1 Тақырып. Ұйымның түсінігі мен мағынасы.

 

1.      Ұйымдық мінез-құлық пәніне кіріспе

2.      Ұйымның мағынасы мен белгілері.

3.      Ұйымдар ашық және жабық жүйелер ретінде.

4.      Ұйымның ішкі ортасы.

Нарыктық реформалардың күрделі сипаты ұйымдардағы қазіргі басқарудың акценттерін өзгертті. 200 жыл бұрын адамзат әлемдегі технократтық тәсілдің ұпайына таңдау жасады. Қазір басқарупәндердің жүйесінде бірінші орынға басқарудың социология мен психология ауқымында білім мен дағдыны қалыптастыратын «ұйымдастыру тәртібі» шықты. Оқу бағдарламаларына мінезқұлықпәндерін кіргізу жұмыс істейтін және болашақ басқарушыларға ұйымдардағы қызметкерлердің мінезқұлқын басқарудың қазіргі психологиялық әдістерін терең ойластыруға көмектесді.

            «Ұйымдастыру тәртібі» оқу курсы психологиялық басқарушылық біліктілік туралы түсінікті қалыптастырады, ұймдағы барлық басқару жүйесіне әлеуметтік бағдарды ұстатады. Ұйымдық мінез-құлықтың объектісі болып әр түрлі меншік формаларының ұйымдарының барлық деңгейін қызметкерлері табылады. Өздерінің құқық статусы бойынша олар иелері, басқарушылары,акционерлері, жалдамды және бюджетік қызметкерлер бола алады.

            Талдау объектісі болып: ұйымдағы мінез-құлық, қызметтік статус, билік және әсер, топтық серпіні, еңбек мотивациясы және психологиялық ойындар табылады.

2.Бүкіл қазіргі әлем қатал және тұрақсыз құрылымға ие, мүлдем әр түрлі тәсілдермен басқарылатын коммерциялық, қайырымдылық және діни  әр түрлі ұйымдардың бар болуынанегізделеді. Бірақ олардың бәрі анықталған заңдар мен кағидалар бойынша құрастырылған. Ұйым – мақсат немесе мақсаттарға жету үшін тұрақты негізде жұмыс істейтін анықталғаншекараларымен саналы үйлестірілетін әлеуметтік құрылым.

Ұйымның келесі белгілері бар:

1. Ұйым сыртқы ортадан бөлінген және уақытпен өзгеретін анықталған шекараға иеленген. Шекаралар физикалық бола алады, аталуы, киім формасы, ритуал арқылы психологиялық мазмұнға ие.қ

2. Ұйым әр қашан бір бірімен иерархиялық байланысқан, ұйымның миссиясынан бастап әр күнге жедел мақсаттармен біткен мақсаттар жиынтығына ие.

3.Анықталған міндеттер жүктелген ұйым мүшелерін белгіленген ортақ мақсаттарға жетуіне өз үлесін қосады.

4. Ол үшін олар қйым шеңберінде жалпы таңымал құндылықтары, мінез-құлықтың мотивтері бар мінез-құлықтың интегрирлік, кооперативтік жүйелерін құрайды.

5. Ұйымның анықтамасы қызметкерлердің қарым қатынасыныңһң формалдық үйлестіріудің қажеттілігін қарастырады.                

6. Ұйымның құрылымы ұйымдық мақсаттарға жету процесінде бөлімшелер мен қызметкерлердің қарым қатынасының формалдық үйлестіру механизмдері мен үлгілерін, жауапкершілікпен мақсаттарды бөлу тәсілін анықтайды. 

Ұйымға пайда болудың, дамудың жәнә жұмыс істеудің келесі қағидалары –  кешендік, формализациялау және орталақтырандыру мен орталықсыздану қатынасы сипат.

Кешендік ұйымды оның элементтерінің және олардың арасындағы байланыстардың жиынтығы ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.

