Тыныс ағзаларының аурулар

Дәрістің тақырыбы: Жеделжәне созылмалы бронхит.Бронх демікпесі.

Дәрістің жоспары.

1.Аурудың анықтамасы,этиологиясы,жіктемесі.

2.Клиникалық белгілері.

3.Диагностикасы.

4.Емі.

5.Алдын-алу шаралары.

Жедел бронхит және бронхиолит

Жедел бронхит—бронхтар кілегей қабығынын диффузды, бейспецификалық жедел (жедел эндобронхит), сирегірек - қабырғасының барлық қабаттарынын бір мезгілде қабынуы (панбронхит).,

Жедел бронхиолит - ұсақ, диаметрі 2 мм-ге дейінгі, бронхтардың және бронхиолалардың, яғни диаметрі 1 мм жіңішке тыныс жолдарының шеміршексіз бөліктерінін жедел қабынуы.

Этиологиясы. Жедел бронхит пен бронхиолит көбіне жедел респирациялық вирустық аурулардың, әсіресе респирациялы-синцитиальдік вирустық инфекцияның, асқынуынан дамиды, сондықтан инфекциялықаурулардың қатарына жатады. Жедел бронхиттің 90%-да анықтамасынқоздырғышы—вирус немесе микоплазма. Кейде жедел бронхит қызылшаның көкжөтелдің асқынуынан да болады. Бұлардан басқа жеделбронхиттің дамуына әр түрлі физикалық-химиялық ықпалдар (аса салқын немесе ыссы ауа, түрлі шаңдар, сілтінің, қышкылдардың булары, азот тотығы, күкірттің қос тотығы) әкеледі, Осы тікелей әсер ететін себептермен бірге бейімдеуші факторлардың да маңызы зор: мұрын, көмекейдін инфекциясы, шылым шегу, ішкілікке салыну, ауаның аса ылғалдылығы, өкпе тамырларындағы қанның іркілісі. Аурудыңдамуында тыныс жолдарынын ауаны физикалық тазарту функциясының төмендеуі аса маңызды.

Жедел бронхиолит, әдетте, балаларда кездеседі, оның қоздырушылары риносинцитиальдік, сирегірек парагриптік немесе аденовирустық инфекция.

Бронхтық эпителий зақымдануының ауырлығы қоздырғыштардың патогендік қуатына тәуелді. Вирустар бастаған қабыну процесіне бактериялар қосылады. Әдетте, вирустық бронхиттің басталуынан 2-3 тәүліктен соң, бронхтардың қабырғасына тереңдеу ене алатын, қабыну процесіне бактериялық флора қосылады (көбіне пневмококк, Пфейффер таяқшалары). Инфекциямен зақымданып түлеген эпителий, сауыққаннан кейін өз қалпына қайта келеді. Асқынбаған жағдайда жедел бронхит 7-14 күнге созылады. Бірақ, кей жағдайларда ұзаққа созылып, созылыңқы түріне айналуы ықтимал.

Жіктемесі

Этиологиясы бойынша

1.Инфекциялық:

а)вирустық;

ә)микоплазмалық;

б)бактериялық;

2. Инфекциялық емес (түрлі физикалық және химиялық әсерлерден).

3. Аралас (вирусты-бактериялық).

Орналасуы бойынша:

Проксимальді (ірі бронхтардың қабынуы).

Дистальді немесе обструкциялы (қабыну процесінін бронхтардың түйілуіне, кілегей қабықтың ісінуіне, гиперсекрециясына алып келуінен).

Жедел бронхиолит (ұсақ бронхтар тармақтарының ауыр, обструкциялы түрде қабынуы).

Барысы бойынша:

1.Жедел (ұзақтығы 2-3 апта).

2.Созылыңқы (1 айға дейін, одан да ұзақ созылатын).

