1998-2015 Жылдары аралығында Қазақстан Республикасындағы тұрғын үйлерді іске қосу
Жылдар |
Тұрғызылған тұрғын үй ауданы |
Солардың ішінде құрылысшылармен бірге |
||||
Мың шаршы метр |
Өткен жылға, % |
Пәтер саны, мың |
Мың шаршы метр |
Өткен жылға, % |
Пәтер саны, мың |
|
1998 |
6130 |
77,9 |
84,5 |
1133 |
97,3 |
11,2 |
1999 |
5046 |
82,3 |
67,0 |
1122 |
99,0 |
10,5 |
2000 |
3856 |
76,4 |
48,4 |
1057 |
94,2 |
9,4 |
2001 |
2322 |
60,2 |
28,8 |
764 |
72,3 |
6,7 |
2002 |
1663 |
71,6 |
20,4 |
628 |
82,2 |
5,2 |
2003 |
1407 |
84,6 |
15,7 |
699 |
111,3 |
6,1 |
2004 |
1344 |
95,5 |
13,9 |
851 |
121,7 |
7,0 |
2005 |
1132 |
84,2 |
10,5 |
803 |
94,4 |
6,7 |
2006 |
1105 |
97,6 |
9,6 |
843 |
105,0 |
6,6 |
2007 |
1218 |
110,2 |
10,9 |
910 |
107,9 |
7,4 |
2008 |
1506 |
123,7 |
12,5 |
1094 |
120,2 |
8,5 |
2009 |
1552 |
103,1 |
12,6 |
1159 |
105,9 |
8,8 |
2010 |
2111 |
136,0 |
18,2 |
1432 |
123,6 |
11,3 |
2011 |
2591 |
122,7 |
21,9 |
1781 |
124,3 |
13,5 |
2012 |
4992 |
182,4 |
43,8 |
2505 |
145,2 |
19,3 |
2013 |
6245 |
125,1 |
54,5 |
3680 |
146,9 |
29,6 |
2014 |
6679 |
107,0 |
57,5 |
3856 |
104,8 |
31,3 |
2015 |
6848 |
102,5 |
58,8 |
3527 |
91,5 |
27,7 |
Е с к е р т у - Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми парақшасы, «Жедел-ақпарат» көрсеткіштері негізінде құрылған [23] |
||||||
Тұрғын үйлерді тек қана жеке меншік ретінде емес, сонымен қатар оларды жалға беру арқылы табыс табу үшін де иелік етті.
Осы зерттеулер арқылы тұрғын үй нарығына әсер етуші фактордың бірі баға болып табылатыны көрінеді, себебі баға несиелеудің әсерінен жоғары шамаға жетті.
Әр жылдар бойынша анықталған тұрғын үй бағаларын келесі кестеден бақылауымызға болады (кесте 9).
Кесте 9
2008-2015 жылдары аралығында Қазақстан Республикасы тұрғын үй нарығындағы бағаның өзгеруі
мың.теңге
Атауы |
2008 |
2009 |
2010 |
2011 |
2012 |
2013 |
2014 |
2015 |
Жаңа тұрғын үйлерді сату бағасы |
113,6 |
155,5 |
135,1 |
141,1 |
132,2 |
133,8 |
130,2 |
91,3 |
9-кестенің жалғасы
Көркейтілген тұрғын үйлерді сату бағасы |
124,8 |
173,2 |
138,7 |
176,1 |
150,3 |
157,3 |
142,6 |
79,6 |
Е с к е р т у - Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми парақшасы, «Жедел-ақпарат» көрсеткіштері негізінде құрылған [27] |
||||||||
Берілген кестедегі көрсеткіштер бойынша, 2009 жылы тұрғын үй бағасының өсу қарқыны байқаймыз, ал жаңа тұрғын үйлерді сатып алуда 155,5% өсімді, ал көркейтілген тұрғын үйлерді сатып алуда 173,2% өсімді көреміз, яғни бұл елімізге табыс табу мақсатында оралмандардың және басқа резиденттердің келуінен, сұраныстың жоғары деңгейіне жетуіне байланысты.
2009 ж. жеке тұрғын үй құрылысы аймақтар бойынша өсті, 2011 ж. нарыққа ипотекалық ресурстардың көптеп келуіне байланысты баға жоғарлай түсті, жаңа тұрғын үйлерді сату бойынша 141,1%, көркейтілген тұрғын үйлерді алып-сатуда 176,1%-ды құрағанын байқаймыз.
