- •1.2.Б‰кілодаќтыќ Денсаулыќ Саќтау Ұйымы бойынша алғашқы медико- санитарлық көмек көрсету мақсаттары
- •1.3.Қазақстан республикасында денсаулық сақтау жағдайы жєне реформалау мєселелері
- •«Халықтың денсаулығы» баѓдарламасы бойынша негізгі көрсеткіштері:
- •2.Мейіркеш ісі философиясы
- •2.1.Мейіркештердіњ кєсіби ж¦мысыныњ стандарттары
- •2.3.Халыќаралыќ мейіркештер одаѓыныњ кодексі
- •3.Мейіркештік деонтология
- •Сөйлеу мәдениеттілігі - сыртқы мәдениеттің негізгі бөлігі болып саналады. Мейіркештіњ сөзі анық, жай, эмоционалдық, жылы болуы керек.
- •3.1.Мейіркештік этика жєне деонтологиясыныњ негізгі ќаѓидалары.
- •3.2.Медицина ќызыметкерлерініњ ж±мысындаѓы негізгі этикалыќ ќаѓидалары
- •3.3.Медицина жұмыскерлерініњ этикалық қарым – қатынасы
- •3.4.Мейіркеш құқығы мен міндеттері
- •3.5.Мейіркеш міндеттері
- •3.6.Мейіркештіњ құқықтық жауапкершілігі
- •4.Мейіркеш педагогикасы
- •4.1.Пациентті оқыту µрісі
- •4.2.Білім алудаѓы пациенттіњ жєне оныњ жан±ясыныњ ќажеттілігіне баѓа беру.
- •Пациенттіњ білім жєне ептілігініњ бастапќы дењгейіне баѓа беру
- •4.3.Пациенттіњ оның жанұя мүшелерінің қабілеттілігін бағалау.
- •4.4.Оқу мазмұнын анықтау.
- •4.5.Оқуды жоспарлау, оның қасиеттерін бағалау, оқудың тиімділігі.
- •5.Мейіркештік үрдіс
- •5.1.Мейіркештік күтім стандарттары туралы түсінік
- •5.2.Мейіркеш ісініњ үлгілерінің мазмұны
- •5.3.Мейіркештік үрдіс туралы түсінік, оның мақсаты жєне маќсатќа жету жолдары
- •5.4.Мейіркештік үрдістің кезеңдері, оның µзара байланыстығы жєне әрбір кезеңнің мазмұны
- •5.5.Мейіркештік үрдісінің әрбір кезеңінің мазмұны Мейіркештік үрдістіњ I кезеңі мейіркештік тексеріс жүргізу єдісі арқылы жағдайды бағалау процессін µзіне енгізеді.
- •Жиналған аќпараттар талдауы іі.Кезең: диагностикалау немесе пациенттің проблемасын анықтау
- •IV кезең - күтім жоспарына енгізуге кіреді:
- •V кезең - мейіркештік күтімнің қорытынды бағасы.
- •Мейіркештік процесс мейіркештік бағалау картасында құжатталады.
- •5.6.Адамның негізгі қажеттіліктері
- •5.7.Мейіркештік үрдістің бірінші кезеңі
- •Объективтік тексеру немесе ауруханаға келген пациенттің жағдайын бағалау
- •Сана сезім жағдайы
- •Бет жүзініњ өзгерістері
- •Тері және көрінетін шырышты қабаттары
- •Қажеттілігі бойынша пациенттің жағдайына баға беру
- •Пациенттіњ µз бетінше күтінуін бағалау
- •5.8.Мейіркештік үрдістің іі кезеңі - диагностикалау немесе пациенттің проблемаларын анықтау
- •5.9.Мейіркештік үрдістің үшінші кезеңі – пациентке ќажетті көмекті жоспарлау
- •5.10.Мейіркештік кірісудің көлемі
- •5.11.Мейіркештік кірісу әдістері
- •5.12.Мейіркештік үрдістің төртінші кезеңі - мейіркештік кірісу жоспарын енгізу
- •5.13.Мейіркештік үрдістің бесінші кезеңі – мейіркештік күтімге баға беру
- •А. Маслоу бойынша адамның негізгі қажеттілік сатылары:
- •Тірі қалуы. 1. Демалу
- •Бақылау сұрақтыр мен тапсырмалары
- •6.Емдеу мекемелердегі жұқпаларды тексеруін ұйымдастыру және жұқпалардың алдын - алу
- •6.1.Ішкі ауруханалық жұқпалардың эпидемиологиясы
- •Ішкі ауруханалық факторларын табу және түсіну үшін:
- •6.3.Жұқпалардың таралу жолдары және механизмі
- •Жұқпалардың таралу жолдары.
