8. Топтағы жанжалды анықтау.

1. Ұйымдағы жанжалдың мәні.

            Жанжал – бұл бір жақ екінші жаққа негативті әсер еткенде басталатын үрдіс.

            Жанжал әлеуметтік, жеке, ресми, биресми, рационалды және рационалды емес болуы мүмкін.

            Жанжал бір индивидтердің құндылықтары, мақсаттары екінші индивидтардың құндылықтарына, мақсаттарына, қызығушылықтарына сәйкес келмегенде пайда болады.

            Жанжал келесі жағдайларда болады:

-          топ адамдары ұйым мақсаты мен құндылықтарын әр түрлі қабылдаса

-          Іс-әрекет қарсы жақтын (оппоненттердің) сәтсіздікке ұшырауын тудырса

-          Топтар өзара контрәрекетке кіріссе

-          Егер топ өзіне басым ұстанымдар (позиции) қалыптастырса.

 

2. Жанжал түрлері және даму кезеңдері.

Жанжалдың түрлері өте көп. Түрлерге бөлу негізіне субъектінің ерекшеліктері, себептер, қозғаушы күштер, мақсаттар кіреді.

Жанжал түрлері:

1.өндірістік-технологиялық: фирма басқармасында бұл стратегияны, мақсатты таңдауда және оған жету жолдарын таңдауда туындайтын жанжал; өндірістік бөлімшелерде «кабинет мамандары» арасында жұмысты орындау тәсілдерін қолдануда туындайтын жанжал.

2.экономикалық: еңбек қатынастарында субъектілердің экономикалық қызығушылығына байланысты.

3.әкімшілік-басқарушылық: ұйым құрылымында шешім қабылдауда міндеттер мен құқықтарды бөлуге байланысты

4.әлеуметтік-психологиялық: коммуникацияға, бейімделудің психологиялық аспектісіне, топтық өзара әрекет, әлеуметтік статус және роль, еңбекке деген қатынас және сонымен қанағаттануға байланысты;

5.ұйымдастырушылық-еңбектік: еңбекті бөлудегі, ұйысдастырудағы кемшіліктер нәтижесінде пайда болады.

            Жанжал өзінің қалыптасцы мен дамуында 5 негізгі кезеңнен өтеді:

1 кезең. Жанжалдың болашақта болу мүмкіндігін сипаттайтын шарттың туындауын қарастырады. Оның нәтижесінде жанжал тууы міндетті емес, дегенмен бұл шарттардың ең болмаса біреуінің болмауынан жанжал әлеуметтік күйден нақты күйге өте алмайды.

            Жанжалдың пайда болу шарттарына төмендегілер жатады:

-          қарым-қатынаспен байланысты мәселелер (ақпаратпен қанағатсыздану, ұйымдағы өзара түсінушіліктің болмауы);

-          ұйым жұмысының ерекшеліктеріменбайланысты мәселелер (басқарудың авторитарлық стилі, марапаттаудың және персонал жұмысын бағалаудың нақты жүйесінің болмауы)

-          жұмысшылардың жеке қасиеттері (құндылықтар жүйесінің сәйкес келмеуі, догматизм, ұйымның басқа мүшелерінің қызығушылықтарын сыйламау)

2 кезең. Жанжал оған қатысушылар үшін анық болады. Оған куә ретінде жанжалға қатысушылардың эмоцияларының өзгеруі, психологиялық келеңсіздікті (дискомфорт) сезінуін айтуға болады.

3 кезеңде жанжалдасушылардың мәселені шешудегі ынтасы анық байқалады. Бұл жағдайда олардың өзін-өзі ұстауына байланысты төмендегідей жанжалды шешудің стратегиясын көрсетуге болады:

конфронтация

ынтымақтастық

жанжалды болдырмауға тырысу

бейімделу

ымыра (компромисс).

Конфронтация – бір жақтың басқа жақ ықыласымен санаспай өз ықыласын қанағаттандырғысы келуі.

Ынтымақтастық – жанжалға қатысушылардың барлығының ықыласын белсенді түрде қанағаттандыру кезінде пайда болады.

