9.3 Кесте

Тау жыныстарын тасымалдау қашықтығы, м	Кq мәнi
	Жазық учаске	Көлбеулiк 10%	Көлбеулiк 20%	Көтерiлу 10%
15	1	1,8	2,5	0,6
30	0,6	1,1	1,6	0,37
65	0,3	0,6	0,9	0,18
100	0,2	0,36	0,55	0,12

Бульдозердiң жұмысы қазылатын тау жыныстарын шамалы қашықтыққа (80 м-ге дейiн) тасымалдағанда тиiмдi болады. ұсақ тау жыныстарын қазғанда және тау-кен жыныстары қоспаларын ылдиға қарай 100-м-ге, одан да көп ара қашықтыққа тасымалдағанда тиiмдi.

Жұмсақ, қопарылған құрылыс тау-жыныстары және түсті металдар рудасы карьерiнiң өндiрiс өнiмi 1-5 млн.т болған кезде шөмiш сыйымдылығы 40 т дейiнгi бiр шөмiштi жүк тиеуiштер қолданылуы мүмкін.

Бiр шөмiштi жүк тиеуiштер скрепер сияқты қазу-тасымалдау машиналарының функциясын орындай алады.

Мобильдiгi мен маневрлiгi және жүру жылдамдығы жоғары (40 км/сағатқа дейiн) болғандықтан жүк тиеуiш бiрнеше кенжарды қамтамасыз ете алады. Осында пайдалы қазындыны тазалау және тиеу кезiнде жоғалым мен құнарсыздану едәуiр азаяды.

Тау жыныстарын бiр шөмiштi жүк тиеуiштермен қазу кеспелтек дөңбектi немесе биiктiгi 1 м­ге дейiн (аласа кенжарлар) бойлық кенжарларда, 1-5м (қарапайым кенжарлар) және 5 м­ден жоғары (биiк кенжарлар) кенжарларда жүргізiледi (9.2 сурет).

Жүк тиеуiш тiлмесiнiң енi (м)

А = b_e + C, (9.4)

мұндағы b_e ­жүк тиеуiш шөмiшiнiң енi, м; С ­ жүк тиеуiш пен қопсыманың (кемердiң) арасындағы қауiпсiз ара қашықтық, м.

9.2 Сурет. Жүк тиеуштiң кенжардағы жұмыс жасау схемалары

Жүк тиеуiштiң сағаттық техникалық өнiмдiлiгi

т/сағат (9.5)

мұндағы Е ­ жүк тиеуiш шөмiшiнiң сыйымдылығы, м³;  ­ тау жыныстарының тығыздығы, т/м³; Т_ц ­ жүк тиеуiштiң жұмыс циклiнiң ұзақтығы, с; К_т ­ жүк тиеуiштiң шөмiшiнiң толу коэффициентi; К_қ ­ тау жыныстарының қопсу коэффициентi.

Жұмыс циклi төмендегi операцияларды енгiзедi: шөмiштi толтыру; оны тасымалдау, орнына көтеру; жүк тиеуiштiң төгiлетiн жерге жылжуы; шөмiштi төгу; жүк тиеуiштiң кенжарға кайтып оралуы.

Жүк тиеуiштердiң кемшiлiктерiне жұмыс құралы параметрiнiң шамалылығы, қазылатын кемердiң биiктiгiнiң шектеулiлiгi (7 м­ге дейiн), қысымдық күшінiң аздығы және iрi кесектi тау жыныстарын тиеудiң тиiмдi еместiгi жатады.

