- •1)Басқару жүйесін енгізу тиімділігі қалай есептеледі?
- •2)Электромагнитті шығын өлшеуіштер.
- •38 Сурет. Электромагниттік шығын өлшеуіш:
- •1)Тұрақты қысым құламасының шығын өлшеуіштері.
- •2)Электромагнитті шығын өлшеуіштер.
- •38 Сурет. Электромагниттік шығын өлшеуіш:
- •3)Түсті пирометрлерінің әрекеттену принциптері.
- •23 Сурет. Түсті пирометрдің блок-сұлбасы.
- •1) Магнитті күшейткіштердің әрекет принципі.
- •8 Сурет. Екі дроссельді және кері байланысы бар магниттік күшейткіштің сұлбасы
- •2) Электромашиналық күшейткіштердің әрекет принципі.
- •6 Сурет. Электронды шамды күшейткіштің сұлбасы мен оның сипаттамасы:
- •3) Сыйымдылықты манометрлер.
- •1) Инфрақызыл сіңіргішті газталдағыштар
- •2) Ультракүлгін сіңіргішті газталдағыштар
- •44 Сурет. Оптика – акустикалық газталдағыштың принципиалды сұлбасы.
- •45 Сурет. Ультракүлгін сіңіргіш газталдағыш сұлбасы.
- •3) Электромашиналық күшейткіштердің әрекет принципі.
- •6 Сурет. Электронды шамды күшейткіштің сұлбасы мен оның сипаттамасы:
- •1)Шығынды өлшеуге арналған аспаптар сыныптамасы.
- •2)Әрбір реттегіштің қандай негізгі элементтері болуы керек?
- •3)Қателік сигналы қалай жасалады?
- •1)Температуралық шкалалар, температураны өлшеуге арналған аспаптардың сыныптамасы.
- •2)Электр кедергілі манометрлер.
- •3)Кеңею термометрлер әрекетінің принциптері.
- •1) Көрсеткіш шынылар мен қалытқылы деңгей өлшеуіштер
- •33 Сурет. Тұйықталған ыдыстар үшін қалытқылы деңгей өлшеуіш.
- •34 Сурет. Уб-п типті буйкалы деңгей өлшеуіштің сұлбасы.
- •2) Ионизациялық манометрлер.
- •3) Пьезоэлектрлік манометрлер.
- •32 Сурет. Пьезоэлектрлік манометр сұлбасы.
- •1)Калориметриялық шығын өлшеуіштер.
- •2)Сұйықтар мен газдар мөлшерінің жылдамдықты және көлемдік санауыштары.
- •3)Электромагнитті шығын өлшеуіштер.
- •38 Сурет. Электромагниттік шығын өлшеуіш:
- •1)Тұрақты қысым құламасының шығын өлшеуіштері
- •2)Кеңею термометрлер әрекетінің принциптері.
- •3)Электромагнитті шығын өлшеуіштер.
- •38 Сурет. Электромагниттік шығын өлшеуіш:
- •1)Пьезоэлектрлік манометрлер.
- •32 Сурет. Пьезоэлектрлік манометр сұлбасы.
- •2)Өлшеуге және өлшеу аспаптарына анықтама беріңіз.
- •3)Кип құрылымдық сұлбасын түсіндіріңіз.
- •41 Билет
- •31 Сурет. Электрлік кедергінің манганиндік манометрі.
- •2. Сандық реттегіштер
- •33 Сурет. Тұйықталған ыдыстар үшін қалытқылы деңгей өлшеуіш.
- •34 Сурет. Уб-п типті буйкалы деңгей өлшеуіштің сұлбасы.
- •42 Билет
- •1.Белсенді кедергілі датчиктердің әрекеттебелсенді кедергілі датчиктердің әрекеттену принцптері
- •3 Сурет. Белсенді кернеу датчиктері және олардың сипаттамалары.
- •2. Сыйымдылықты датчиктер.
- •5 Сурет. Сыйымдылықты датчиктер.
- •3. Электромагниттік шығын өлшеуіштер.
- •38 Сурет. Электромагниттік шығын өлшеуіш:
- •42 Билет
- •1. Импульсті реттегіштердің әрекеттену принципі
- •2. Өлшеуге және өлшеу аспаптарына анықтама беріңіз.
- •44 Сурет. Оптика – акустикалық газталдағыштың принципиалды сұлбасы.
- •43 Билет
- •10 Сурет. Модуляторлардың сұлбасы мен сипаттамалары
- •44 Билет
- •1.Оптикалық пирометрлерінің әрекеттену принциптері
- •1 7 Сурет. Өлшеу жүйесінің құрылымдық сұлбасы.
- •45 Билет
- •18 Сурет. Манометрлік термометрдің принципиалдық сұлбасы.
