№5 Лекция. Еңбекті ғылыми ұйымдастыру негіздері

1.Еңбекті ғылыми ұйымдастырудың негізгі бағыттары.

2.Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарындағы еңбектің бөлінісі және кооперациясы.

Кәсіпорында еңбекті ұйымдастыру өндірістік үрдістегі техника мен жұмыскерлердің ұтымды бірігуіне бағытталып, еңбекті бөлу мен коорперациялардың белгілі бір түріне сүйенеді. Еңбекті ұйымдастырудың түрлеріне мыналар жатады:

• еңбек мамандық және кәсіп түрлері бойынша;

• еңбектің ақпаратын функциялары бойынша (негізгі қосымша еңбек түрлері);

• мамандардың бөліктілігі бойынша (орындалатын жұмыстардың күрделілік дәрежесіне байланысты) болып келеді.

Еңбек бөлінісі мен оның коорперациялануының мәні орындаушылардың мамандандырылуы мен жұмыс кезінде олардың қарым-қатынасының қалыптасуымен түсіндіріледі.

Өңдеу кезінде еңбек құралы ететін әрбір саты технологиялық бірізділігімен анықталып, әр түрлі мамандар мен бөліктілігі жоғары жұмысшылармен орындалатын жартылай үрдістерге, өндіріс үрдістерінің бөлшектелуінің негізін құрайтын жұмыстар жиынтығымен сипатталады.

Еңбекті ұйымдастыру өндіріс аясында ғана емес, сонымен қатар басқару жүйесіне де қажет. Басқарушы қызыметкерлердің еңбегін ұйымдастырудың негізін оның еңбек бөлінісі, мамандандырылуы және коорперациялануы құрайды.

Менеджерлердің жұмыс уақыты, жұмыс күні мен өкілеттілікті дұрыс делегирлеудің ұтымды тәртібін орнату, қызыметкерлер арасында жауапкершілікті анықтау, құқықтар мен міндеттерінің бөлінуімен анықталады.

Еңбек бөлінісі берілген іске деген орындаушылардың жауапкершілігін арттырады. Бірақ оны жүзеге асыру үшін қызыметкерлердің орындайтын жұмысын дұрыс ұйымдастыра білу қажет. Оның әр түрлі нысандары болады. Оның ең көп таралған түрлеріне бөлімше, бөлім, өндірістік бригада жатады.

Кәсіпорында жұмысшылардың жұмыс орындары бойынша орналастырылуы, топтар мен бригадалардың құру арқылы жүзеге асады. Жалпы бригада бірнеше жұмыскерлердің бірлесе отыра тапсырмаларды орындау мақсатында құрылады.

Өндірістік үрдістің ерекшеліктері мен күрделілігіне, сипатына байланысты, жұмыстардың еңбек сиымдылығына байланысты бригаданың сандық немесе мамандандырылған біліктілігі жоғары құрамы анықталады. Оны ұйымдастырудың мамандандырылған немесе кешенді нысаны қалыптасады.

Бригадалар, жұмыс топтары, буындар (звено) негізінде учаскелер мен секторлардың негізін құрайды да, ал олардың жиынтығынан цехтар буындар, лабораториялар қалыптасады. Кәсіпорынның құрылымы оның құрамы мен ішкі буындарының өзара байланысын көрсетеді. Кәсіпорынның құрылымы өндірілетін өнімнің көлеміне, өндіріс саласына, технология деңгейі мен кәсіпорынның мамандылығына тікелей байланысты болады.

Кәсіпорынның тұрақты түрде қалыптасқан стандартты құрылымы болмайды. Нарықтық экономиак жағдайында меншік түрлеріне байланысты кәсіпорынның түріне, нарықтағы ұранысқа, бәсекелестік күреске байланысты кәсіпорын құрылымында жиі-жиі өзгерістер еніп отыруы мүмкін. Өндірістің құрамы, технологиялық мамандылығы, өндірістік цехтардың шамасы, учаскелер мен шеберханалардың көлемі кәсіпорынның профилін, ауқымын және салалық ерекшелігін анықтайды. Кәсіпорынның барлық қалған буындары (функционалдық бөлімдер, лабораториялар, басқару органдары) алғашқылардың жұмысының тиімділігін, үздіксіз жұмыс істеуіне қамтамасыз етіп отыру үшін құрылады.

Өндірістік үрдістің ерекшеліктері мен орындалатын жұмыстың сипатына байланысты техникалық және эргономикалық нормативтер мен талаптар бойынша жұмыс орны құрылады.

Жұмыс орны қарапайым, көпстанокты, ұжымдық, стационарлы, қозғалмалы, кеңістік болып бөлінеді.