- •6.4.Ішкі ауруханалық жұқпалар.
- •6.5.Ішкі ауруханалық жұқпаның эпидемиялық процессінің ерекшелігі.
- •6.6.Зарарсыздандыру.
- •Зарарсыздандыру
- •6.7.Жұқпаның таралу механизімі.
- •6.8.Зарарсыздандыру түрлері және әдістері.
- •Зарарсыздандыру түрлері.
- •Күнделікті
- •Зарарсыздандыру әдістері
- •6.9.Емдеу мекемелердегі қолданылатын дезинфектанттар.
- •Қазақстанда жиі кездесетін дезинфектанттар болатын хлораралас заттар.
- •Аммоний төрт қосылыстары, оның аналогтары.
- •Асқынтотықтық қосылыстар.
- •Феноларалас заттар.
- •Зарарсыздандыру.
- •Физикалық әдіс.
- •А) қайнату тәсілімен
- •Химиялық әдіс.
- •6.10.Медициналық құрал – жабдықтардың деконтаминациясы.
- •Құрал – жабдықтарға деконтаминация жасау түрлері.
- •6.11.Медициналық құрал – жабдықтарды өндеу бірізділігі:
- •Қолды жұмысқа дайындаған кезіндегі қауыпсыздық шаралары.
- •6.13.Тазалау қағидалары.
- •Қ олды жуу деңгейлері
- •Әлеуметтік: қолды 10 – 30 секундыға дейін сабын – сумен жуу.
- •Гигиеналық: қолға сабын және антисептиктерді қолдану.
- •Хирургиялық деңгейі арқылы арнайы өндеу жүргізіледі.
- •6.14.Дезинфекциялық ертінділермен, жуғыштық заттармен залалсыздандыру жүргізгенде қауыпсыздік шаралары.
- •Виркон ертіндісін дайындау
- •6.15.Залалсыздандыру.
- •Залалсыздандыру әдістері:
- •Химиялық
- •Химиялық әдіспен залалсыздандыру.
- •Радиоактивты тәсілмен иондық сәулемен залалсыздандыру.
- •Импульстық тоғы арқылы залалсыздандыру (увт,свч).
- •Залалсыздандыру тәртібінің нәтижесін жүргізу үшін келесі технологиялық кезеңдерді жүргізеді:
- •6.16.Залалсыздандырудың технологиялық кезендері.
- •Резеңке трубкаларды, асқазан зондтарды, катетерлерді залалсыздандыру.
- •Ауалық залалсыздандыру.
- •Ауалық залалсыздандырудың күрделігі
- •6.17.Құрал – жабдықтарды залалсыздандыруға тексеру сынақтары.
- •6.18.Медицина қызметкерлеріндегі парентералдық гепатиттердің алдын – алуы.
- •Алдын – алудың универсалдық шаралары.
- •7.Емдеу мекемелердің құрылысы.
- •Емдеу бөлімшесінің құрылысы.
- •7.1.Емдеу-қорғау режимі, оның негізгі қағидалары
- •7.2.Посттағы мейіркештің қызметі
- •7.3.Емдеу мекемесіндегі жүмыс тәртібі.
- •7.4.Пациенттерді бөлімшеге қабылдау.
- •7.6.Гигиеналық ванна жүргізу мейіркештің технологиясы.
- •Гигиеналық душ қабылдау.
- •7.7.Гигиеналық душты жүргізу мейіркештің технологиясы.
- •7.8.Антропометрия
- •7.9.Пациенттерді тасымалдау.
- •Носилкамен бөлімшеге тасымалдау.
- •Кресло – каталкамен бөлімшеге тасымалдау.
- •Бақылау сұрақтары мен тапсырмалары
- •8.Пациенттің жеке басының тазалығы
- •8.1. Пациенттің төсектегі жағдайы және функционалдық кереуеттің құрылысы
- •8.2.Тері күтімі. Тері тесілуінің алдын алу
- •Тері тесілуінің алдын алу
- •8.3.Тесілудің алдын алу мейіркештің технологиясы.