- •19 Сурет. Кедергі термометрінің конструкциясы:
- •20 Сурет. Кедергілі термометрлі теңестірілген көпірдің сұлбасы
- •1 Қысымның ауыспалы құламасының шығын өлшеуіштері.
- •37 Сурет. Қысым құламасы ауыспалы шығын өлшеуіштер сұлбасы:
- •40 Сурет. Калориметриялық шығын өлшеуіштің принципиалды сұлбасы
- •1 Қысымды өлшеуге арналған сұйықтық аспаптар.
- •25 Сурет. Құбыршалы сұйықтық манометрлер сұлбасы
- •2 Термоэлектрлік термометрлер.
- •3Киип сезімталдығы
- •1Қателік сигнал қалай жасалады.
- •2Индуктивті датчиктер
- •16 Сурет. Электромагниттік реленің құрылғысы (а) және қосу сұлбасы (б).
- •1 Ионизациялық манометрлер
- •2 Реттегіштер сыныптамасы
- •54Билет
- •1 Ультрадыбысты шығын өлшеуіштер
- •3 Күшейткіш сыныптамасы
- •55 Билет
- •1 Магнитті күшейткіштер.
- •7 Сурет. Дроссель сұлбасы (а) және оның сипаттамалары (б).
- •8 Сурет. Екі дроссельді және кері байланысы бар магниттік күшейткіштің сұлбасы
- •9 Сурет. Электромашиналық күшейткіш сұлбасы.
- •56 Билет
- •1 Өлшеу бірлігі. Қысымды өлшеуші аспаптар сыныптамасы.
- •2 Шығынды өлшеуге арналған аспаптар сыныптамасы.
- •3Фотоколориметриялық газталдағыштар.
- •46 Сурет. Фотометрдің өлшеуші сұлбасы.
- •57 Билет
- •1 Жылулық газталдағыштар.
- •43 Сурет. Термокондуктометриялық газталдағыштар сұлбасы.
- •2 Фотоколориметриялық газталдағыштар.
- •46 Сурет. Фотометрдің өлшеуші сұлбасы.
- •3 Электромагниттік шығын өлшеуіштер.
- •38 Сурет. Электромагниттік шығын өлшеуіш:
- •58 Билет
- •1 Өлшеуге анықтама
- •3 Реттегіш
- •59 Билет
- •1 Адаптивтік реттеуіш принципі
- •1 Сурет. Реттеудің автоматтық жүйесінің функционалды сұлбасы.
- •2 Реле.
- •3 Электромагниттік шығын өлшеуіштер.
- •38 Сурет. Электромагниттік шығын өлшеуіш:
- •16 Сурет. Электромагниттік реленің құрылғысы (а) және қосу сұлбасы (б).
1)Тұрақты қысым құламасының шығын өлшеуіштері
Қысымның тұрақты құламасының шығын өлшеуіштері.
Ротаметр деп аталатын, бұл шығын өлшеуіштердің әрекеті, сұйық пен газдың ағуы үшін құбырдың өтпелі қимасын өзгертетін сезімталды элементтің қалытқының қозғалысына негізделген. Қалытқыдағы қысым құламасы жалпы тұрақты болып қалады, ал оның көтерілу биіктігі өлшенетін сұйықтың немесе газдың шығынының шамасына пропорционал. Ротаметр шкаласы бірқалыпты, ондағы қысымның жоғалымы аз.
Көрсеткішті ара қашықтыққа көрсететін (беретін) ротаметрлер (шкаласыз) жез немесе тот баспайтын болат металдық құбыршадан жасалады. Олар 6,4 МПа дейінгі қысым кезінде өлшеуге арналған. Шығын туралы ақпаратты беруге арналған дифференциалды-трансформаторлық түрлендіргіш болады, оның плунжері қалытқымен бірге қозғалады. РЭ типті, өлшеу шектері 0,025-63 м3/сағ (су үшін) және негізгі қателігі ± 2,5 % ротаметрлер шығарылады. Қосалқы ретінде дифференциалды-трансформаторлық аспап КСД қолданылады. Ротаметрлер жоғарылаушы ағынмен құбырларға қатаң тік орналастырылады
2)Кеңею термометрлер әрекетінің принциптері.
Кеңею термометрлері. Сұйықтық шынылы термометрлерде денелердің жылулық кеңею қасиетін қолданады. Бұл жердегі температураның өзгерісі сұйық пен термометр қауызы материалының көлемдік кеңеюінің коэффициенттерінің айырмасына негізделген.