Тұрғын үйге деген бағаның өсуі сатып алушылардың несие алуына итермелейді және тұрғын үй нарығында алып сатырлықтың өсуіне әкеліп, нарықты «қыздырып» жібереді. Тұрғын үй бағасының өсімі мемлекеттің араласуын қажет етеді. 2011 жылдан бастап «Мемлекеттік тұрғын үй» бағдарламасы енгізілген болатын.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй нарығына қалыптасуы мен дамуы жөнінде жүргізілген зерттеулер нәтижесі бойынша, келесідей жағдайларды анықтаймыз:
Тұрғын үй нарығында сұраныстың жоғары деңгейде болуы;
Жер бағасының өсуі;
Құрылыс, монтаждау, жобалау жұмыс бағасының жоғарылауы;
Құрылысты қаржыландыру үшін несие алу;
Қазақстанда тұрғын үй нарығының қалыптасуы мен дамуы өте аз уақытты қамтиды. Алайда, осы уақыт ішінде біз үлкен жетістіктерге жеттік. Тұрғын үй нарығының қалыптасуы мен дамуы ұлттық экономикамен қатарласып дамыды.
Тұрғын үй нарығының қалыптасуы экстенсивтіден интенсивтіге қарай қалыптасуымен сипатталады.
90 жылдардың басында сияқты келісім сандарының қарқынды өсімі енді байқалмайтыны бізге мәлім. Сонымен қатар, белгілі уақыт аралығында тұрғын үй нарығында келісім санының тұрақтылығы байқалуы мүмкін.
Қазақстанда тұрғын үй нарығының кезекті дамуы сәйкесінше, кезекті кезеңге әкеліп соқты, яғни ол тұрғын үй сапасына талаптардың жоғары болуы.
2.2 Тұрғын үй нарығының қазіргі жағдайын бағалау
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында тұрғын үйдің қол жетімділігі саласындағы саясат басым негізде болып табылады. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев халыққа деген өз жолдауында былай деген: «Үкімет және сәйкес министріліктер алдында елімізде бәсекеге қабілетті тұрғын үй нарығын қалыптастыру сияқты маңызды мәселе тұр. Бұл нарық халықты қол жетімді баспанамен қамтамасыз етуі қажет және сатып алушы мәміле жайлы толық ақпаратқа ие болуы керек. Ал қаржылық ұйымдар тиімді несие шарттарын ұсынулары қажет». Берілген жолдау Қазақстанның егеменді ел болғаннан кейін де, өз назарын тұрғын үй нарығының мәселесіне аудартады. Біз білетіндей, Қазақстанда тұрғын үй нарығының қалыптасуы «Жекешелендіру туралы», «Меншік туралы» Заңдары қабылданғаннан кейін 1991 жылда басталған. Біраз уақыт өткен соң «Тұрғын үй қатынастары туралы» ҚР Президентінің қаулысы, «Жылжымайтын мүлік несиесі туралы» және т.б Заңдар қабылданған болатын.
Ел экономикасының арттыру үшін, тұрғын үй нарығына қажетті жаңа саясатты қажет етеді.
Осыған орай, Қазақстан Республикасында тұрғын үй нарығын дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған бағдарлама ұсынылған. Бағдарлама негізінде тұрғын үй бағасын төмендету, халықты қол жетімді баспанамен қамтамасыз ету, несие мерзімін ұзарту және бастапқы жарнасы мен мөлшерлемесін төмендету болып табылады.
Осылайша тұрғын үй нарығының қалыптасуы үшін заңнамалық база пайда болды. Бірақ та, қайта құрылған тұрғын үйлерге халықтың төлем қабілеттілігінің төмен болуы және бастапқы жылдары дайын пәтерді алуға несиенің болмауы, тұрғын үй нарығының қаржылық несиелік тетіктермен қамтамасыз етілуі болып табылды. [24]
Қазақстан Республикасы тұрғын үй жағдайын мақсаты кезінде, еліміздегі тұрғын үй құрылысының маңыздылығын ескере бастады. Қазақстанда тұрғын үй нарығы 2030 жылға дейінгі стратегиясының өзекті мәселесі болып табылады және маңызды тетігі ретінде танылады.
Қазақстанда жүргізіліп жатқан реформалар республикаға аяғында нық тұруына себепші болып, инвестиция мен капиталды тарту үшін қолайлы жағдай тудыртты. Тұрғын үй нарығының инвестициялық шамасы бұрынғыша жоғары. Сұрақ тек қаржылық мумкіндіктерді тарту болып табылады.