- •Norton шкаласы
- •Симс жаѓдайында пациентті жайѓастыру
- •Пациентті «иек-бетімен жату» жаѓдайында жайѓастыру
- •Пациентті «арќасымен жатќызу» жаѓдайында жайѓастыру
- •8.5.Терініњ тесілуініњ алдын алудаѓы практикалыќ кењестер
- •Ќауіптерді баѓалау.
- •Алдын алу.
- •8.6.Төсек орнын және ішкі киімдерін ауыстырудағы мейіркештің технологиясы.
- •8.7.Іш киімін ауыстырудағы мейіркештің технологиясы.
- •8.8.Дәрет ыдысын қолдану мейіркештің технологиясы.
- •8.9.Ауыз қуысының күтудегі мейіркештің технологиясы
- •8.10.Көзді күтудегі мейіркештің технологиясы
- •Көзге май салу мейіркештің технологиясы.
- •8.11.Мұрын қуысының күтіміндегі мейіркештің технологиясы
- •8.12.Құлақтың күтіміндегі мейіркештің технологиясы
- •8 .13.Шаштың күтімі
- •8.14.Пациенттің жыныс мүшелерінің күтімі
- •Бақылау сұрақтары мен тапсырмалары
- •9.Термометрия
- •Дене қызуын өлшеу стандарттары
- •9.1.Дене қызуын өлшеу стандарттары.
- •9.2.Термометрді қолдану тәсілдері
- •9.3.Қалтырау кезеңдері
- •Дене қызуының түрлері
- •Бақылау сұрақтары мен тапсырмалары
- •10.Тамақтандыру
- •10.2.Тамақты тарату ережелері.
- •10.3.Тамақтандыру әдістері
- •Бақылау сұрақтары мен тапсырмалары
- •11.Дәрісіз емдеу
- •11.1.Оңќа қоюдаѓы мейіркештік стандарт
- •11.2.Компресс
- •Компресс
- •11.3.Жылы компресс қою мейіркештің стандарты
- •11.4.Жылытқышты қолданудаѓы мейіркештік стандарт
- •11.5.Мұздатқышты қоюдаѓы мейіркештік стандарт
- •11.6.Қыша қоюдаѓы мейіркештік стандарт
- •11.8.Емдік ванналар
- •Ваннаны дайындау әдістері
- •Бақылау сұрақтары мен тапсырмалары
- •12.Пациенттің функционалдық жағдайын бағалау
- •12.1.Тамыр соғысы және оның мінездемесі
- •Сәуле артериясында тамыр соғысын анықтау, оның қасиеттеріне мінездеме беру
- •12.2.Қан қысымын өлшеудің мейіркештік технологиясы
- •12.3.Демнің жиілігін, ырғақтығын, тереңдігін тексеру
- •12.4.Тәуліктегі диурезді өлшеу, су баланссын анықтау
- •Су баланссын есептеу
- •Бақылау сұрақтары мен тапсырмалары
- •13.Дәрілерді ағзаға енгізу жолдары
- •13.1Дәрілерді енгізу жолдары
- •Сыртқы жолмен:
- •Энтералдық жолмен:
- •Парентералдық жолмен:
- •Энтеральды
- •13.2.Дәрілерді ауыз арқылы енгізу.
- •13.3Тіл астына дәрілерді қолдану /сублингвально/
- •13.4.Дәрілерді тік ішекке енгізу /рег гесtum/
- •13.5. Тік ішекке суппозиторияларды қолдану бір ізділігі:
- •13.6.Дәрілерді инголяция тәсілімен енгізу.
- •13.7.Мұрынға тамшы тамызу бір ізділігі:
- •13.8.Мұрынға май жіберудің мейіркештік технологиясы.
- •13.9.Құлаққа дәріні жіберудің мейіркештік технологиясы.
- •13.12.Майды теріге жағу
- •Майды уқалау арқылы енгізудің мейіркештік технологиясы.
- •13.13.Майды жұқа түрде енгізудің мейіркештік технологиясы.
- •13.14.Майды тану арқылы қолданудың мейіркештік технологиясы.
- •14.Дәрілерді парентералдық жолмен енгізу.
- •14.1.Процедура бөлімшесіндегі мейіркештің стандарты.