Жанжалды болдырмауға тырысу. Бұл стратегияға мысал ретінде жанжалды елемеуді,алауыздық тудыруы мүмкін адамдармен байланыс жасамауға тырысуды айтуға болады.

Бейімделу – жанжалдасушылардың бірі екіншісінің қызығушылығын (ықыласын) өзінікінен жоғары қоюға тырысады.

Ымыра (компромисс) – жанжалдасушылардың әрқайсысы өздерінің ықыластарының бір бөлігін жалпы ықылас үшін қурбан еткен кезде болатын үрдіс.

4 кезеңде жанжалдасушылардың ниеттері әрекеттің нақты формаларына айналады.

5 соңғы кезең жанжал шешілгеннен кейін қандай нәтиже (позитивті немесе негативті) болатынын көрсетеді.

Инновациялық үрдістерді белсенділендіру, қабылданған шешімдердің сапасын арттыру, жұмыс көрсеткіштерінің саны мен сапасын жоғарлату жанжалдың плзитивті нәтижелеріне жатады.

Негативті нәтижелерге: топ мүшелерінің бірігу деңгейінің төмендеуі, қарым-қатынастағы мәселелер, жоғары нәтиже ынталанбау жатады.

 

3. Жанжал деңгейлері.

Ұйымда жанжалдың 6 деңгейі бар: тұлға ішілік, тұлға аралық, топ ішілік, топ аралық, ұйым ішілік, ұйым аралық.

Тұлға ішілік жанжал тұлғаның алға қойған мақсаттары мен міндеттерінің сәйкес келмеуінен болады. Мұнда тұлға танымдық немесе әрекеттік жанжалды сезеді. Танымдық жанжал – тұлғаның мақсаттарының сәйкессіздігінен болған интеллектуалды дискомфортты көрсетеді. Әрекеттік жанжал мақсаттың сәйкессіздігі; стресстің артуы, өнімділіктің төмендеуінен туатын тұлға эмоцияларын көрсетеді.

Екі адамның мақсат, әрекет және нәтиже туралы келіспеушілігінен тұлға аралық жанжал туады.

Топ аралық жанжал маркетинг бөлімі мен техникалық қызмет көрсету сияқты бөлімшелердің арасында пайда болады. Жанжал өндіріс пен жоспарлауға жауапты топтар арасында да тууы мүмкін. Егер жанжал тұтас ұйымдық функцияларды қамтыса ұйым ішілік жанжал деп аталады.

Тік жанжал басқарушылар мен бағынушылар арасында болады. Көлденең жанжал бір деңгейдегі жұмысшылар мен бөлімшелер арасында туады.

Диагональды жанжал ресурстарды бөлу мен пайдалану жағдайларында жиі болады. Ұйымдар арасында да жанжал болып турады.

Жанжалдар саны төмендегілерге байланысты болуы мүмкін:

-          ұйым бәсекелестермен, тұтынушылармен, жабдықтаушылармен қарым-қатынасты қалай қалыптастыратындығына байланысты.

-          Ұйым ресурстарды қалай қалыптастырады және реттейді

-          Нарықта билікті қалай ұстайды

-          Жанжалды шешу процедураларын қалай дамытады.

 

4.Жанжалды басқару әдістері.

Көбінесе жанжалды басқару әдістері төмендей болуы мүмкін:

-          жанжалдасушылардың кездесуін ұйымдастырып, жанжал себептері мен оны шешу жолдарын анықтауға көмек беру

-          жанжалдасушылардың келісуі және бірлесуі арқылы шешілетін ортақ мақсаттарды қалыптастыру

-          қосымша ресурстарды тарту (егер жанжал өндіріс аланының, қаржының, басқа да ресурстардың жетіспеуінен болған жағдайда)

-          жанжалды басқарудың әкімшілік әдісі (жұмысшыны бір бөлімшеден екіншіге ауыстыру)

-          үйымдық құрылымды өзгерту, ақпаратпен алмасуды жетілдіру, жұмыстарды қайта жобалау

-          жұмысшыларға жанжалды басқару дағдыларын, келіссөз жүргізу өнерін тұлға аралық қарым-қатынас шеберлігін үйрету.