Әдебиеттер: 1 нег. 78-83

Бақылау сұрақтары:

1. Скреперлер, бульдозерлер және шөмішті тиегіштерді қолдану аймағы және кен жыныстарын қазу кезектілігі;

2. Скреперлердің, бульдозерлердің және шөмішті тиегіштердің жұмыс параметрлері;

10 - Дәріс. Кен жыныстар қоспасын конвейер көліктерімен тасымалдау

Карьер көлiктерiнiң түрлерi және олардың технологиялық сипаттамасы

Темiр жол көлiгi тау-кен жыныстары қоспалары бойынша өндiрiс өнiмi орташа және жоғары (10-100 млн.т/жыл), карьер тереңдiгi 150-200м және тасымалдау ара қашықтығы карьерден 2-3км болғанда тиiмдi болып саналады. Жаңа тартушы агрегаттарды қолданғанда және жол көлбеулiгi 60%₀-ге дейiн болғанда темiр жол көлiгiн қолдану тереңдiгiн 300-350 м-ге дейiн жеткiзуге болады.

Темiр жол көлiгiнiң артықшылықтары: жылжу құрамының темiр жолмен жүруiне меншiктi кедергi аздығынан энергияны аз тұтынуы; жолдың өткiзу қабiлетiнiң жоғарылығынан және пойыз массасын 1500 т-ға дейiн ұлғайтудан кез-келген ара қашықтыққа тасымалданғанда да iс жүзiнде карьердiң жұмыс өнiмiн жоғарылату мүмкiндiгi; көлiк құралдары жүруiн автоматтандыру және көлiк операцияларын басқару мүмкiндiгi; кез келген ауа және тау-кен геологиялық жағдайларда жұмыстың жүргiзiлуi; тасымалдаудың 1т. км-дiң өзiндiк құны өте аз (автомобиль және конвейер көлiгiмен салыстырғанда 4-6 есе).

Темiр жол көлiгiнiң кемшiлiктерiне: жолдың планы мен көлбеулiгiне қойылатын талаптардың жоғарылығы, кемердегi жұмыс бағыты ұзындығының көбiректiгi (300-350 м-ден кем емес), қисықтықтың үлкен радиусы (100-120 м-ден кем емес), жолдың аз көлбеулiк бұрышы (25-30%₀, сирегiрек 40-60%₀), көлбеу оржалдардың ұзындығы мен көлемiнiң көбеюi, тау-кен жұмыстарының жалпы көлемiнiң ұлғаюы, карьердi салу мерзiмiнiң ұзаруы; көлiк құралдарының аз маневрлiгi мен сұрыптап қазу кезiнде экскаватордың мүмкiн өнiмдiлiгiнiң азаюы, жолдарды жылжыту мен күтiп ұстауға еңбек шығынының көптiгi жатады.

Автомобиль көлiгi жүк айналымы 15 млн.т/ жылға дейiн өнiмдiлiгi аз және орташа карьерлерде және үлкен карьерлерде негiзiнен басқа көлiк түрлерiмен бiрге қолданылады. Карьердiң жүк айналымы 25-70 млн.т/жыл болғанда жүк көтергiштiгi жоғары (80-180т) автосамосвалдарды қолдану тиiмдi болады.

Қазақстанда автомобиль көлiгi Жайрем, Торғай, Қызыл Октябрь, Қаратау, Николаев, iшiнара Соколов Сарыбай және т.б. карьерлерде қолданылады.

Автомобиль көлiгiнiң артықшылықтары: жоғары маневрлiгi, автосамосвалдар жұмысының бiр-бiрiмен байланыссыздығы, соның нәтижесiнде жүру схемалары оңайланады; бұрылу радиусы 15-25м, көтерiлуi мен көлбеулiгi-80-100%₀ болады; темiр жол көлiгiмен салыстырғанда көлбеу оржол көлемi мен тау-кен құрылыс жұмыстары аз (40-45%-ке), соның арқасында карьердi салудың мерзiмi мен шығындары аздау (20-25%-ке).

Рельс жолдарының және контакт жүйесiнiң болмайтындығы жұмысты ұйымдастыруға ыңғайлы, темiр жол көлiгiмен салыстырғанда экскаватордың өнiмдiлiгi автомобиль көлiгiмен жұмыс жасағанда 20-25%-ке көбейедi. Тау-кен жұмыстарының тереңделу қарқыны мен кенжардың жылжу жылдамдығы жоғарылайды.

