1.3 Niepodległa Ukraina

24 sierpnia 1991 roku Rada Najwyższa Ukrainy przyjęła dokument historyczny, który jest bardzo ważny dla narodu ukraińskiego — Akt proklamowania niepodległości Ukrainy. Napisano w nim: "Na podstawie prawa do samostanowienia, przewidzianego Statutem ONZ i innymi międzynarodowymi prawnymi dokumentami, realizując Deklarację o suwerenności Ukrainy, Rada Najwyższa Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej uroczyście proklamuje niepodległość Ukrainy i utworzenie niezależnego Ukraińskiego państwa — Ukrainy. Начало формыКонец формыTeren Ukrainy jest niepodzielny i w stanie nienaruszonym. Na terytorium Ukrainy obowiązują wyłącznie Konstytucja i prawa Ukrainy. Akt ten wchodzi w życie z chwilą jego zatwierdzenia. Rada Najwyższa Ukrainy."³⁸ Za przyjęciem Aktu głosowała zdecydowana większość deputowanych rady Najwyższej. Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka przestała istnieć. Na geopolitycznej mapie świata pojawiło się nowe niepodległe państwo — Ukraina. A wraz z nią nowe problemy.

Ogólnoukraińskie referendum 1 grudnia 1991 roku

Aby potwierdzić ważność Aktu Niepodległości Rada Najwyższa Ukrainy postanowiła przeprowadzić 1 grudnia 1991 roku referendum. Było konieczne, aby zneutralizować działania polityczne przeciwników niepodległości ukraińskiej, zwłaszcza we wschodnich i południowych obwodach republiki, którzy utrzymywali, że ludzie nie popierają dążenia do niepodległości. Ponadto społeczność międzynarodowa nie spieszyła się z uznaniem niepodległości Ukrainy, czekając, jak potoczą się wydarzenia. W ogólnoukraińskim referendum każdy obywatel miał jasno odpowiedzieć: "Tak, potwierdzam", lub "Nie, nie potwierdzam" na pytanie: "Potwierdza Pan (Pani) Akt proklamowania niepodległości Ukrainy?"

Начало формы

Конец формы

Z ponad 37 milionów obywateli Ukrainy, którzy zostali wpisani na listy uprawniające do tajnego głosowania, udział w głosowaniu wzięło blisko 32 miliony (84,18%). Z nich pozytywnie odpowiedziało blisko 29 milionów (90,92%). warto dodać, że na Krymie odpowiedział na pytanie referendum "Tak, potwierdzam" 54,19% obywateli, w Sewastopolu — 57,07%, w obwodzie donieckim, ługańskim, odesskim, charkowskim Akt o niepodległości potwierdziło ponad 80% wyborców; w obwodach iwano-frankowskim, lwowskim, tarnopolskim, wołyńskim, rówieńskim, żytomierskim, kijowskim, chmielnickim, czerkaskim, winnickim za niepodległościągłosowało ponad 95%, w pozostałych — ponad 90% obywateli. Na podstawie wyników referendum już nikt nie mógł mieć wątpliwości, ukraiński naród chce mieć swoje niepodległe państwo. ³⁹

Głównym zadaniem stało się utrzymanie niepodległości i suwerenności państwa ukraińskiego, unikanie błędów, jakich dokonano w poprzednich dwóch okresach istnienia ukraińskiej państwowości — w połowie XVII wieku i w latach 1917-1920. Przejście od gospodarki nakazowo-administracyjnej i ideologii komunistycznej do gospodarki rynkowej i ideologii liberalnej spowodowało pogorszenie sytuacji społeczno-gospodarczej w kraju, co pociągnęło za sobą zaostrzenie sytuacji politycznej.

Jak pisze Jarosław Hrycak: „W tym właśnie momencie wyszło na jaw, że kwestia niezależności Ukrainy nie jest dostatecznie popierana argumentami ekonomicznymi. W grudniu 1991 r. wielu Ukraińców głosowało za niepodległością licząc na to, że Ukraina będzie miała większe szanse dać sobie radę jako samodzielne państwo niż jako republika ZSRR. Na dłuższą metę i pod warunkiem przeprowadzenia reform gospodarczych była to prawda. Jednak zamiast obiecanej pomyślności, mieszkańcy Ukrainy doczekali się pogorszenia swojej sytuacji, 52% z nich, zgodnie z wynikami sondaży socjologicznych, po pierwszym roku niezależności tęskniło już za ZSRR.⁴⁰

Zdecydowano się przeprowadzić przedterminowe wybory prezydenta i Rady Najwyższej; 27 marca 1994 roku odbyły się wybory do Rady Najwyższej Ukrainy. Zostało wybranych 338 posłów – ludowych deputowanych. Przewodniczącym Rady Najwyższej został wybrany Aleksander Mróz. Nowy parlament wybrał na premiera Witalija Masoła. Proces zmiany władzy politycznej na Ukrainie zakończyły wybory prezydenckie, które odbyły się w czerwcu - lipcu 1994 roku. W drugiej turze wyborów wygrał Leonid Kuczma.