Формализациалау деп қызметкерлердің мінез-құлқын және фирмаішілік қарым қатынастарды анықтайтын алдын ала жасалған және бекітілген ережелер мен процедураларды түсінеді.

Орталықтандыру мен орталықсыздану қатынасы ұйымдағы басқарушылық шешімдердің жасалатын және қабылданатын деңгейлерімен анықталады.

Қабылданған орталықтандыру мен орталықсыздану қатынасы белгіленетін басқарудың ұйымдық құрылымынның сипаты мен типін анықтайды.

Ұйымды жобалау басқарушы мен қызметкерлердің оның бар болуының келесі аспектілерін түсінуіне тіреледі:

1.      болжамданған нарық секторы, тұтынушы;

2.      болжамданған өнім мен қызмет;

3.      нарық қатынастар жүйесіндегі орны мен ролі;

4.      ұйымның мақсаттары (өріс, тұрақтану, өзгерістер);

5.      технология (процестер, инновациялар);

6.      философия (басқарушының базалық көзқарастары, құндылықтар, мотивация);

7.      ішкі концепция (күш көз қайнары, бәсекеге қабілет деңгейі, аманқалу факторы);

8.      сыртқы образ, имидж (серіктестер, тұтынушылар, жалпы қоғам алдындағы жауапкершілік, этика);

9.      корпоративтік мәдениет.

 

Аталған аспектілердің бәрі ұйымның тек қана құру және реформалауын ғана емес, сонымен қатар ұйымдық мінез-құлық үлгісін анықтайды.

 

         3. Жүйе деген әр жағдайда біртұтасты қалыптастыруға мүмкіндік беретін бір тәртіпте құрастырылған өзара байланысқан және өзара тәукел бөліктер жиынтығы.

Бөліктер арасындағы ішкі қарым қатынастар жүйелерді қарастырғанда ерекше сипаттама болып табылады:

1. Әр жүйе дифференциация және интеграциямен сипатталады. Жүйеде ұйымның әр бөлігі өзінің мамандырылған функцияларын атқарады.

2. Ұйымдар бөліктер мен құрамды элементтерден құрылған болсада олар өздері ірі жүйе шеңберінде ішкі жүйе болып табылады.

Жүйелер ашық және жабық болады. Жабық жүйе сыртқы әсерді қабылдамайды. Ол қоғамның экономикалық және әлеуметтік қарым қатынасының ішкі жүйесі емес және сәйкесіншеқоғамға маңызды миссия және экономикалық немесе басқа қызметті атқармайды.

Ашық жүйе қоршаған әлеммен серпінді өзара байланысты мойындайды. Ұйымдар қоршаған әлемнен шикізат және адам ресурстарын алады. Олар өнімдерін тұтынатын сыртқы әлемніңклиенттері мен тапсырушыларынан тәуелді.

Барлық жүйелер кіруге, трансформациялық процесске және шығуға иеленген. Олар шикізат, энергия, ақпарат, басқада ресурстарды аладыда, оларды тауар мен қызметке, пайдаға, қалдыққажәне т.б. айналдырады.

Бірақ ашық жүйелер кейбір спецификалық белгілерге ие:

1. жүйе мен сыртқы әлем арасындағы өзара тәукелділікті мойындау.

2. ұйым сыртқы және ішкі ортаның өзгерістерін көрсету керек.

3. ұйымдардың ашық жүйе ретінде жұмыс істеуіне қайта байланыстың маңызы зор.             

4. Ұйымның ішкі ортасы өмірлік циклының анықталған кезеңдерінде ұйымның тиімділігіне әсер етеді. Ұйымның ішкі ортасының маңызды параметрлерінің бірі – ұйым ішіндегітоптардың және индивидуумдардың мінез-құлқы.

Ұйымның ішкі ортасына мақсаттар, адамдар, капитал, технологиялар, құрылым, социотехникалық жүйе, әлеуметтік ұйым жүйесі, басқару объектісі, ұйымдық-техникалық жүйе, ұйымдық-басқару жүйесі, басқару субъектісі кіреді.