43Сұрақ.Подшипникті болаттар.Талаптары мен сыныпталуы

Машинажасауда МЕСТ-801-78 белгілеген хромды болаттардың төрт таңбалары – хромды эвтектоидты болаттары шарик мойынтіректер аунақшамойынтіректерді өндіруде қолданады.

Шарик мойынтіректі болаттарының таңбалары

Барлық таңбалы болаттарда никельдің мөлшері 0,3%-дан аспауы керек және мыстың мөлшері 0,25%. Қазіргі таңда мойынтірек жасауда негізінен болаттың екі таңбасы қолданылады: ШХ15 және ШХ15СГ.

ШХ15 болаты кең қолданылады. Одан қабырғасының қалыңдығы 14 мм-ге дейін болатын сақиналар, диаметрі 23 мм-ге дейін болатын аумақшалар және диаметрі 157 мм-ге дейін болатын шарлар дайындалады. Хромкремнемарганецті ШХ15СГ болатты шынығу қабілетін жоғарылату үшін мойынтіректі жасауда қолданылады. Одан қабырғасының қалыңдығы 12 мм-ден асатын сақиналар және диаметрі 24-45 мм аунақшалар (конус және бөшке тәрізді) дайындалады.

Мойынтіректі болаттарды өндіруде оның металл емес, қожды, газды кірмелері және карбидті ликвацияға байланысты тазалығына қатаң талаптар қойылады.

Тербелу мойынтіректеріне қойылатын талаптардың жоғары болуы оның шынықтырылған күйде ауыспалы таңбасы шоғырланған салмақты қатты қажалуымен түсіндіріледі.

Шарик мойынтіректі болаттардың (ШХ15) шынығу қабілетін жоғарылату үшін құрамына хром және қосымша кремний мен марганец (ШХ15СГ) ендіреді.

Мойынтіректі болат. Сырғанау мойынтіректері, әдетте, тқмен динамикалық жутемемен жұмыс атқарады, сондықтан оларды шынықтыру мен төменгі босатудан өткен салыстырмалы мортты жоғары легірленген болаттардан жасауға болады. Шариктерді, роликтерді және мойынтірек сақналарын жасауда құрамында шамамен 1% С (ГОСТ801-78) бар арзан технологиялық ШХ4, ШХ15, ШХ15ГС және ШХ20ГС сияқты хромды болаттарды қолданады. Маркаларда Ш әріпі оның мойынтіректі болат екендігін көрсетеді; Х – хромды белгілейді; сан – оның болат құрамындағы пайыздық мөлшерін айқындайды (0,4; 1,5; 2,0); СГ – кремний (0,8% дейін) мен марганецпен (1,7 % дейін) легірленгендігін көрсетеді. ШХ15 болаты көлденең қималы (10 - 20 мм) мойынтірек жасауда қолданылады; ШХ15СГ мен ШХ20СГ сияөты жоғарырақ легірленген болаттар үлкен тереңдікке енетін (30 мм-ден артық) бөлшектер жасауда қолданылады. Болатты ұсақ дәнді перлит (НВ 179-217) құрылымын беретін сфероидтеуші жасытудан кейін қолданады, металл сапасына жоғары талаптар қойылады. Блаттарда карбидті тұрақсыздық пен металл емес қоспалармен ластану қатал шектелген, себебі олар кернеудің концентраттары болып жұмыс атқарып, шаршау боямасының шапшаң түзілуіне әсер етеді.

Жоғары жылдамдықты мойынтіректерді жасау үшін бірігей құрылымымен ерекшеленетін электрошлакты құйылған болаттарды (болат маркасына Ш әріпі қосылады, мысалы, ШХ15-Ш) қолданады. Бұл болаттарды сондай-ақ ажарлау арқылы минималды үйкелуді қамтамасыз ете алатын аса нақты приборлы мойынтіректерді жасауда да кеңінен пайдаланады. Бұл тек металдың жоғары қосындысы бойынша металдың жоғары тазалығы кезінде мүмкін. Мойынтірек бөлшектерін эвтектоидтан кейінгі болаттарға тән термиялық өңдеу операцияларын жүргізеді: 820-850 °С кезіндегі толық емес шынықтыру мен 150-170 °С кезіндегі төменгі босату. Шынықтырудан кейін болат құрамында қалдық аустенит (8-15%) болады, оның түрөзгеруі мойынтірек өлшемдерін өзгертуі мүмкін. Оларды тұрақтандыру үшін мойынтіректерді –70÷–80 °С кезінде салқындай өңдейді. Өңделген болат карбид қоспалы мартенсит қырылымды және жоғары беріктікке (HRC 60 - 64) ие болады.