Әдебиеттер тізімі
1. Веников В.А., Путятин Е.В. Введение в специальность.Электроэнергетика.-М:Высшая школа, 1988г.
2.Хожин Г. «Электроэнергетика», Алматы, 2011ж.
ДӘРІС № 3
Тақырыбы«су электр станциясы»
Жоспар
1. СЭС электр энергияны алу технологиялық үдерісі
2. СЭС түрлері.
3. Турбина түрлері
Су тасқынының механикалық энергиясын электр энергиясына гүрлендіретін электр станциясы - су электр станциясы деп аталады . Олар су энергиясы көздеріне жақын жерлерде өзен-дерде, теңіз жағалауларының маңайына салынады.
Су электр станциясының жүмысы гидравлика және гидроди-намика заңдарына негіздсліен.
Су электр станңиясының қуаты гомен қарай аққан су гасқы-нының секундгық іпыгынына жоне жогарі ы су қоймасы мен томенгі қойманыңсу деңгейінің қаіпықтығына, яғни еудың қысы-мына байлаиысты.
Судың қысымын кобейту үшпі жасанды гидротехникалық ғимарапар саіынады. Жазық жсрдегі озен еуының кысымы богег-термен (плотина), ал таулы жерде одейі айналдыра салынған арна-мен (каналмен) көбейтіледі. Таулы жердегі мүндай каналды деревациялық канал деп атайды.
Тегіс жерде плотинамен салынатын су электр станциясыың негізінен екі түрі бар:
1. Өзеннің арнасына салынады (орысша-русловая ГЭС).
2.Станция үйі плотинаның қасында салынады (орысша-пло-тинная Г')С).
Өзеннің арнасына салынатын су электр станциясының жоғары жоне гомеш і су қоймасы деңгейінің қашықтығы 25-30 метрден аспайды, ал станциялардың үйі плотинаның қасында салынса 30-35 метрге дейін жетеді.
Су электр станциясының ерекшеліктері:
Су қоры бар және құрлысқа қолайлы жерде салынады. Әдетте, СЭС-ның салынған жері тұтынушылардың орналаскан жеріне сәйкес келмейді.
Өндірілген электр энергиясының айтарлықтай бөлігіне жоғары кернеулі (110-500 кВ) электр желісіне береді.
Ерікті графикііен жұмыс істейді.
Жоғары маневрлі станцияға жатады. Себебі, гидротрубинаныжұмысқа қосу және электр жүктемесін алу небәрі 3-5 минутка созылады.
Пайдалы әсе коэффициенті жоғары (η=0,85).
1.10-сурет. Өзеннің арнасына салынатын су электр станциясының cұлбасы.
Бақылау сұрақтары:
СЭС жұмыс принципі?
СЭС түрлерін ата.
СЭС ерекшеліктері мен кемшіліктерін ата.
Әдебиеттер тізімі
1. Веников В.А., Путятин Е.В. Введение в специальность.Электроэнергетика.-М:Высшая школа, 1988г.
2.Хожин Г. «Электроэнергетика», Алматы, 2011ж.
ДӘРІС № 4
Тақырыбы «су аккумуляциялық электр станциялары (саэс).
КІШІГІРІМ СЭС»
Жоспар
1. САЭС ерекшеліктері.
2. Кішігірім СЭС.
Су аккумуляциялық электр станциялары (ГАЭС) кем дегенде екі бассейнді су қоймасының су энергиясын пайдаланылатын станция.
Су аккумуляциялық электр станцияларының (САЭС) жұмы-сының үстанымдық сүлбасы 4.1-суретте көрсетілген.
4.1-сурет. Су аккумуляциялық электр станциясының ұстанымдықсұлбасы.
а) станция сулбасы; б) төрт машиналы станция агрегаттары; в) уш лшшиналы станция агрсгаттары; г) екі машиналы станция агрегаттары.
1. Жоғарғы бассснн. 2. Су торабы. 3. Станцыя уйі. 4. Төмеигі бассейн. Т - турбина;
Г- генератор; Н - соргы; Д - коігалтцыш
Электрэнергетика жүйесі жүмысында қарбалас кезең болғанда, САЭС-ның электр машиііасы генератор режімінде жүмыс істейді де, осы жүйедегі қарбаласты тез уақыттың ішінде (шамамен 1-2мин)
қалыпқа түсіреді. Ал егерде электр жүйесінде жүктеме аз юлса, бүл электр станциясының машиналары сорғы режіміне чошеді. Сөйтіп жоғарғы бассейнді (1) сумен толтырады, ал келесі снератор режімінде жүмыс істеуге дайын түрады. Нәтижесінде жылу электр станциясы мен атом электр станциясының экономи-калық тиімділігі артады.
Дүниежүзінде барлығы 150 САЭС жұмыс істейді. Су аккумуляциялық электр станцияларын Австралияда, Швейцарияда, Англияда, Жапонияда, АҚШ-та, Бразилияда, Чилиде, Колумбияда, Испанияда, Францияда, Швецияда, ГФР-да және Канадада тиімді колданады.
ТМД-да қуаты 225 МВт Киев САЭС-ы. Ленинград және Жи-і улевск САЭС-ы тиянақты жүмыс істейді.
Су аккумуляциялық электр станциясының пайдалы әсер коэффициенті η=0,7-0,75 тең және станциялардың осындай түрін са-іуға жүмсалагын қаржы шартты түрде аз (6).
Міне, су аккумуляциялық электр станцияларының осы келтір-іген артықшылықтары оларды салуды көбейту керек екендігін анықтайды.
Бақылау сұрақтары:
Энергияны аккумуляциялау түрлері?
САЭС ғимараттарының ерекшеліктері қандай?