Сұйықтық термометрлердің сезімталдығы, сұйық пен қауыз шынысының кеңеюінің температуралық коэффициенттерінің айырмасы үлкен болған сайын, жоғары болады, сондықтан термометрлерді әзірлеу үшін, кеңеюдің температуралық коэффициенті 2х10-5 1/°С термометрлік шыны қолданылады. Жұмысшы термометрлік сұйық ретінде көбінесе химиялық таза сынап қолданылады. Өлшеудің төменгі шегі сынаптың қатаю температурасымен шектеледі және —35 °С тең, жоғарғы шегі шыны үшін ұйғарынды температуралармен анықталады.
Кварцтық шыныны қолдану кезінде өлшеудің жоғарғы шегі +750 °С дейін артады. Қалыпты атмосфералық қысым кезінде сынаптың қайнау температурасы 356,58 °С тең болатындықтан, жоғары температуралы сынапты термометрлерде капиллярлық құбыршадағы бос кеңістік, қысыммен, инертті газбен толтырылады: мысалы шкаласы 500 °С дейінгі термометрлерде газдың қысымы 20х10s Па жетеді. 190 °С дейінгі температураларды өлшеу үшін, толықтырғыштар ретінде органикалық сұйықтар қолданылады. Осындай термометрлерден ең кең таралғаны – өлшеу шектері —80-нен +80 °С дейін болатын спиртті термометрлер болады.
Термометрлер келесідей түрлерге бөлінеді:
- техникалық сынапты – тіке және бұрышты ішіне салынған шкалалы. Температуралар диапазоны – 90-нан + 600 °С дейін;
- зертханалық сынапты — таяқшалы немесе шкаласы ішіне салынған. Ең дәлдікті термометрлер, шкаласының бөліну бағасы 0,1 °С, өлшеу интервалы 50 °С болады, мысалы 150-ден 200 °С дейін. 0 °С басталатын шкалалар үшін өлшеудің жоғарғы шегі 500 °С тең;
- сұйықтықты (сынапты емес) — —190-нан +100°С дейінгі температураларды өлшеу үшін шығарылады;
- электржанаспалы сынапты — капиллярлық құбыршаға қозғалыссыз жанасумен пісіріп жабыстырылған және электр желісінің сынып бағанасымен жанасуға арналған бір қозғалыстағы контактімен. Олар 0—300 °С шегіндегі қажетті температураларға жету туралы сигнал үшін пайдаланылады.
Егер термометр өлшеу шарты бойынша өлшенетін ортаға толығымен батырыла алмайтын болса, онда келесі теңдеуге сәйкес сынаптың шығатын бағанасына түзету енгізілуі керек
Д t = n в (t2 — t1) (19)
мұндағы n — шығып тұрған сынап бағанасындағы градустер саны; в — шыныдағы жұмысшы сұйықтың кеңею коэффициенті (сынап үшін 0,00016, спирт үшін 0,001, 1/°С); t2 — термометр көрсететін температура; t1 — сынаптың шығып тұрған бағанасының орташа температурасы, ол негізгі термометрдің шығып тұрған бөлігінің ортасына резервуары бекітілген қосалқы термометрмен өлшенеді.
Шыны сұйықтық термометрлердің негізгі басымдылығы — құрылғысы мен құрылысының қарапайымдылығы, арзаншылығы және тіпті сериялық шығырылатын термометрлер үшінде жоғары дәлдікті көрсеткіштігі. Шыны сұйықтық термометрлердің кемшіліктеріне тіркеу мүмкінсіздігі мен көрсеткішті қашықтыққа беру мүмкінсіздігі жатады.
Сызықтық кеңею термометрлері биметалдық және дилатометриялық болып бөлінеді. Биметалдық термометрлердің әрекеті, қыздыру кезінде өзара қатаң біріктірілген, екі әртүрлі материалдың элементтерінің сызықтық кеңеюі айырмасын ΔLt өлшеуге негізделген. Биметалдық термометрлер жазық және шиыршықты спираль түріндеде орындалады, оның бір ұшы қатаң бекітілген, ал екінші ұшы қыздыру кезінде шиыршықталады және сонымен байланыстырылған тілді градуирленген шкала бойлығымен бұрады.
Дилатометриялық термометр бір ұшымен қатаң қосылысқан, құбырша мен стерженнен (өзектен) тұрады. Құбырша сызықтық кеңею коэффициенті үлкен металдан дайындалған, ал стержень — сызықтық кеңею коэффициенті төмен материалдан (инвар, кварц, фарфор) жасалған. Өлшеу кезінде құбырша толығымен өлшенетін ортаға батырылуы тиіс. Температураның жоғарылауымен құбыршаның ұзындығы өзгереді, бұл ондағы стерженнің жылжуына келтіреді. Бұл қозғалыстар рычагтар жүйесі арқылы градуирленген аспаптың тіліне беріледі. Өлшеу шектері —150-ден +700°C дейін болады, қателігі 1 — 2 % аспайды. Бұл термометрлер көбінесе температураны реттеудің автоматтықжұйелерінде датчиктер ретінде қолданылады.