3 Сур. – Негізгі кен орындардың картасы

Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған бағдарламасында қарастырылған қайта өндірілетін қуаттардың қажеттілігін қамту үшін Министрлікпен 2015 жылға дейін 2020 жылды болжау арқылы көмір саласын дамыту бойынша іс-шаралар жоспары әзірленді [3].

Жоспар бойынша 2015 жылға дейін көмір өндіру көлемін 131 млн. тоннаға дейін арттыру көзделуде, яғни республиканың КСРО уақытында жеткен көмір өндіру көлеміне жетіп, ал 2020 жылға дейін тағы 20 млн. тоннаға арттыру жоспарлануда (4 сур.).

4 Сур. Көмірді өндіру мен жеткізудің болжамдық көлемі (млн. Тонна)

Қазақстанда электрэнергиясы дәстүрлі көздермен – жылу және гидроэлектрстанцияларында (сәйкесінше 88% және 12%) өндіріледі. 2010 жылғы жағдай бойынша республикадағы жылу және гидроэлектр станцияларының анықталған электрлік қуаты сәйкесінше 17 252 және 2 273тыс. кВт. құрайды. Аймақтар бойынша жылу электрстанциялары қуаттарының ең үлкен көлемі (46,4%) Павлодар облысына, гидроэлектрстанцияларының қуаты бойынша (75,8%) Шығыс Қазақстан облысына тиесілі. 2010 ж. Ақтөбе, Атырау, Қостанай, Маңғыстау және Павлодар облыстарында жылу электр станцияларының электр қуаты біршама артқан (5 сур.).

5 Сур. Жылу электрстанцияларының анықталған электрлік қуаты (мың кВт)

Республиканың электр станцияларында 2010 жылғы анықталған жылу қуаты 28 507 Гкал/сағ құраған. Аймақтар бойынша жылу қуатының ең үлкен көлемі Қарағанды (17,5%) және Павлодар (13,3%) облыстарына тиесілі. 2010 жылы электрстанцияларындағы жылу қуатының 2009 жылға қарағанда біршама артуы – Алматы және Атырау облыстарында тіркелген (6 сур.).

6 Сур. Электрстанциялардың анықталған жылу қуаты (Гкал/сағ)

Қазақстандағы жылу электрстанциялары мен электр орталықтардың бекітілген қуатының жалпы мөлшері 14 300 МВт электр энергиясын құрайды (1 кесте).

1 кесте – Көмірді тұтынатын электр энергиясы мен жылудың энергетикалық көздері

№ п/п	Облыс атаулары	ЖЭС және ЖЭО атауы
1	Ақмола	ЖЭО-1,2 «Астанаэнергосервис» ААҚ, ЖЭО «КазСабтон» ЖАҚ
2	Атырау	Ортақ қолданыстағы электростанциясы – қуаттылығы 215 МВт Атырау ЖЭО, қуаттылығы 12 МВт ЖЭО АМӨЗ, қуаттылығы 156 МВт Теңіз кен орнындағы ГҚЭС-144 газқұбырлық құрылым, кешенді технологиялық желілерді электрмен қамтуға маманданған ГҚЭС, «Тенгизшевройл» ЖШС ГҚЭС.
3	Шығыс Қазақстан	«АЕS Усть-Каменогорская ЖЭО», «AES Согринская ЖЭО», Лениногорск ЖЭО, «Теплокоммунэнерго» ЖЭК.
4	Жамбыл	Батуров атындағы «Жамбылэнергокомбинат» ААҚ Жамбыл МАЭС
5	Батыс Қазақстан	«Карачаганак Петролеум Оперейтинг Компании Б.В» Компаниясының ГҚЭС.
6	Қарағанды	Қарағанды ГҚЭС-1, «Казахмыс» корпорациясының Қарағанды ГҚЭС, ЖЭО -1,3 «Карағанды–Жылу» ЖЭО, «Испат-Кармет» ААҚ ЖЭО-2, «Тентек ЖЭО» ЖШС, «Испат-Кармет» ААҚ ЖЭО-ЖАС, «Казахмыс» корпорациясының Жезқазған ЖЭО, «Казахмыс» корпорациясының Балқаш ЖЭО, «Арселор Миттал Темиртау» АҚ ЖЭО-2.
7	Қостанай	«ССТӨБ» ААҚ ЖЭО, ЖЭО ГПП, Қостанай жылуэнергетикалық ЖЭО және Арқалық ЖЭО, Рудный ЖЭО («ССТӨБ» АҚ).
8	Қызылорда	«Петро Казахстан Кумколь Резорсиз» АҚ Құмкөл ГҚЭС.
9	Маңғыстау	ЖЭО-1, МЖЭС ЖБ.
10	Павлодар	Екібастұз МАЭС-1, Екібастұз МАЭС-2 станциясы (жылулық көмір станциялары), Ақсу (Ермак) МАЭС, Павлодар ЖЭО-1 «Алюминий Казахстана» АҚ.
11	Оңтүстік Қазақстан	ЖЭО-1,2,3,5 «Южполиметалл» ЖАҚ, «Энергоцентр №3» ААҚ, Шымкент ЖЭО-3, ЖЭО БВС.

Қазақстанда негізгі электр энергиясын Екібастұз, Майкүбі, Торғай және Қарағанды бассейндерінің көмірінде жұмыс жасайтын 37 жылу электрстанциялары өндіреді (3 Сур.). Олардың ішінде ең ірісі – Екібастұз МАЭС-1, МАЭС-2 және Ақсу (Ермак) МАЭС – барлық электр энергиясының 14% өндіреді.

Жалпы, Қазақстанның көмірмен жұмыс жасайтын жылу электр станцияларының ПӘК (пайдалы әрекет коэффициенті) 33 - 35%. ХХ ғасырдың 50-ші және 70-шы жылдары салынған жылу электр станцияларының ПӘК өндірістік ресурсын толығымен жұмсаған. Бұл жағдайда 2010 жылғы есептер бойынша тозу коэффициенті 82 % құрайды.

Көмір жылу электрстанцияларында құрамында күл мөлшері жоғары (2 кесте) төмен калориялы және қазандық құрылғылар стандартына сай келмейтін қоңыр көмірді жағу бірнеше себептермен айқындалады:

• шекті рауал мөлшерлерден асатын концентрациялардағы ластағыш заттардың ауа бассейніне шығуы , оның ішінде климаттың өзгеруіне әсер ететін «парникті газдардың» үлкен көлемі;

• аймақтың өңделген жыныстардың террикондары мен күл шоғырларымен қоқырсып жатуы, олардан ондаған шақырымға шаң, күл мен қож тасымалданады;

• қауіпті қышқыл жаңбырлардың түзілуі.

2 Кесте – Екібастұз көмиірінің химиялық құрамы

Көрсеткіш атауы	Талдау мәліметтері
Жылулық қабілеті, ккал/кг	3850
Салмағы бойынша мөлшері, %:	100
көміртек	40,69
сутек	2,37
оттек	8,04
азот	0,82
күкірт	0,61
күл	47,6

Қазіргі таңда Қазақстанның энергетиалық кешені көздерінен шығатын шығарындылардың меншікті салмағы Орталық Азиядағы атмосфералық ауаға ластағыш заттар эмиссиясының 43,7% құрайды [4].

А тмосфераны ең көп ластайтын ірі ластағыш көздер (ЖЭС және ЖЭО) 7 суретте көрсетілген.