барлық тазалау және даярлау кенжарлары (басқада жұмыс орындары) жаңа (таза) жел ағымымен желдетілуі шарт. Ластанған ауа ағымы таза ауамен араласпайтын болсын. Таза ауа жүретін тау-кен қазбалары ластанған ағыммен мүмкіндік болғанша түйісе бермеуі керек, бұл желдеткіш құрылыстарының (қақпа, есік, өткел, далда т.б.) санын азайтуға жағдай туғызады. Желдетіс сұлбасы кеніш торында ауаның табиғи бөлінуін нақты есептелген мәнге жақындауын қанағаттандыру керек. Сөз жоқ, желдеткіш сұлбасы бірегей қауіпсіздік ережесінің талабына сай қабылдануы шарт. Мысалы:

а) шаң-тозаңнан қауіпті шахталарда скипті және көлбеу оқпандар арқылы, таза ауаны жерастына түсіруге рұқсат етілмейді, сонымен қатар ауаны опырылған аймақпен құлаған жерлер арқылы беруге және оны ластауға болмайды;

б) тау-кен қазбаларындағы ауаның төменгі және жоғары рұқсат мәндері сақталуы тиіс;

в) барлық тазалау кенжарлары жалпы кеніштік қысымның есебінен, оқшауланған желдеткіштерді пайдаланбай-ақ, тура (сквозная) желдетілуі қажет.

39. Жалпы шақтылық ауа мөлшерін реттеу.

Кеншілердің еңбек өнімділігі, денсаулығы сондай-ақ, олардың өмірі атмосфералық ауаның жағдайына тікелей байланыста болып келеді: ауаның тазалығы, оның қызыуы, ауаның жылдамдығы, оның жеткілікті көлемде болуы т.б.

Атмосфералық ауа – жерді айнала қоршаған тор іспеттес газ бен будың қоспасынан тұрады. Ауа үнемі қозғалыста болады, сол себепті оның қысымы, қызуы жылудың уақытына, жердің ендігіне, теңіз деңгейінен биіктігіне байланысты болып келеді (-80 C + 500 C дейін ). Ауаның атмосфералық қысымы теңіз деңгейінен 101,3 кПа (101,3 x мм. су .бағ.) деп қабылданған. Негізгі қысым ауаның ылғалдығына, қызуына, ауа ағымының алмасу жылдамдығына байланысты және 80 – 120 кПа аралығында өзгеріп тұрады.

Бірегей қалыптасқан жағдайда теңіз деңгейінен биіктік өскен сайын атмосфералық қысым азая түседі.

Кен қазбаларымен қозғалысы кезіндегі ауа құрамының өзгеруі. Тау – кен қазбаларын толтыратын атмосфералық ауа кеніштің (рудничный ) ауасы деп аталады. Кеніш ауасының құрамы және шамашарттары атмосфералық ауадан өзгеше.

Егер кеніш ауасының құрамы атмосфералық ауа құрамымен салыстырғанда өзгеріске ұшырамаса немесме өте аз мөлшерде ауытқыса, онда мұндай ауаны таза немесе ластанбаған деп айтамыз.

Кеніш ауасының атмосфералық ауа құрамынан айырмашылығы болса, онда мұндай ауаны ластанған ауа деп айтамыз.

Таза ауа беретін қазбаларды – ауа беретін, ал ластанған ауа жүретін қазбаларды - желдеткіш қазбалар деп бөледі.

Тау-кен қазбаларымен жүретін ауа құрамының өзгеруі оттегі құрамының азаюына, көміртегі газының, азоттың, метанның, көміртегі шала тотығының және басқа газдардың, шаң құрамының көбеюіне әкеліп соғады. Сонымен бірге ауаның қызуы, атмосфералық қысым да өзгеріп тұрады.