Wolne wybory 1994 roku pokazały, że Ukraina ostatecznie weszła na drogę demokracji. W okresie prezydentury Leonida Kuczmy przeprowadzone pewne prorynkowe zmiany, niemniej jednak następował dramatyczny spadek produkcji, dochód narodowy w latach 1991-1994 zmniejszył się o ponad połowę (56%), rubel tracił wartość z powodu hiperinflacji.⁴¹

28 czerwca 1996 roku została uchwalona Konstytucja Ukrainy, która umacniała osiągnięcia suwerennej Ukrainy, potwierdziła prawo człowieka do bezpieczeństwa, zdrowia i decydowania o sobie we własnym kraju. Ten najważniejszy akt prawny regulował również kompetencje władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. We wrześniu tego samego roku Narodowy Bank Ukrainy, którym kierował Wiktor Juszczenko, wprowadził krajową walutę: hrywnę. Stabilizacja sektora finansowego była jedną z przesłanek ożywienia gospodarki.

W marcu 1998 roku wybory parlamentarne odbyły się w nowym systemie — mieszanym (proporcjonalno-większościowym). Z 450 deputowanych, 225 zostało wybranych w jednomandatowych okręgach wyborczych, a 225, desygnowanych przez partie polityczne, w wielomandatowych. Czteroprocentowy próg pokonały Komunistyczna Partia Ukrainy (24,65%), Ludowy Ruch Ukrainy (9,4%; 32), zjednoczenie "Gromada" (prawie 4,7%; 16) i inne.⁴²

Wybory prezydenta zgodnie z Konstytucją wyznaczono na 31 października 1999 roku. Po zliczeniu głosów okazało się, że żaden z kandydatów nie zdobył wymaganej do zwycięstwa liczby głosów. Do drugiej rundy przeszli ówczesny prezydent Leonid Kuczma i lider komunistów Petro Symonenko. Na Kuczmę zagłosowało 56% wyborców, na Symonenkę 38%.⁴³

Po wyborze prezydenta nastąpiła zmiana rządu. W grudniu 1999 roku premierem Ukrainy został mianowany Wiktor Juszczenko, ówczesny przewodniczący Narodowego Banku Ukrainy, który miał opinię reformatora. W czasie jego premierostwa w życiu gospodarczym kraju nastąpiły ważne zmiany i rozpoczął się wzrost gospodarczy. Szczególnym wydarzeniem, co pozytywnie wpłynęło na przyspieszenie procesów i przeprowadzenie reform, było kształtowanie w składzie Rady Najwyższej większości parlamentarnej. W styczniu 2000 roku tworzyli ją deputowani 11 parlamentarnych grup i frakcji, a także niektórzy deputowan niezależni. Większość wspierała działania rządu Juszczenki. Przewodniczącym Rady został Iwan Pluszcz.

Wiek XXI

16 kwietnia 2000 roku z inicjatywy obywateli odbyło się ogólnoukraińskie referendum. Ponad 80% głosujących opowiedziało się za utworzeniem dwuizbowego parlamentu, zmniejszeniem liczby deputowanych z 450 do 300, likwidacją immunitetu poselskiego, prawem prezydenta do redukcji uprawnień Rady Najwyższej Ukrainy, jeśli w ciągu jednego miesiąca nie jest zdolna do stworzenia większości parlamentarnej lub w ciągu trzech miesięcy nie jest w stanie zatwierdzić przygotowanego i podanego w ustalonym porządku przez gabinet ministrów projektu budżetu Ukrainy.⁴⁴ Jednak te prezydenckie uprawnienia nigdy nie zostały wykorzystane.

Wiosną 2001 roku Ukrainę ogarnął kryzys polityczny, związany z zabójstwem opozycyjnego dziennikarza Georgija Gongadze. Podczas śledztwa wyszły na jaw rozliczne negatywne zjawiska w wyższych szczeblach władzy. Wpisy majora Służby bezpieczeństwa Ukrainy Melnyczenka, wykonane przez niego w gabinecie Prezydenta, świadczyły o przynależności do tego i innych głośnych zbrodni przedstawicieli najwyższych szczeblów władzy. Stały się one przyczyną głośnego "skandal o kasecie", który znacznie obniżył zaufanie ludzi do władzy. Zostały zorganizowane masowe demonstracje i protesty w ramach akcji "Ukraina bez Kuczmy!", 9 marca 2001 roku nawet zakończyły się starciami z policją. Mimo że opozycja nie usunęła prezydenta, to autorytet władzy i elit politycznych został bardzo nadwerężony, zarówno wewnątrz kraju, jak i za granicą.