Автомобиль көлiгi карьердi салуда, құрылым пiшiнi күрделi пайдалы қазындыны қазғанда, карьер алаңдарының көлемi шамалы болғанда және жер бетiнiң топографиясы күрделi болса өте тиiмдi. Ол күрделi-құрылымды кендердi сұрыптап қазғанда жиiрек қолданылады, басқа көлiк түрлерiне қосалқы және қосымша көлiк ретiнде қолданылуы мүмкiн, әсiресе тау-кен дайындау жұмыстарында.

Автомобиль көлiгiнiң негiзгi кемшiлiктерi: жүк көтергiштiгi жоғары автомашиналардың бағасының жоғарылығы, сонымен қатар эксплуатациялық шығындардың көптiгi, соның арқасында 1 т тау-кен жыныстары қоспасын тасымалдаудың өзiндiк құнының жоғарылығы; ауа райына және автожолдардың жағдайына тiкелей байланыстылығы; қар жауғанда, жаңбырда, тұманда, мұздақта және ауа райы бұзылғанда өнiмдiлiгiнiң төмендеуi; тасымалдаудың интенсивтiгi жоғарыласа, карьер атмосферасының газдануы.

Конвейерлiк көлiк жұмсақ тау жыныстарын (Никополь-Марганец бассейнi, КМА), көмiрдi (Екiбастұз), құмды, қиыршық тас карьерлерiнде жүктердi тасымалдау үшiн қолданылады. Iс жүзiнде конвейердi қолданып ұсақталып қопарылған барлық тау жыныстарын тасымалдауға болады.

Конвейер көлiгiнiң артықшылықтары: жүк тасымалдаудың үздiксiздiгi және бiр қалыптылығы; қазу-тиеу және үйiндi құралдарының өнiмдiлiгiн арттырудың мүмкiншiлiгi (темiр жол көлiгiмен салыстырғанда 25-30%-ке); еңбек жағдайын жақсарту және қауiпсiздiгiн жоғарылату мүмкiндiгi; автомат-тандырудың және орталықтан басқарудың қолайлығы; конвейерлiк қондырғының жоғары өнiмдiлiгi және жер бедерi ойлы-қырлы болғанда қолдану мүмкiндiгi.

Конвейер көлiгiн жүк айналымы 20-30 млн.т/жыл және одан да жоғары карьерлерде, қалыңдығы едәуiр жұмсақ тау жыныстарын тасымалдау қашықтығы 2,5-3км, тереңдiгi 150м-ден артық карьерлерде, қопарылған тау жыныстарында және едәуiр жүк тасқыны болған кезде қолданған тиiмдi болады.

Конвейер көлiгiнiң негiзгi кемшiлiктерi: қолайсыз ауа райы жағдайына байланыстылығы (төмен температура, жауын-шашын); тасты тау жыныстарын тасымалданғанда оларды 150-200мм-ге дейiн кесектерге алдын-ала ұсақтаудың қажеттiлiгi; сұрыптап қазудың және тасымалдаудың тиiмдiлiгiнiң аздығы мен едәуiр техникалық қиындығы; бiрыңғай едәуiр жүк тасқынын жасаудың шектелгендiгi.

Құрама көлiктер бiр жүктi әр түрлi көлiктермен, қайсысы нақтылы жағдайда тиiмдi болғанда, жүйелi тасымалдау үшiн қолданылады.

Тасты тау жыныстарын қазатын терең карьерлерде оларды бiр жерге жинауға автосамосвалдарды қолдану тиiмдi, одан әрi тау-кен жыныстары қоспаларын карьерден шығаруға темiр жол, конвейер көлiктерiн немесе скип көтергiшiн қолданған тиiмдi болады.