Клиникалық көрінісі. Жедел бронхит жедел респирациялық аурудан

(ЖРА) кейін немесе онымен бірге басталады. Жоғарғы тыныс жолдарымдағы қабыну процесі (ринит, фарингит) трахеяға түседі. Бұл кезде трахеиттің белгілері (құрғақжөтел, төс артының ашып, қырнап ауыруы) байқалады. Көп ұзамай қабыну процесі алдымен ірі, кейін ұсақтау бронхтарға өтеді.

Көрінісі қинайтын жөтелден басталады. Алғашқы 2-3 тәуліктегі жөтелқұрғақ, кейін болар-болмас қақырық түсе бастайды. Қақырық әдете кілегейлі, кейде кілегейлі-ірінді, оның тәуліктік мөлшері шамамен 50 мл-ден аспайды.Қиналып қатты жөтелуден кеуденің диафрагма бекіген аймақтары, төстің арты ашып ауыруы мүмкін. Ұсақ бронхтар қабынса, онда жөтелге экспирациялық ентікпе қосылады.

Интоксикацияның салдарынан әлсіздік, селкостық, қол-аяқтардың,

белдің ауырсынуы тән.Көбіне дене қызуы қалыпты немесе 2-3 күн

ғанасубфебрильді деңгейге дейін жоғарылайды. Бірақ, грипп болғанда дене қызуы 38-39°С көтерілуі мүмкін, сонымен қатар мұрынның, ауыздың айналасына ұшық шығуы және көмекейдің гиперемиясы байқалады.

Жедел бронхитте дене қызуының аса биіктеуі (39°С) және науқастың қалтырауы бактериялық инфекцияның немесе пневмонияның қосылуына тән.Бактериялық инфекция қосылғанда, мәселен стафилококтық немесе стрептококтық бронхиттер кеселдің көрінісі ауырлап,біршама пневмонияға ұқсайды: қызба ұзақка созылады және қақырық іріңдіге айналып, онда қанды талшықтар пайда болады. Перкуссиялық дыбыс әдетте өзгермейді, тек қана бронхиттін дистальді түрінде ( эмфиземаның болуынан) дабыл реңді дыбыс естілуі мүмкін.

Ауырғандардың баршасында күшейген қатаң везикулалық тыныс және құрғақ,сиректеу ылғал сырылдар естіледі. Бронхиттің дистальді түрінде ентікпеқосылады және тыныс шығару ұзарады.

Тыңдағанда сырылдыңтүріне мән берген жөн. Сырылдардың түрі бронхтардың зақымдану денгейіне тәуелді. Ірі бронхтардың қабынуында жуан дыбысты құрғақ немесе ірі көпіршікті ылғал сырылдар, ал ұсақ бронхтардың зақымдануында-жіңішке дыбысты құрғақ (ысқырықты) немесе ұсақ көпіршікті ылғал сырылдар есітіледі. Сонымен, аускультация мәліметтерінен, бронхтардың зақымдану деңгейін шамалауға болады.

Крепитацияның болуы бронхитке тән емес, ол пневмонияның қосылуын көрсетеді. Жөтелден кейін сырылдар азаюы мүмкін. Кейде жай тыныста естілмеген сырылдар, тынысты күштеп шығарған соң пайда болады. Басқа мүшелердің айтарлықтай өзгерісі байқалмайды. Қызу көтерілген кезде шамалы тахикардия болуы мүмкін.

Қанның анализі онша өзгермейді, қабыну белгілері: нейтрофильдік лейкоцитоз, ЭТЖ-ның сәл жоғарылауы, байкалады, СРБ аныкталады. Гриптік жедел бронхитте лейкоциттердін саны қалыпты немесе лейкопения болады, лейкоформула сәл солға ығысады.

Рентгендік тексеруде көбіне өзгерістер болмайды. Кейде өкпе түбірінің шамалы кеңеюі және бронхтардың ісінуінен өкпе өрнегінің айқындалуы көрінеді.