W konsekwencji nastąpiło poważne przegrupowanie sił politycznych w kraju w latach 2000-2001, co miało wielkie znaczenie wobec zbliżających się wyborów parlamentarnych w 2002 roku. W 2001 roku upadł rząd Juszczenki, co stało się impulsem do jeszcze większej aktywności opozycji. Powstały silne bloki wyborcze: głównymi rywalami w wyborach parlamentarnych był opozycyjny blok "Nasza Ukraina" i blok dotychczasowej władzy "Za jedyną Ukrainę".⁴⁵

Wybory w marcu 2002 roku odbywały się w systemie mieszanym. Czteroprocentowy próg pokonały następujące komitety wyborcze: blok "Nasza Ukraina" (23,55%), Komunistyczna partia Ukrainy (20,01%), Blok "Za jedyną Ukrainę!" (11,79%), Blok Julii Tymoszenko (7,25%), Socjalistyczna partia Ukrainy (6,87%), socjaldemokratyczna partia Ukrainy (zjednoczona) 6,27%.⁴⁶ Po raz pierwszy w historii niepodległej Ukrainy komunistyczna partia przegrała pierwsze miejsce w wyborach, od 1991 roku zawsze pierwsze miejsce zajmowali komuniści.Начало формыКонец формы Po wyborach powstały parlamentarne frakcje, czyli kluby. Do frakcji "Jedna Ukraina" weszło 177 deputowanych, "Naszej Ukrainy" — 118 deputowanych, KPU — 64, SDPU (o) — 31, BJUT — 23, SPU — 22; 12 deputowanych pozostało niezrzeszonymi. Prorządowe frakcje poprzez posłów uzyskały większość w parlamencie, a tym samym niwelowały zwycięstwo opozycji.⁴⁷

Pomarańczowa rewolucja

Wybory prezydenta Ukrainy w 2004 roku stały się przełomowymi w historii państwa. Kandydatem do władzy był ówczesny premier Wiktor Janukowycz, siły opozycyjne wyłoniły lidera "Naszej Ukrainy" Wiktora Juszczenkę, premiera w latach 2000-2001, zwolennika reform. Poza nimi startowali inni kandydaci, ale z góry było wiadomo, że nie odegrają żadnej rpli.

W wyniku głosowania 31 października 2004 roku głosy rozdzieliły się następująco: Wiktor Juszczenko - 39,26%, Wiktor Janukowycz - 39,11%, Aleksander Mróz - 5,82%, Petro Symonenko - 4,97%.⁴⁸ Taki rozkład nie wskazał jeszcze zwycięzcy, potrzebna więc była druga tura wyborów — 21 listopada 2004 roku. Poparcie Juszczence przekazali Aleksander Mróz i Anatolij Kinach. Wiktora Janukowycza poparła Natalia Witrenko. Głosowanie drugiej tury odbywało się w napiętej atmosferze, dochodziło do różnych nieprawidłowości. Ogłoszone przez Centralną Komisję Wyborczą wyniki (o zwycięstwie Janukowycza) znacznie różniły się od danych exit polls, wedle których zwyciężyć miał Juszczenko. Oburzeni takim stanem rzeczy wyborcy odpowiedzieli na wezwanie opozycyjnego kandydata i już wieczorem 21 listopada zebrali się na wiecu na centralnym placu Kijowa, Majdanie Niepodległości. Następnego dnia mityng przerodził się w masową pokojową akcję protestu, która trwała do 8 grudnia 2004 roku i otrzymała nazwę "Pomarańczowa Rewolucja".

Decyzją z dnia 3 grudnia 2004 roku Sąd Najwyższy Ukrainy uznał za nieważne wyniki drugiej tury wyborów prezydenckich i wyznaczył powtórzenie drugiej tury 26 grudnia 2004 roku.

Podczas Pomarańczowej Rewolucji Ukraina znajdowała się w centrum uwagi światowej prasy. Na wybory przyjechała rekordowa liczba obserwatorów międzynarodowych — około 12 tysięcy osób. Powtórzone wybory dały wynik: Wiktor Juszczenko - 51,99%, Wiktor Janukowycza - 44,21%. Zaprzysiężenie nowego prezydenta Ukrainy Wiktora Juszczenka odbyło się 23 stycznia 2005 roku. ⁴⁹

Rok 2010 i kilka lat następnych

Kolejne wybory prezydenckie odbyły się 17 stycznia 2010 roku. O wyniku także zadecydowała druga tura. 7 lutego odbyła się druga tura wyborów, w której zwycięstwo z zaledwie trzyprocentową przewagą nad ówczesnym premierem Ukrainy Julią Tymoszenko odniósł opozycyjny prezydent Wiktor Janukowycz.⁵⁰