Қазақстанда тұрғын үй нарығын қаржыландыруда мемлекеттің рөлі орасан зор болып келеді. Мемлекет өз кезегінде тұрғын үй құрылысын тікелей қаржыландырады, бұл өз кезегінде бюджеттен бөлінген қаражат қаржы операторына ақылы және қайтарымды шартпен беріледі. Ал қаржы операторы болса, тұрғын үй құрылысшысын немесе сатып алушығы қаржы бері арқылы, оларды тұрғын үй құрылысына бағыттайды.
Келесі кестеде Қазақстан Республикасының тұрғын үй нарығына жұмсалған инвестициялар көлемі берілген (кесте 10).
Кесте 10
Қазақстан Республикасында тұрғын үй нарығына құйылған инвестициялар көлемі
млн.теңге
|
Жылдар |
Ауытқу (2014-2015) |
|||
2013 |
2014 |
2015 |
+/- |
% |
|
Қазақстан Республикасы |
428 241 |
497 861 |
613 487 |
115 626 |
123,2 |
Ақмола облысы |
11 833 |
12 149 |
21 284 |
9 135 |
175,2 |
Ақтөбе облысы |
31 459 |
28 777 |
28 101 |
-676 |
97,6 |
Алматы облысы |
72 002 |
91 558 |
82 909 |
8 649 |
90,5 |
Атырау облысы |
25 778 |
26 614 |
27 678 |
1 064 |
103,9 |
Батыс Қазақстан облысы |
14 432 |
13 706 |
15 542 |
1 836 |
113,4 |
Жамбыл облысы |
9 738 |
11 073 |
12 145 |
1 072 |
109,7 |
Қарағанды облысы |
17 598 |
16 159 |
26 670 |
10 511 |
165,1 |
Қостанай облысы |
16 115 |
17 162 |
18 635 |
1 473 |
108,6 |
Қызылорда облысы |
13 980 |
13 693 |
17 985 |
4 292 |
131,4 |
Маңғыстау облысы |
25 443 |
33 122 |
28 407 |
-4 715 |
85,7 |
Оңтүстік Қазақстан облысы |
15 438 |
15 642 |
26 726 |
11 084 |
170,8 |
Павлодар облысы |
7 335 |
6 708 |
8 244 |
1 536 |
122,9 |
Солтүстік Қазақстан облысы |
6 247 |
6 657 |
6 479 |
-178 |
97,3 |
Шығыс Қазақстан облысы |
20 211 |
22 702 |
20 659 |
-2 043 |
91,0 |
Астана |
64 460 |
98 652 |
142 826 |
44 174 |
144,7 |
Алматы |
74 152 |
83 487 |
129 197 |
45 710 |
154,7 |
Е с к е р т у - Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми парақшасы, «Жедел-ақпарат» көрсеткіштері негізінде құрылған [27] |
|||||
Осы кестеден байқайтынымыз, Қазақстан Республикасына құйылған инвестициялар саны 2015 артып, 613 487 млн.теңгені құрады, ол былтырғы жылмен салыстырғанда 115 626 млн.теңгеге артық. Соңғы үш бойынша ең үлкен көрсеткіш болып табылады – 123,2%. Ең көп инвестиция 2015 жылы Астана қаласына жұмсалған - 142 826 млн.теңге және ең үлкен ауытқуды көрсетіп отыр - 44 174 млн.теңге.
Ал, келесі кестеде Қазақстанға 2016 жылдың қаңтар-наурыз аралығында салынған инвестиция көлемі берілген (кесте 11).
Кесте 11
Тұрғын үй құрылысына салынған инвестиция көлемі
|
млн.теңге |
2015 жылғы қаңтар-наурызға %-бен |
Қазақстан Республикасы |
145 133 |
116,1 |
Ақмола облысы |
5 808 |
124,4 |
Ақтөбе облысы |
3 780 |
100,5 |
Алматы облысы |
32 206 |
172,1 |
Атырау облысы |
5 245 |
114,5 |
Батыс Қазақстан облысы |
1 947 |
56,8 |
Жамбыл облысы |
2 667 |
123,1 |
Қарағанды облысы |
7 301 |
129,1 |
Қостанай облысы |
4 55 |
117,2 |
Қызылорда облысы |
4 827 |
113,6 |
Маңғыстау облысы |
13 249 |
107,7 |
Оңтүстік Қазақстан облысы |
5 415 |
140,5 |
Павлодар |
1 100 |
120,5 |
Солтүстік Қазақстан облысы |
1 156 |
149,9 |
Шығыс Қазақстан облысы |
3 279 |
52,3 |
Астана қаласы |
23 778 |
106,8 |
Алматы қаласы |
28 820 |
105,5 |
Е с к е р т у - Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми парақшасы, «Жедел-ақпарат» көрсеткіштері негізінде құрылған [27] |
||
2016 жылдың қаңтар-наурыз айларында тұрғын үй құрылысына жұмсалған инвестиция көлемі 145 133 млн.теңгені құрап, былтырға жылмен салыстырғанда көрсеткіші 116,1%-ды көрсетіп отыр. Алматы облысына қаңтар-наурыз ай аралығында Қазақстан бойынша ең көп инвестиция жұмылдырылған - 32 206 млн.теңге және 2015 жылдың қаңтар-наурыз айларымен салыстырғанда үлкен ауытқуды көрсетіп отыр - 172,1%.