Әдетте, жедел бронхиттің барысы жеңіл, 7-14 тәуліктің көлемінде аяқталады. Қызудың қайтадан көтеріліп, ірінді қақырыктың бөлінуі аурудың созылыңқы барысына (6 аптаға дейін) айналуына тән. Бұл жағдай бактериялық немесе вирустық суперинфекцияның қосылуынан болады.

Жедел бронхиолитте ұсақ бронхтар мен бронхиолалардың тарылуынан ауыр ентікпенің болуы тән.Ентікпе — бронхиолиттің басты белгісі. Тыныс жетіспеушілігінен бет, кілегей жамылғылар, мұрын, құлақ, қол-аяқтың ұштары көгереді. Тыныс қимылы жиі және беткей, қосымша бұлшыкеттердің қатысуымен жүреді. Ентікпе мен цианоз болар-болмас дене қимылынан күшейе түседі. Жетелгенде болмашы кілегейлі қақырық қиналдырып, әрең түседі. Альвеолалардың ауамен көрілуінен корап ренді дыбыс естіледі, өкпе шеттерінің қозғалысы шектеледі. Тындағанда өкпенің барлық аймақтарында әлсіз везикулалық тыныс пен дыбыссыз ұсақ көпіршікті сырылдар естіледі. Бұл жағдайда құрғақ сырылдардың естілуі ілеспелі бронхиттің болуындәлелдейді.

Жедел бронхитті пневмониядан айыру қажет. Оны рентгендік (зерттеудің көмегімен және ошақты инфильтрация синдромынын болу-болмауынан ажыратады.

Асқынулары:

Пневмония.

Бронхтар түйілу синдромы.

Емі.Науқастар ауруханаға обструкциялық бронхит немесе бронхиолит болғанда ғана жатқызылады. Асқынбаған жағдайларда ем емханада жүргізіледі, жылы жайдағы төсек тәртібі мен қабынуға қарсысимптомдық емнің өзі жеткілікті болады.

Қабынуға қарсы аспирин 0,5 г 3 рет, метиндол 0,025 г 3 рет, обструкция болғанда - теофедрин немесе эфедрлн 0,025 г, немесе эуфиллин 0,15 г күніне 3 рет беріледі; оңайлықпен басылмайтын брохоспазмдық синдром болса — преднизолонды 20-25 мг 7-10 күн ішкізеді.Бұдан басқа аскорбин қышкылын 0,5 r., A витаминін 1-2 др. З реттен,этовит 400 мг. 1 реттен қолданады. Осылармен қатар дезинтоксикациялық ем жүргізілуі тиіс. Ол үшін сұйыктықты (лимон, бал, қайнатпа қосылған шайды, жылытылған минеральді суды) молырақішкізеді.

Антибиотиктер тек пневмония қосылған немесе іріңді қақырық болған жағдайларда ғана қолданылады: эритромицин 0,5 г 4 рет; макропен400 мі 3 peт; ампициллин 0,5 г 4 рет ішуге беріледі, кейде пеницилинI 000 000 Б 6 рет бұлшықетке енгізіледі.

Сонымен қатар аппаратсыз физиотерапия жүргізілуі тиіс: төс аймағына,жауырынаралығына қыша қағазын жапсыру; парафиннен, балшықтан аппликациялар жасау, банкаларды кою.

Созылмалы бронхит

Созылмалы бронхит (СБ) - ең кемінде соңғы екі жыл, қатарынан 3 ай қақырықты жөтелмен білінетін бронхтардың қабыну процесі (егер осы белгілермен білінетін бронх-өкпе жүйесінің немесе ЛОР мүшелерінің басқа аурулары болмаса).

Эпидемиологиясы. Соңғы кезде ауаның ластануы мен шылым шегудің көбеюінен СБ жиіленуі байқалады. АҚШ-да өкпенің обструкциялық аурулары, жүрек ауруларынан, ісіктен, инсульттен, төтеннен болған қатерлі жағдайлардан кейін, өлім себебі ретінде бесінші орында келеді.

