9. Ньютонның екінші заңы. Импульс

Дене импульсі - механикалық қозғалысты (қозғалыс мөлшерін) сипаттайтын векторлық физикалық шама: ,

Күш импульсі - белгілі уақыт аралығында күш әрекетін сипаттайтын векторлық физикалық шама: [I] – Н·с = кг·м/с

Ньютонның екінші заңы жалпы түрде

, егер , онда

Егер дененің массасы өзгермесе

Бірқалыпты айнымалы қозғалыста: ,

10. Гравитация. Бүкіләлемдік тартылыс заңы.

Еркін құлау үдеуі

Барлық денелерді өзара тартатын күштер бар, ол күштерді гравитациялық деп атайды.

Бүкіләлемдік тартылыс заңы (Ньютон, 1667 ж)

- гравитациялық тұрақты

Заңды осы түрде қолдануға болатын екі жағдай

1. материялық нүктелер есептелінетін денелер үшін

2. массасы сфералық – симметриялары үлескен денелер үшін (мұнда r – шарлар орталықтарының арақашытығы)

Еркін құлау үдеуі - тек қана ауырлық күші әсер еткенде жердің тартылыс өрісінде қозғалған дененің үдеуі. Ол дененің жер бетінен қандай биіктікте орналасуымен байланысты болады.

, мұнда ,

Бірінші ғарыштық (космостық) жылдамдық - бұл жылдамдық денеге берілгенде ол жердің серігі (спутник) бола алады

,

11. Ауырлық күші. Дененің салмағы

Ауырлық күші - жердің денелерді өзіне тартатын гравитациялық күш.

Дененің салмағы - жердің тартуына байланысты тірекке немесе ілгекке дененің әсер етітін күші.

Әсер ететін нүкте: тірек немесе ілгек Ньютонның үшінші заңына сәйкес.

Егер тірек немесе ілгек үдеумен қозғалса салмақсыздық күйі байқалады. Мысал: дене еркін құлаған лифттің ішінде орналасқанда.

Қозғауыштары жұмыс істемей ғарыш кемесі жерді айналғанда оның ішіндегі ғарышкер салмақсыздық күйде болады.

12. Серпімдік күші. Гук заңы

Серпімді деформацияланған денелерде туындайтын күштерді – серімділік күштер деп атайды.

Деформация – сыртқы күш әрекет еткенде дене пішінінің (формасының) және көлемінің өзгеруі.

Серпімді деформация – сыртқы әрекетті алып тастағанда жойылады.

Пластикалық (серпімсіз) деформация – сыртқы әрекетті алып тастағанда жойылмайды.

Серпімділік күштердің табиғаты электрмагниттік (молекулааралық) әрекеттесумен байланысты.

= –kx [х = ∆l] = м [k] = H/м

(F_с)_х – серпімділік күші векторының Ох осіне проекциясы

х = ∆l – дене деформациясының шамасы (созылу деформациясы болғанда, x > 0; сығылу деформациясы болғанда, x < 0)

k – дене қатқылдығы (серіппелер)

Гук заңы

[Е] = Па

E – Юнг (серпімділік) модулі

S – дененің көлденең қимасының ауданы

l – дене ұзындығы

Серпімділік (қатқылдық) коэффициенті

13. Үйкеліс күштері

Үйкеліс - әртүрлі түйіскен денелердің өзара орын ауыстыруына қарсылық жасайтын әрекеттесу.

Үйкеліс күші - түйіскен денелердің беттері бойымен өзара ығысуға (немесе мүмкін болатын ығысуға) қарсы бағытталады.

Үйкеліс күштерінің табиғаты – электрмагниттік, тыныштықтық үйкеліс күші – денені орнынан ығыстыруға тырысқан күш болған пайда болғанда туындайды және модулі бойыша соған тең.

μ₀ – үйкеліс коэффициенті

(F_μ0)_max – ең үлкен тыныштық үйкеліс күші

– сыртқы күш

Сырғанау үйкеліс күші - екі түйісетін дене өзара қозғалыста болғанда туындайды және нормальдық қысым күшінен тәуелді.

Үйкеліс коэффициенті μ – дененің материалынан және түйісетін беттің күйінен тәуелді.

Тұтқырлық үйкеліс күші - дене сұйықта немесе газда қозғалғанда туындайды және дене жылдамдығынан тәуелді (бұл күшті басқаша кедерге күші деп атайды)