Тұрын үй қоры – тұрғын үй және оған жатпайтын тұрғын үйге тиесілі қосалқы тұрғын үйлердің жиынтығы, Ол жалпы аудан бойынша анықталады. Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорының нәтижелері бойынша, 2013-2015 жылдар аралығындағы жағдайы мен динамикасы келесі кестеде берілген (кесте 12).
Кесте 12
Қазақстан Республикасы тұрғын үй қорының жалпы ауданы
млн.шаршы метр
|
Жылдар |
Ауытқу (2014-2015) |
|||
2013 |
2014 |
2015 |
+/- |
% |
|
Қазақстан Республикасы |
283,9 |
303,4 |
336,1 |
32,7 |
110,7 |
Ақмола облысы |
13,9 |
14,3 |
16,2 |
1,9 |
113,9 |
Ақтөбе облысы |
12,9 |
13,3 |
15,1 |
1,8 |
113,5 |
12-кестенің жалғасы
Алматы облысы |
24,8 |
26,7 |
28,9 |
2,2 |
108,3 |
Атырау облысы |
10,7 |
10,9 |
11,4 |
0,5 |
104,9 |
Батыс Қазақстан облысы |
10,4 |
11,2 |
11,7 |
0,5 |
104,5 |
Жамбыл облысы |
16,4 |
16,4 |
16,5 |
0,1 |
100,6 |
Қарағанды облысы |
26,9 |
27,4 |
28,4 |
1 |
103,6 |
Қостанай облысы |
17,2 |
17,6 |
18,0 |
0,4 |
102,3 |
Қызылорда облысы |
11,1 |
12,5 |
12,9 |
0,4 |
103,2 |
Маңғыстау облысы |
7,1 |
7,5 |
9,6 |
2,1 |
128 |
Оңтүстік Қазақстан облысы |
44,3 |
49,1 |
55,7 |
6,6 |
113,4 |
Павлодар |
15,1 |
15,2 |
16,0 |
0,8 |
105,3 |
Солтүстік Қазақстан облысы |
12,0 |
12,3 |
12,4 |
0,1 |
100,8 |
Шығыс Қазақстан облысы |
25,5 |
25,7 |
26,8 |
1,1 |
104,9 |
Астана қаласы |
13,1 |
15,1 |
19,5 |
4,4 |
129,2 |
Алматы қаласы |
22,7 |
28,4 |
36,9 |
8,5 |
129,9 |
Е с к е р т у - Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми парақшасы, «Жедел-ақпарат» көрсеткіштері негізінде құрылған [27] |
|||||
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорының жалпы ауданы 2015 жыл бойынша, 336,1 млн.шаршы метрді құрады. Бір жыл ішінде тұрғын үй қоры 32,4 млн.шаршы метрге (11%-ға) ұлғайды.
Қазақстан Республикасының халқын тұрғын үймен қамтамасыз етілу көрсеткіштері берілген (кесте 13).