Созылмалы бронхит - өкпенің созылмалы бейспецификалық ауруларының (ӨСБА) негізгі түрі. ӨСБА термині тұңғыш рет 1958 жылы енгізілген. Оның кұрамына кіретін аурулар: созылмалы бронхит; бронхтық астма; өкпе эмфиземасы; пневмосклероз; бронхоэктаз ауруы.

Созылмалы обструкциясыз бронхит ӨСБА-ның 52-62%, ал оның обструкциясыз түрі 18-28% кқрайды. Әлемде бұл аурудың кездесу жиілігі бірдей емес, еңжиіағылшын тұрғындарында кездеседі — ерлердің17-20%, әйелдердің 8%. Ер адамдар созылмалы бронхитпен екі есе жиі аурады.

Этиологиясы

І Экзогендік себептері:

I)активті немесе пассивті темекі тарту;

2) ауаның түрлі поллютанттармен ластануы;

3) кәсіптік зиянды ықпалдар;

I) ауа райының жағымсыздығы;

5) инфекциялық ықпалдар.

ІІЭндогендік себептері:

1) жедел респирациялық кеселдермен жиі ауыру;

2)ауаныңкондиционерлену бұзылысына әкелетін мұрын-көмекейдіңаурулары;

зат алмасу бұзылыстары;

3) броих тармақтарының жергілікті корғаныс жүйесінің кемістіктері;

4) туа біткет бейімдеуші кемістіктер (а1-антитрипсиннің тапшылығы, т.б.).

Созылмалы бронхиттің дамуында экзогендік себептердің ролі басым, соның ішіңдегі ең бастысы - активті немесе пассивті шылым шегу, 82%-да бұл ауру темекі тартудан болады.

Газдық және корпускулярлық фазалардан тұратын шылымның түтінінде 2000-ға жуык потенциальды улы заттар бар. Сигареттің фильтрі канцерогенді заттарды біршама азайтады, бірақ созылмалы бронхиттің даму жиілігін төмендетпейді. Шылым шегуші адамдарда созылмалы бронхиттің барысы ауыр және бронхтық обструкция синдромы жиілеу болады. Созылмалы бронхиттің даму жиілігі мен осыдан болатын өлімнің саны темекі тартудың ұзақтығына және тартылған сигареттердің санына тікелей тәуелді. Шылым шекпейтіндерге қарағанда, күніне 14 сигареттен тартушылардың ішінде созылмалы бронхиттен өлгендердің саны - 7 есе.

15-24 сигареттен тартушылардың арасында — 13 есе, ал күніне 25 сигареттен көп тартатындарда - 21 есе жиі. Сонымен қатар, кеселдің дамуында зиянды кәсіп пен ауаның ластануы аса маңызды роль атқарады.

Ауаның ластығынан қала тұрғындары созылмалы бронхитпен жиілеу ауырады. Оның дамуына кәсіптік шаңдар мен газдар, салқын немесе ыссы ауа, желдің өті септігін тигізеді, ал инфекцияның ролі қалыптасып болған созылмалы бронхиттің өршуінде ғана маңызды. Бронхиттін өршуіне ең жиі әкелетіндер: вирустар, микоплазмалар, пневмококтар, гемофильдік таяқшалар, микробтық қоспалар.

Қорытып айтқанда, созылмалы бронхит дамуының негізгі себептері — зиянды экзогенді ықпалдар: темекінің түтіні, лас ауа, жағымсыз ауа райы. Инфекцияның ролі шамалы. Бірақ қалыптасқан созылмалы бронхиттің өршуі әрдайым инфекцияның қатысуымен жүреді.