- •Процедура бөлімшесінің жабдықтары
- •Процедура бөлімшесінің құжаттарының тізімі.
- •Процедуралық мейіркештің жұмыс жоспары.
- •Анафилактикалық шок жағдайында дәрілер және жабдықтар тізімі.
- •Жедел жәрдем көрсету үшін қолданылатын дәрілер
- •Дәрілерді парентералдық жолмен енгізу күрделілігі:
- •14.2.Шприцтің құрылысы және сипаттамасы.
- •14.3.Дәріні ампуладан сорып алудың мейіркештік технологиясы.
- •14.4.Физиологиялық жансыздандыру әдістері.
- •14.5.Тері ішіне ине салу әдісінің мейіркештік технологиясы.
- •14.6.Дәріні тері астына енгізудің мейіркештік технологиясы.
- •1 4.7.Дәріні бұлшық етке енгізудің мейіркештік технологиясы.
- •14.8.Антибиотиктерді езу әдістері.
- •14.9.Көк тамырға дәріні енгізудің мейіркештік технологиясы
- •14.10.Система арқылы көк тамырға сұйықтықтарды енгізудің мейіркештік технологиясы
- •14.11.Майлы ертінділерді енгізу ерекшеліктері (20 % камфора ертіндісін енгізу).
- •14.12.25 % - 10 Мл магний сульфат ертіндісін енгізу ерекшелігі.
- •14.14.Бициллинді енгізу ерекшелігі.
- •14.15.Инсулинді енгізу ерекшелігі.
- •14.16.Инъекция жасағаннан кейінгі болатын асқынулар.
- •Парентералдық жолен дәрілерді енгізгенде болатын ақынулар
- •Бақылау сұрақтары мен тапырмалары
- •15.Клизмалар
- •15.1.Тазарту клизмасын жасаудыњ мейіркештік технологиясы
- •15.2.Сифондық клизма жасаудыњ меіркештік технологиясы
- •15.3.Гипертониялық клизма жасаудыњ мейіркештік технологиясы
- •15.4.Майлы клизма жасаудыњ мейіркештік технологиясы
- •15.5.Тамшы клизма жасаудыњ мейіркештік технологиясы
- •15.6.Жел шығаратын түтікшені қолданудыњ мейіркештік технологиясы
- •15.7.Асқазанды жуу
- •15.8.Құсық болған кезде көмек көрсету
- •15.9.Қуыққа катетер енгізудіњ мейіркештік технологиясы
- •Әйелдерге катетер енгізудегі мейіркештің технологиясы.
- •Бақылау сұрақтары мен тапырмалары
- •16.Лабораториялық тексеру єдістері
- •16.1.Қанды тексерудіњ мейіркештік технологиясы
- •16.2.Көк тамырдан қан алу мейіркештің технологиясы:
- •16.3.Қақырықты тексерудіњ мейіркештік технологиясы
- •Қақырықты жинаудыњ мейіркештік технологиясы Қақырықтың жалпы клиникалық анализі
- •Қақырықтыњ бактериологиялық зерттеуі
- •Қақырықты т‰бірк‰лез таяқшасына тексеру
- •Қақырықты атипті жасушаларға тексеру
- •Қақырықты және ыдыстарды зарарсыздандыру
- •16.4.Жұтқыншақтан және мұрыннан жұғынды алудыњ мейіркештік технологиясы
- •М±рыннан жұғынды алудаѓы мейіркештік технологиясы
- •Жолдама
- •16.5.Зәрді тексеру мейіркештің технологиясы.
- •16.5.Зәрді жалпы анализге тексерудіњ мейіркештік технологиясы
- •А) амбулаториялық жағдайда
- •Зәрді қантқа тексерудіњ мейіркештік технологиясы
- •Зәрді Нечипоренко әдісі бойынша жинаудаѓы мейіркештік технологиясы
- •Зәрді Зимницкий әдісі бойынша жинаудыњ мейіркештік технологиясы
- •Таза, құрғақ ыдысқа 50 мл. Жања шыққан зәрді жинап, жылы түрінде лабороторияға жеткізеді.
- •Нәжісті копрограммаға тексеру
- •Копроскопия
- •Нәжісті құртқа тексеру
- •Нәжісті жасырынды қанға тексеру меіркештік технологиясы
- •16.7.Фракциялық әдіспен асқазаннан сөл алу мейіркештік технологиясы.
