43. Басқару есебі мен қаржылық есебінің айырмащылығы неде

қаржылық есеп пен басқару есебі арасында негізгі айырмашылықтар бар. Олардың ең маңыздыларын қарастырайық.

1) Есептің мақсаты

Қаржылық есептің мақсаты - ақпаратты сыртқы пайдаланушылар үшін қаржылық есеп беруді жасау.

Басқару есебінің мақсаты - ағымдағы өндірістік-шаруашылық қызметті басқару мен бақылау, жоспарлауға арналған ақпаратты жинау және өңдеуді шұғыл қамтамасыз ету.

2) Ақпарат көздері

Қаржылық есеп үшін - ұйымның қаржылық ақпарат жинақтайтын есептік жүйесі, сонымен қатар салық салу жүйесінің элементтері.

Басқару есебі үшін - кәсіпорынның есеп жүйесінің мәліметтерінен басқалары, материалдық ресурстар шығындарының технологиялық қалдықтардың мөлшері (нормасы) жайлы мәліметтер, рыноктағы ахуал туралы зерттеулер, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу туралы есептер, өндірістің бар жағдайларында олардың қорытындыларын қолдану мүмкіншіліктері, шаруашылық шарттарының тармақтарын тараптардың орындамауы кезінде айыптық санкция мөлшерлері және т.б.

3) Есеп қорытындыларын пайдаланушылар

Қаржылық есеп - ең бастысы, сыртқы пайдаланушылар.

4) Есеп жүргізу тәсілдері

Қаржылық есеп - шоттар мен екі жақты жазу, құжаттама мен түгендеу негізгі элементтер болып қызмет етеді. Басқару есебі бұл әдістерді қолданады, бірақ үнемі емес. Ақпарат жазу міндетті түрде қосарлы жүйе бойынша жүргізілмейді, яғни кез келген пайдалы жүйе қолданылады.

5) Есеп жүргізу тәсілдерін еркін таңдау

Қаржылық есеп қаржылық ақпараттың жазылуын, бағалауын және берілуін реттейтін бухгалтерлік есепті жүргізудің жалпыға бірдей принциптерімен есептелген, яғни ол белгілі бір дәрежеде орталықтандырылған. Көпшілікке арналған қаржылық есептілік міндетті аудиторлық тексеруге жатады.

Басқару есебі басқарушылардың мақсаттары мен міндеттеріне орай ұйымдастырылады мемлекет ешқандай реттемейді, ең тиімді басқару шешімдерін қабылдауға байланысты табыстармен салыстыруға болатын құннан басқа ешқандай шектер жоқ, кәсіпорын мүддесіне қызмет етеді, оның қаржылық есептен артықшылығы да осында. Басқару есебі көбіне қисынға (логикаға) және тәжірибеге немесе жалпы қолайлылығына негізделген. Бұл орайда басқару есебінің орталықтандырылмауы туралы да айтуға болады.

6) Есеп ақпаратын ұсыну түрлері

Қаржылық ақпарат ұйымдастыру - құқықтық түрлеріне қарамастан, барлық кәсіпорындар үшін бірыңғай, ҚР Қаржы министрлігі, Мемлекеттік салық қызметі және басқа орталық ведомстволар бекіткен формалар бойынша салық инспекциясы органдарына ұсынылады.

Басқару есебінің қорытындылары еркін формада ұсынылады; міндетті формалар, бланктері жоқ. Оның үстіне, басқару есебін жүргізу немесе жүргізбеуді ұйымның өз басшысы шешеді.

7) Есеп ақпаратының өлшеуіштері

Шаруашылық процестерін жинақтап қорыту үшін қаржылық есепте ақшалай бірліктер қолданылады.

Басқару есебі жөніндегі мамандар жұмыстарында өлшеуіштердің барлық түрлерін: заттық, еңбек, ақшалай, яғни келгенін пайдаланады.

8) Ақпараттың ашық көрсетілу дәрежесі

Қаржылық есепте - коммерциялық құпия емес, сандық деп саналады, кейбір жағдайларда тәуелсіз аудиторлар растайды. Басқару есебінде - коммерциялық құпия болып табылады, жариялауға болмайды және құпия сипатта.

9) Шығындарды топтастыру

Қаржылық есепте шығындар өндіріске шығатын шығыстардың біртекті түрі деп түсінілетін экономикалық элементтері бойынша топтастырылады. Элементтер бойынша шығындарды, топтастыру мынадай сұраққа жауап береді: есептік кезеңде өндірісте не жұмсалады? Қаржылық есепті жүргізу мақсатымен экономикалық элементтердің мынадай тізбесі белгіленген:

•   материалдық шығындар;

•   еңбек өтеуге шыққан шығындар;

•   әлеуметтік қажеттіліктерге аударымдар;

•   амортизация;

•   басқадай шығындар.

