Тартылыс құбылысы. Ауырлық күші

7-тәжірибе.

Жіпке ілінген шар алынады. Жіпті қырқып жіберсе, шар өз жылдамдығын өзгерте отырып құлайды (13-сурет).

13а-сурет 13б-сурет 13в-сурет

8-тәжірибе.

Су құйылған ыдысты еңкейтсе, су жерге төгіледі. (13б-сурет)

9-тәжірибе.

Горизонталь столдан домалап түскен доп, қисық сызықты траекториямен жерге құлайды. (13в-сурет). Денелердің Жерге тартылу күшін ауырлық күші деп атайды.

10-тәжірибе.

Динамометр көмегімен арбаға белгілі күшпен әсер етуге болады. Әсер етуші бағытына қарай арба оңға немесе солға қозғалады (17-сурет).

Күш – векторлық шама. Қорытқы күш әсер етуші күш бағытына тәуелді.

17-сурет

Денеге бір түзудың бойымен әсер ететін күштерді қосу

Денеге бір түзудің бойымен әсер ететін күштерді қосудың екі жағдайы бар.

11-тәжірибе.

Бірінші жағдайды демонстрациялау үшін штативтің муфтасына бекітілген динамометрге салмағы 1Н және 2Н екі жүк ілінеді. Бұдан соң салмағы 3Н болатын жүк іледі. Екі жүкті салмағы тең бір жүкпен ауыстыруға болатыны көрінеді. Тәжірибені 5Н-ға дейін жүктерді ілу арқылы жалғастыруға болады (18-сурет).

Бір түзу бойымен бір жаққа қарай бағытталған екі күштің тең әсерлі күші олардың қосындысына тең және солай қарай бағытталады.

18-сурет

12-тәжірибе.

Қарама-қарсы жаққы бағытталған күштерді қосуға арналған құрал 18-суретте көрсетілген. Динамометрдің жоғарғы ілгегіне жіп байланады, оны штативке бекітілген шығыр арқылы асырылады. Динамометрдің төменгі бөлігіне ілінген жүкті динамометр тілшесінің ауытқуы бойынша, күш шамасы және бағыты анықталады.

Бұдан соң жоғарыдағы шығыр арқылы асылған жіпке екі жүк іледі. Динамометр тілшесі әсер етуші күштің шамасы мен бағытын көрсетіп қарама-қарсы жаққа ауытқиды.

Тәжірибені екі, үш, төрт жүктерді іліп қайталайды.

Денеге бір түзу бойымен қарама-қарсы бағытта әсер ететін тең әсерлі күш осы күштер айырмасына тең және үлкен күш жаққа бағытталады. . Егер әсер етуші күштер шамалары бойынша тең болса, олардың тең әсерлі күші нөлге тең. ,

19-сурет

Үйкеліс күші

13-тәжірибе.

Үйкеліс күшін демонстрациялауға 3 тәжірибе жасалады.

а) Біріншісі, демонстрациялық стол үстіне орнатылған көлбеу жазықтықпен жеңіл қозғалатын арба қозғалысқа келтіріледі.

Арба столдың шетіне дейін өз қозғалысын сақтайды (20-сурет).

б) Екіншісі, осы тәжірибе қайталанады, бірақ, стол үстіне мата төселеді. Арба стол үстімен қозғалады, қозғалыс стол шетіне жетпейді (21-сурет).

в) Үшіншісі, стол үстіне паралон жолағы төселеді. Қозғалыс жылдам баяулап арба тоқтайды. (21-сурет)

Арба жылдамдығының өзгерісі қозғалыс бетіне тәуелді.

20-сурет

21-сурет

Зертханалық жұмыс №7 қысым Қысымның берілуі

1-тәжірибе.

Қысымды демонстрациялау үшін ортасына дейін шеге қағылған тақтай мен 5кг болатын гирь, құм салынған шыны ыдысты пайдаланады. Алдымен шеге ұшын төмен қаратып, тақтайға гирь қойғанда, шегенің біраз жерге батқанын көруге болады (1-сурет), содан соң шегенің басын төмен қаратсақ, шеге аз ғана батады (2-сурет).

Қорытқы күш әсер етуші күш шамасына ғана емес, өзі түсетін перпендикуляр ауданға да тәуелді.

1-сурет 2-сурет