11 marca został utworzono nowy rząd, na czele z Mykołą Azarowem. 21 kwietnia Wiktor Janukowycz podpisał porozumienie z prezydentem Federacji Rosyjskiej Dmitrijem Miedwiediewem o przedłużenie okresu pobytu floty Czarnomorskiej Federacji Rosyjskiej w Sewastopolu do 2042 roku. 27 kwietnia tę umowę synchronicznie ratyfikowały Rada Najwyższa Ukrainy i duma Państwowa Federacji Rosyjskiej.⁵¹

16 listopada 2010 roku rozpoczęła się akcja protestu przeciwko nowym regulacjom podatkowym; w wielu miastach odbywały się masowe wiece, na Majdanie Niepodległości w Kijowie rozbito namiot. Na głównym placu stolicy zebrało się około 20 tysięcy demonstrantów.

2012 rok okazał się kluczowy dla grup politycznych, które znajdowały się przy władzy. Przywracanie mieszanego systemu wyborczego oznaczało powrót do manipulacji wyborami. Jak pokazał monitoring mediów, polityczna opozycja miała znacznie mniejszy dostęp do mediów, podczas gdy siły polityczne, które były blisko prezydenta, dostawały znacznie więcej czasu antenowego Szereg międzynarodowych organizacji informowało o dyskryminacji ugrupowań opozycyjnych. W raporcie misji ODIHR/OBWE międzynarodowi obserwatorzy stwierdzili, że w wyborach parlamentarnych był "brak równych warunków, spowodowany przede wszystkim nadużywaniem administracyjnych zasobów, brakiem przejrzystości kampanii i finansowania partii, a także brak zrównoważonego oświetlenia mediów. Kampania wyborcza jest krokiem wstecz w porównaniu z najnowszymi krajowymi wyborami"⁵²; obserwatorzy ocenili głosowanie w dniu wyborów i początkowe obliczenia głosów "w zasadzie pozytywnie", tym niemniej, w raporcie podkreślono brak przejrzystości wyborów.

Centralna Komisja Wyborcza zatwierdziła jednak wyniki prawie we wszystkich okręgach (z wyjątkiem pięciu jednomandatowych). Zgodnie z tą decyzją Partia Regionów (208 mandatów) partia komunistyczna (32) i grupa niezależnych deputowanych (ok. 30) utworzyły (niestabilną) większość parlamentarną.⁵³

Zajmując większość ministerialnych foteli przedstawiciele grupy prezydenta wzmocnili kontrolę nad przepływem środków pieniężnych i organami ścigania. Grupa Achmetowa (Rinat Achmetow – oligarch) utrzymywała pewną kontrolę nad poszczególnymi sektorami gospodarki. Grupa Firtasza (Dmitrij Firtasz – oligarch) utraciła swoje wpływy w gospodarce, ale zachowała jeszcze pewne wpływy w sektorze energetycznym); za to zdobyła mocną pozycję w życiu politycznym i w mediach. Jednak większość wcześniej wpływowych grup biznesowych w Partii Regionów (Partia regionów — ukraińska partia polityczna. Założona 26 września 1997 roku pod nazwą "Partia regionalnego odrodzenia Ukrainy". Oficjalnie zarejestrowana pod tą nazwą 6 listopada 2000 roku) stała się marginalna, a to wróżyło przyszłe konflikty wewnątrz partii rządzącej.⁵⁴

Начало формы

Конец формы

Polityczna opozycja funkcjonowała w trudnych warunkach. Wielu jej liderów znajdowało się w więzieniu lub na przymusowej emigracji. W praktyce opozycja została wykluczona z procesów podejmowania decyzji.

W tym okresie ekonomiczny rozwój Ukrainy wzbudzał poważne zaniepokojenie i obawy. W drugim półroczu 2012 roku Ukraina znalazła się w recesji, wzrost PKB za cały rok wyniósł zaledwie 0,2 procenta. Do końca 2012 roku deficyt na rachunku obrotów bieżących wzrósł do 8,4% PKB, a rezerwy walutowe Narodowego Banku Ukrainy znacznie uszczuplone. ⁵⁵

Pojawienie się nowych politycznych sporów i pogłębianie starych, zmniejszenie udziału społeczeństwa w procesie podejmowania decyzji, a także pogorszenie warunków ekonomicznych, stały się podłożem dla rozwoju protestów. Główne odbywały się w Kijowie, Lwowie, Odessie, Mikołajowie, na Krymie i w Doniecku. Ponadto, w przeciwieństwie do poprzednich lat, partie polityczne brały na siebie wiodącą rolę w coraz większej liczbie społecznych protestów; wyraźną dominował w nich radykalny nacjonalistyczny ruch „Swoboda”.