Мұндай тіктеу қаржылық есептеуде іс-әрекеттің әдеттегі түрлері бойынша нәтижені (пайда немесе шеккен зиян) анықтауға мүмкіндік береді.

Басқару есебінде шығындар калькуляция баптары тұрғысынан шығысты көтеретіндер бойынша топтасады. Шығынды көтеруші ретінде сыртқы рынокта да, ұйым ішінде өткізуге арналған кәсіпорындардың өнім (жұмыс, көрсетілген кызмет) түрлері түсініледі. Калькуляция баптары бойынша шығындарды жіктеу мына сұраққа жауап береді: ресурстар неге жұмсалды және қайда?

Өнеркәсіп орындары үшін мынадай калькуляциялық баптар тән:

•   шикізат пен материалдар;

•   қайтарымды қалдықтар (шегеріледі);

•   отын және технологиялық қажеттіліктерге энергия;

•   сатып алынатын жартылай өнімдер, құрастырмалы бұйымдар, басқа жақтағы кәсіпорындар мен ұйымдардың өндірістік сипаттағы жұмыстары мен көрсеткен кызметтері;

•   өндірістік жүмысшылардың негізгі еңбекақысы;

•   өндірістік жүмысшылардың қосымша еңбекақысы;

•   әлеуметтік қажеттіліктерге аударымдар;

•   өндірісті дайындау мен игеруге шығындар;

•   жабдықты ұстау мен пайдалану шығындары;

•   ақау шығындары;

•   цехтық шығындар;

•   жалпы заводтық шығындар;

•   өзге өндірістік шығындар;

•   коммерциялық шығындар.

Алайда әрбір кәсіпорын қандай баптар бойынша шығындарды жіктейтіндігін өз бетінше шешеді.

10) Есептің негізгі объектісі

Қаржылық есепте кәсіпорынның шаруашылық қызметі біртұтас ретінде қабылданады.

Басқару есебінде негізгі назар жауапкершілік орталықтарына аударылады.

11) Есепті жасаудың мерзімділігі

Қаржылық есепте - заңнамалық нормативті актілермен белгіленеді. Кәсіпорын толық қаржылық есеп жыл қорытындысы бойынша, толық емес - тоқсан сайын жасалады.

Басқару есебінде есептер қажеттілігіне қарай: ай сайын, апта сайын, күн сайын, ал кейде - әр түрлі деңгейдегі басшылардың сұраулары бойынша шұғыл жасалады.

12) Ақпараттың сенімділік дәрежесі

Қаржылық есеп құжатпен расталған, бірақ бұған қарамастан, оның бағалары шүбәсіз дәл болмауы мүмкін.

Басқару есебінің ақпараты көбіне есептік сипатта болады және бухгалтерлік есеп шоттарындағы операциялармен байланысты емес. Нәтижесінде басқару есебінде жуық бағалаулар жие қолданылады.

13) Базистік құрылым

Қаржылық есеп негіз қалаушы баланс теңдеуіне құрылады:

 Актив = Өзіндік капитал + Сыртқы міндеттемелер.

Басқару есебінің құрылымы осы ақпаратты пайдаланушылардың қорына байланысты.

14) Уақыт аспектісі

Қаржылық есепте - өткенге бағытталу. Басқару есебінде - болашақты бағдарлау.

15) Есептердің әдістемесі

Қаржылық есептердің материалдары бастапқы бухгалтерлік мәліметтерге көбірек сүйенеді.

Басқару есебінде есептесулер, ең алдымен, ұйым ішіндегі барлық бөлімшелерге шоғырланған, өткен кезең материалдарын талдау мен болашақты болжау бағаларының, бастапқы мәліметтердің үйлесіміне негізделеді.

16) Практикалық қызметте қолдану

Қаржылық есеп жасалуын растайтын құжаттар негізінде шаруашылық операцияларын тіркейді, яғни ұйымның шаруашылық өмірінде болған фактілермен жұмыс істейді.

Басқару есебі болған құбылыстарды талдау негізінде болашақ жайлы ұсыныстар жасайды. Басқару есебінен болашаққа арналған талдау деп атауы да сондықтан.

17)Басқа пәндермен байланыс

Қаржылық есеп - ең бастысы оз тәсіліне негізделген.

Басқару есебі - басқа пәндермен - микроэкономикамен, қаржымен, экономикалық талдаумен, математикалық статистикамен және т.б. тығыз байланысты.