- •Қолданылған заттарды зарарсыздандырыңыз. Асқазаннан сөл алу
- •Асқазан секрециясының қалыпты көрсеткіштері
- •16.8.Дуоденалдық зондтау. /ұлтабардан сөл алу/
- •Процедураның аяқталуы:
- •Ұлтабардан фракция әдісіммен сөл алу.
- •Өттің микроскопиялық зерттеуі.
- •Ұлтабардан сөл алу
- •Бақылау сұрақтары және тапсырмалары:
- •17.Аспаптық тексеру єдістері
- •Өт қалтасын және өт жолдарын рентген арқылы тексеру
- •Холеграфия
- •Урологиядағы рентген тексерістер жүргізу
- •Пациентті бүйрек рентген тексеруіне дайындау
- •18.Эндоскопиялық тексеру єдістері
- •18.1.Фиброэзофагогастродуоденоскопия (фэгдс)
- •18.2.Ректороманоскопия
- •18.3.Колоноскопия
- •18.4.Урологиядағы эндоскопиялық тексерістер
- •18.6.Кіші жамбастың органдарын узи-ге дайындау
- •Бақылау сұрақтары мен тапсырмалары
- •111. Арнайы бөлім.
- •19.Тыныс алу жолдарының ауруларындағы мейіркештік үрдіс.
- •19.1. Тыныс алу жолдарының ауруларындағы негізгі шағымдары:
- •19.2.Астма /демікпе/ - тұншығу.
- •19.3.Оксигенотерапия (оттегімен емдеу)
- •19.4.Дымқылданған оттегіні Бобров аппараты арқылы енгізудегі мейіркештің технологиясы.
- •19.6.Өкпеден қан кеткенде көмек көрсету.
- •19.7.Кеуде қуысындағы ауырсыну жағдайында көмек көрсету.
- •19.8.Квинке дренаждық жағдайын жасау әдісі.
- •20.Жүрек қан тамырлар ауруларындағы мейіркештік кірісулер.
- •20.2.Тұншығу болған кезде көмек көрсету /жүрек демікпесі/
- •20.3.Талып қалғанда көмек көрсету.
- •20.4.Талықсу болған жағдайда көмек көрстеу
- •20.5.Жалпы шокқа қарсы қолданылатын шаралар
- •20.6.Гипертоникалық кризде көмек көрсету
- •21.Асқорыту органдарының ауруларындағы мейіркештік кірісулер
- •21.1.Негізгі белгілері.
- •Нәжестің кідіріп қалуы /запор/
- •21.2.Асқазаннан қан кету.
- •21.3.Дәреті кідіріп қалғанда көмек көрсету
- •21.4.Диарея болған жағдайда көмек көрсету.
- •22.Бауыр ауруларындағы мейіркештік кірісулер
- •Бауырдың қызметі бірнеше түрге бөлінеді:
- •22.1.Негізгі мәселелері:
- •22.2.Бауыр ұстамасында көмек көрсету
- •23.Сыртқа шығару жолдарының ауруларындағы мейіркештік кірісулер
- •23.1.Негізгі проблемалары.
- •23.2.Зәрі тұрып қалганда жедел түрде көмек көрсету
- •23.3.Бүйрек ауруларындағы ісіктерде көмек көрсету
- •23.4.Катетеры бар пациенттердің жыныс органдарын күту
- •23.5.Жедел түрде зәрдің тұрып қалғанда көмек көрсету
- •24.Жүрек - ¤кпе реанимациясы
- •24.1.Дем жолдарының өткізгіштігін қалпына келтіру
- •Өкпенің жасанды ауаны жаңартуы (өжаж)
- •24.2.Жүрекке жабық тікелей емес массаж жасау
- •24.3.Биологиялық өлімнің белгілері
- •24.4.Мәйітпен ж±мыс атќару ережесі
- •Бақылау сұрақтары мен тапсырмалары
- •25.Мейіркештік үрдістегі стандарттар
- •26.Тесттік тапсырмалар
- •27.Ситуациялық есептер
- •28. Кейбір терминдердің қысқаша сөздігі.
- •29.Глоссарий
5.3.Мейіркештік үрдіс туралы түсінік, оның мақсаты жєне маќсатќа жету жолдары
Қазіргі заманда мейіркештік үрдіс мейіркештік білім берудегі µзегі болып табылады жєне Ќазаќстандаѓы мейіркештік к‰тімініњ теориялыќ ѓылыми базасын ќ±райды.