Патогенезі.Өкпенің тыныс бетінің жалпы аумағы 500 м² жуық, бір тәулікте өкпеден шамамен 9000 л. ауа өтеді: Мұншама атмосфералықауаның осындай кең аумақтан өтуі, организмді сыртқы ортаның зиянды әсерлерінен қорғайтын, жергілікті қорғаныс механизмдердің аса төзімділігін талап етеді. Бронх-өкпе жүйесінің жергілікті қорғаныс механизмдері .

1.Ауаның, көлемі 1-2 мкм бөлшектерден тазаруын, жылуын, ылғалдануын қамтамасыз ететін мұрын, көмекей және косымша қуыстар.

2.Кілегей пленканы жылжытып отыратын жыбыр эпителий. Бронх тармақтарының бойында түктердің тербелу жиілігі бірдей емес. Трахея деңгейінде түктердің тербеліс жиілігі минутына 1000 болса, бронхтардың диаметрі тарылған сайын, оның жиілігі де азаяды.

3.Кілегей түзетін бронх бездері мен бокал тәрізді жасушалар. Ересек адамдарда трахея-бронх бездері 6000-ға жуық (тыныс жолдарынын әр 1мм²-шамамен бір безден келеді). Трахея-бронх бездері-кілегей түзудің негізгі көзі, ал олардың көлемі бокал тәрізді жасушалар көлемінен 40 есе артық.

Бронхтардың бетіндегі кілегей екі қабаттан тұрады. Біріншісі — тереңдеу орналасқаны - перициллиарлық (золь-қабат), электролиттер мен аз-маз белогы бар сұйықтық. Түктер осы қабатта кимылдайды. Екіншісі- беткей, желе тәрізді қою гель қабат. Бұл қабатқа түктердің ұштары ғана тиіп тұрады. Түктердің кимылынан гель-қабат золь-қабаттың бетімен трахеяға қарай сырғанайды. Гель-қабат бөлек-бөлек тамшылардан тұрады. Тамшылар, бронхтардың диаметрі ұлғайған сайын іріленіп, бір-біріне қосылып, ақырында спираль тәрізді ағын түзіп, көмекейге түседі. Осылайша бронхтар мен трахеяда мукоциллиарлықэскалатор немесе транспортер жүйесі түзіледі. Кілегейдің кұрамына муциндер, қышқыл сульфомуциндер, протеиндер, липидтер, нуклеин қышкылдары, жасушалардың қалдықтары кіреді (түлеген эпителий, альвеолярлык, макрофагтар мен лейкоциттердің). Құрамында секрециялық иммуноглобулиндердің және бактерицидтік заттардың болуынан, бронхтық кілегей антибактериялық және антивирустық әсерлерге ие. Түкті эпителийі жоқ түпкі бронхиололар мен альвеолалар сурфактантпен жуылып тұрады және шығарылатын ауаның екпінімен тазартылады. Демді шығарған кезде өкпенің басылуы сурфактанттың альвеоладан сығылып, мукоциллиарлық транспорттың ағымына түсуіне септігін тигізеді. Сонымен, альвеолалар осылайша сурфактантпен "жуылып" тұрады.

4.Жасушалық қорғаныс жүйесі (альвеолалық макрофагтар, лимфоциттер, лейкоциттер т.б.).

Созылмалы бронхиттің патогенезінде агрессиялық ықпалдардан бронхтар кілегей қабығынын құрылымдық бұзылыстарының, кілегейдің мөлшерлік және сапалық өзгерістерінің рольдері аса маңызды. Созылмалы бронхитте келесі бұзылыстар пайда болады:

I) бронх бездері гипертрофияланады және бокал тәрізді жасушалардың саны көбейеді;

бронхтардың кілегей кабығы атрофияланады;

жыбыр эпителий жойылып, көп қабатты жайпақ эпителийге ауысады;

кілегейдің бактерицидтік қуаты төмендейді, аса қоюланады және көп мөлшерде түзіледі;

үнемі қабынуынан бронхтар қабырғасында гиперпластикалық фиброздық өзгерістер дамиды.