22. Кеніштегі (шақтыдағы) атмосфералық қысым.

Кеніштің атмосфералық қысымы. Атмосфералық қысым — жер бетіндегі ауаның аэростатикалық қысымы. Ауаның аэростатикалық қысымы һ тереңдік өскен сайын көбейе түседі және әрбір тереңдіктің өзіне тән Р_h мәні болады. Демек, ауаның атмосфералық қысымы бірдей емес (терең шахталармен салыстырғанда таяз шахталарда оның мәні аз болады). Паскаль заңына сүйенсек, жер бетіндегі атмосфералық қысымы мәнінің өзгеруі шахтадағы атмосфералық қысымның мәнін тура сондай мөлшерге өзгертеді.

23. Қозғалыстағы ауа қысымының түрлері. Депрессия.

Қысым түрлері. Кез келген қозғалыстағы ауаның аймағында оның қабаттары болады, олардың салмағы қозғалыстағы ауаның әрбір көлеміне ауастатикалық (аэростатикалық) қысыммен әсер етеді. Белгілі болғандай, әрбір қозғалатын денеде кинетикалық энергия болады және ол дене өзінің жолында басқа бір денеге, кедергіге тап болса, онда ол осы кедергіге қысым жасайды, оның (қысымның) мөлшері әрине ол дененің кинетикалық энергиясына байланысты. Қозғалыстағы суда осы заңға бағынады. Егер, ауа ағымына кез келген бір денені орналастырсақ (мысалы жұқа табақша), онда қозғалыстағы ауа осы табақшаға қысым жасайды және ол қысымның мәні ауа ағымының кинетикалық энергиясына байланысты. Мұндай қысымды динамикалық немесе жылдамдық қысымы деп атайды.

Аэростатикалық және динамикалық қысым - ауа қозғалысының толық, қысымын құрайтын бөлімдер.

Желдетуде қысым айырмасын депрессия деп атайды. Бұдан үш жағдай туындайды:

• статикалық қысымдар айырмасын статикалық депрес­сия деп атайды;

• динамикалық қысымдар айырмасын динамикалық деп­рессия деп атайды;

• толық қысымдар айырмасын толық депрессия деп атайды.

24. Энергияның сақталу заңы.

Энергияның сақталу заңы. Ауа қозғалысына байланысты бұл заңды былай тұжырымдауға болады: белгілі бір уақыт аралығындағы қозғалыстағы ауаның бей-жәй көлемінің энергиясының өзгеруі оған берілген жылу энергияларының сандарының қосындысына және ауаға түскен сыртқы жұмыс күштеріне тең, яғни

ΔE_B + ΔE_n + ΔE_K = ΔQ + ΔA , (8.11)

мұнда ΔE_B - қозғалыстағы ауаның ішкі энергиясының өзгеруі, (демек Е_к және Е_n молекула қозғалыс әсері); ΔE_n - қозғалыстағы ауаның потенциалдық энергиясының өзгеруі; ΔE_K-қозғалыстағы ауаның кинетикалық энергиясының өзгеруі; ΔQ - қозғалыстағы ауаның жылу энергиясының өзгеруі; ΔA - сыртқы күштер әсері.

Қазбадағы ауа қозғалысында сыртқы күштерге қозғалған ауаға кедергі күштері мен статикалық қысым әсерін тигізеді (үйкеліс күші). Адиабатты ағым (жылу сыртқа шықпайды және сырттан келмейді) үшін ΔE_B =ΔQ =0 және өте кішкентай бірқалыпты ауа ағыстары үшін (6.17) теңдеуін былай жазуға болады,

dP + gρdz + d(ρu²)/2 + gρdb = 0, (8.12)

мұнда h - ауаның бірлік салмағына келетін сыртқы күштің жұмысы.

Бұл (8.12) теңдеу Бернулли теңдеуі деп аталады. (1738 жылы осы теңдеуді тапқан ғалым).

25. Ауа ағымының үздіксіз теңдеуі.

Массаның сақталу заңы. Ауа қозғалысына байланысты бұл заңды былай тұжырымдауға болады: біркелкі бөлшектерден (заттардан) тұратын кез келген ауаның көлемінің салмағы, оның қозғалыс үдірісінде тұрақты қалыпта қалады, демек салмақтың уақытқа байланысты өзгеруі нөлге тең. Егер ауа ағымынан тығыздығы тұрақты болатын (ρ= const) кішкене көлемді бөліп алсақ, онда массаның сақталу заңын мына түрде жазуға болады,

dM / dt = 0 (8.1)

мұнда M - бөлініп алынған көлемдегі ауа салмағы; t - уақыт.

(8.1) теңдеуін ағым жылдамдығының кескіндерін координаттық осьтерге (бойлыққа) түсіретін болсақ, онда оның (8.1) түрі төмендегідей болады,

νρ/dt + ν(ργ)/dx + ν(ρu)/νy + ν(ρw)/νz = 0, (8.2)

мұнда u, U, w — ағым жылдамдығының координат осьтеріне түсірілген кескіні (8.2) теңдеуі ағымның үздіксіз теңдеуі деп аталады.