Мейіркештік үрдіс – мейіркеш пен пациент ќарым-ќатынасында к‰тім кµрсету маќсатында туындайтын проблемалар жаѓдайын аныќтайтын ж‰йелі жолы болып табылатын мейіркештік практиканыњ ѓылыми эдісі.
Мейіркештік үрдістіњ маќсаты пациент аѓзасыныњ негізгі ќажеттілігін ќанаѓаттандырудаѓы тєуелсіздігін ќолдау жєне ќалпына келтіру болып табылады.
Мейіркештік үрдістіњ маќсатына жету келесі мєселелерді шешу арќылы ж‰зеге асады:
Пациент туралы аќпараттар базасын ќ±ру;
Мейіркештік күтім кµрсетудегі пациенттіњ қажеттілігін анықтау;
Мейіркештік қызмет кµрсетудегі мањыздылыѓын кµрсету;
Күтім жоспарын құру, яѓни мейіркештік к‰тімді тікелей жєне жанама кµрсетіп отыру;
Пациентті к‰ту жєне к‰тім кµрсетудегі маќсатќа жетудегі нєтижесін баѓалау.
5.4.Мейіркештік үрдістің кезеңдері, оның µзара байланыстығы жєне әрбір кезеңнің мазмұны
Мейіркештік үрдістің негізгі бес кезеңі бар:
I кезењ - мейіркештік тексеру немесе пациенттің қажеттілігін аныќтау ‰шін жєне мейіркештік к‰тімге керекті ресурстар жаѓдайларын баѓалау.
II кезењ - пациенттің проблемаларын анықтау.
Бұл кезеңді пациент жаѓдайын мейіркештік диагностикалау деп атауға болады.
III кезењ - пациентке ќажетті көмектерді жоспарлау.
IV кезењ – ж‰зеге асыру (мейіркештік к‰тім жоспарын орындау).
V кезењ – нєтижелерді баѓалау (мейіркештік к‰тімініњ ќорытынды баѓасы).
Мейіркештік үрдістіњ ќ±жаттары пациенттіњ жаѓдайын баќылау картасында ж‰ргізіледі.
Мейіркештік технологияның жаңа жетістігі денсаулық сақтау практикасына кєсіби іс әрекетінің стандарттарын қолдану арќылы мейіркештік қызметті енгізу болып табылады.
Стандарт –б±л бірыњѓай жєне міндетті т‰рде ќолданылатын үлгі, норма.
Стандартты күту жоспары – пациенттіњ белгілі бір проблемалары бойынша сапалы к‰тімді ќамтамасыз ететін мейіркештік ќызымет кµрсетуініњ базалыќ дењгейі. Жекелік күту жоспары – мейіркештіњ іс-єрекетініњ толыѓымен жазбаша тізімін алу. Сондықтан жекелік күту жоспарын орындау үшін, мейіркеш арнайы күтім стандарттарын білуі ќажет.
5.5.Мейіркештік үрдісінің әрбір кезеңінің мазмұны Мейіркештік үрдістіњ I кезеңі мейіркештік тексеріс жүргізу єдісі арқылы жағдайды бағалау процессін µзіне енгізеді.
Керекті аќпараттарды жинау:
а. Субъективті мәліметтер, оның ішінде физиологиялық, психологиялық, әлеуметтік, сонымен ќатар тµлќ±жаттыќ мәліметтер, дәрігер диагнозы, қазіргі уақыттағы шағымдары.
є. Объективтік мәліметтері: бойы, дене салмағы, ж‰зініњ µзгерісі, сана-сезімі, жүрісінің өзгерісі, төсектегі жағдайы, тері ќабыѓыныњ жағдайы, дене қызуы, демі, тамыр соғысы, қан қысымы, табиғи қызмет атқаруы, т.б. мәліметтер.
б. пациенттіњ ссихоәлеументтік жағдайын бағалау: баќылудаѓы мінез құлқын сипаттау,. эмоционалдық өрісінің динамикасы, әлеуметтік - экономикалық мәліметтерді жинау, қауіп-қатер факторларын, денсаулыққа әсер ететін айналадағы қоршаған ортаның мәліметтерін аныќтау.
