№ 1

1. Қайтармалы металдар мен қалдықтардың металлургиясы. Негізгі ұғымдар, түсті металдардың қалдықтарының пайда болу көздері.

Қайтармалы металдар мен қалдықтардың металлургиясы – бұл кен-металлургия кешенінің, сонымен қатар кен-химиялық және энергетикалық өндірістерінің қатты, сұйық, газ тәрізді қалдықтарынан, баланстан тыс кендерден, үстінгі қабаттағы тау жыныстарынан және шикізаттың басқа дәстүрлі емес түрлерінен тауарлы өнімді (металдар, химиялық қоспалар, бейорганикалық материалдар және т.б.) алу процестерінің теориялық және тәжірибелік негіздерін өңдейтін, мұның нәтижесінде техногенді қалдықтарды жоюдың ғылыми-тәжірибелік базасын қамтитын және экологиялық мәселелерді шешуге мүмкіндік беретін ғылым мен техниканың саласы

Түсті металдар мен қорытпалардың қалдықтары деп құрамында түсті металдары бар барлық бөлістің сатыларында, балқыту кезінде, сондай-ақ басқа металлургиялық процестерде және механикалық өңдеу кезінде пайда болатын өнеркәсіптік қалдықтарын атайды. Сонымен қатар қалдықтарға өндіру процесі кезінде пайда болатын және түзетуге келмейтін бөлшектер мен бұйымдардың ақауларын жатқызады.

Осы күнгі өндірістің қалдықтарына негізінде жататындары: а) металлургиялық бөлістің қалдықтары (шлактар, ұшырынды шаңдар, шламдар, кектер, шашырау кезінде пайда болған қалдықтар, қоқыстар және т.б.); б) прокат өндірісіндегі қалдықтар (кесінділер (обрезь), сыдыру кезінде пайда болған жоңқа, қайшы немесе арамен кесектерді кесу кезінде пайда болған үгінділер және т.б.); в) құю өндірісіндегі қалдықтар (балқыған металл ағатын арықтын шет жақтарында пайда болған қалдықтар (литники), шашырау кезінде пайда болған қалдықтар, шлактар мен қоқыстар және т.б.); г) жартылай дайындалған бұйымдарды механикалық өңдеу кезінде пайда болатын қалдықтар (кесінділер, жоңқалар, үгінділер және т.б.); д) кабель өндірісінің қалдықтары (сымның кесінділері, шатысқан сым және т.б.); е) қатты қорытпадан жасалған аспапты дайындау немесе жөндеу кезінде пайда болатын қалдықтар (кесекті және шаң тәрізді қалдықтар); ж) металдардан қорғаушы қаптамалар жасау кезінде пайда болатын қалдықтар (күл, шламдар); з) қалайымен қапталған темірді және ақ қаңылтырды өндіру кезінде пайда болатын қалдықтар (күл, гартцинк және т.б.); и) химиялық өндірістің қалдықтары (пайдаланылған катализаторлар, шламдар).

2. Аккумулятор сынықтарының сипаттамасы мен заттық құрамы.

Аккумулятор сынықтарының заттық құрамы анағұрлым күрделі болып табылады, өңделетін қорғасынның қайтармалы шикізатының жалпы көлемінде оның үлесі 80 %-ке жетеді. Мұндай аккумулятор сынықтарындағы қорғасынның мөлшері 60 %-ке жетуі мүмкін, оның жартысы пластиналарда, қосқыш құрылғыларда және түйісу бөлшектерінде құрамында 3,5-6 % Sb бар сурьмалы қорғасын түрінде, ал қалғаны – пластиналардың белсенді массасында жинақталады. Оң пластиналардың массасының құрамы, %: 90 PbO₂, 7 PbO, 3 PbSO₄ болса, теріс пластиналардың массасының құрамы, %: 95 Pb, 3 PbO, 2 PbSO₄ болады. Аккумуляторларды пайдалану кезінде түзілетін шламдардың да заттық құрамы осыған ұқсас болып келеді, олардың құрамындағы қорғасынның орташа мөлшері 70,8 % құрайды. Аккумулятор сынықтарында эбонит, полипропилен, полиэтилен, поливинилхлорид сияқты 20-25 % органикалық заттар болады, олар аккумуляторлы батареялардағы тығыздауыштың, тығындардың, сепараторлардың, қақпақтардың, моноблоктардың құрамына кіреді. Ішінде электролиті бар пайдаланып болған батареялардың ластануы орташа шамамен 50 % болады; электролитсіз эбонитті моноблоктардың ластануы шамамен 45 %, ал термопластты моноблоктардың ластануы 40 % жетуі мүмкін.

Қазіргі уақытта бөлінген аккумулятор сынықтарымен қатар, бөлінбеген аккумулятор сынықтарын да өңдейді. Қайтармалы шикізатты қаралы қорғасынға өңдейтін негізгі пирометаллургиялық әдістері болып шахталы балқыту және электрбалқыту саналады. Кейбір кезде балқытуды шарпыма және барабанды пештерде жүзеге асырады