Кесте 13
Қазақстан Республикасы халқының тұрғын үймен қамтамасыз етілуі
жан басына ш.м
|
Жылдар |
Ауытқу (2014-2015) |
||||
2013 |
2014 |
2015 |
+/- |
% |
||
Қазақстан Республикасы |
20,9 |
21 |
21,2 |
0,2 |
100,9 |
|
Ақмола облысы |
20,2 |
21,4 |
22,4 |
1 |
104,7 |
|
Ақтөбе облысы |
18,7 |
19 |
20,1 |
1,1 |
105,8 |
|
Алматы облысы |
15,6 |
16,1 |
17,1 |
1 |
106,2 |
|
Атырау облысы |
19,5 |
19,7 |
20,7 |
1 |
105,1 |
|
Батыс Қазақстан облысы |
17,4 |
18,4 |
19,1 |
0,7 |
103,8 |
|
Жамбыл облысы |
15,2 |
15,6 |
15,7 |
0,1 |
100,6 |
|
Қарағанды облысы |
20,9 |
21,3 |
22,4 |
1,1 |
105,2 |
|
Қостанай облысы |
20,3 |
20,9 |
21,5 |
0,6 |
102,8 |
|
Қызылорда облысы |
17,9 |
19,1 |
19,5 |
0,4 |
102,1 |
|
Маңғыстау облысы |
16,5 |
17,5 |
17 |
-0,5 |
97,1 |
|
кесте 13 жалғасы
Оңтүстік Қазақстан облысы |
17,6 |
19,1 |
20 |
0,9 |
104,7 |
Павлодар |
21,4 |
21,6 |
21,5 |
-0,1 |
99,5 |
Солтүстік Қазақстан облысы |
19,8 |
19,9 |
20,7 |
0,8 |
104,0 |
Шығыс Қазақстан облысы |
19 |
19,4 |
19,5 |
0,1 |
100,5 |
Астана қаласы |
25,4 |
27,7 |
28,8 |
1,1 |
103,9 |
Алматы қаласы |
24,4 |
27,6 |
28,3 |
0,7 |
102,5 |
Е с к е р т у - Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми парақшасы, «Жедел-ақпарат» көрсеткіштері негізінде құрылған [27] |
|||||
Соңғы 3 жылда (2013-2015 жылдар) бір адам басына тиесілі тұрғын үй ауданы 20,9-дан 21,2-ға ұлғайған. БҰҰ-ның берілген стандарты бойынша бір адам басына 30 шаршы метрден келу керек. Егер халықтың тұрғын үймен қамтамасыз етілу көрсеткіші 2015 жылдың көрсеткіштерімен сақталып отырса, БҰҰ стандартына Қазақстан 2019-2020 жылы қол жеткізе алады (сурет 2).
Е с к е р т у – [25] дерек көзі бойынша автор құрастырған
Сурет 2
Қазақстан Республикасы халқының тұрған үймен қамтамасыз етілуі
Тұрғын үйді салу және нарықтың дамуы өндірістік-материалдық негізге, қаржылық қорлардың жеткілікті болуына, бағалардың динамикасына, ең бастысы халық жақтан сұраныстың болуына байланысты болып келеді.
Республика бойынша қазіргі кезеңде тұрғын үйге деген сұраныс өсуде. Бұл әсіресе үлкен және өнеркәсіптік қалаларға, сонымен қатар Астана мен Алматыға тән болып келеді. Яғни бұл қалаларда республиканың бизнес элитасы ғана емес, сонымен қатар көптеген шенеуніктердің санының көп болуына байланысты.
Бізге белгілі, халықтың тұрғын үйге деген сұранысы демографиялық көрсеткіштер бойынша анықталады, соның ішінде табиғи өсім, жаңа жанұялардың қалыптасуы, көші қон деңгейі және т.б. Соңғы жылдары жеке тұрғын үйлерге деген сұраныс артуда. Бүкіл өмір бойын халықтың табыс деңгейінің өзгеруіне байланысты, олар өз мекенін бірнеше рет ауыстыратыны мәлім. Бұл тұрғын үй айналымының өсетіні туралы мәлімдейді.
Қазіргі кезде тұрғын үй нарығының негізгі мәселесі болып, тұрғын үйге деген бағаның шырқырап тұрғаны болып табылады, ал ол өз кезегінде халықтың орташа табысының деңгейін едәуір асып түседі.
2015 жылдың тамыз айында республика бойынша 1 шаршы метрді сату бағасы орташа есеппен 235,5 мың теңгені құраған және өткен аймен салыстырғанда 0,9% өскен болатын. 2015 жылдың тамыз айында жаңа тұрғын үйлердің бағасы ескі үйлерді сату бағасынан 1,29 есе асып түскен. Соңғы 13 жылда жаңа тұрғын үйдің бағасының өсімі 19,99% құрап, ескі үйлерді қайта сату бағасы 28,37% - ға өскен.
Айта кететін жайт, соңғы жылдары Қазақстанда бастапқы тұрғын үй нарығында бағаның өсуі жалғасып жатыр. Егер 2012 жылы 1 м.кв. орташа бағасы 172,8 мың теңгені құраса, 2015 жылы 257,6 мың теңгені құрып отыр (1.5 есе көп). Бастапқы нарықта бағаның осындай өсімі кезінде, еліміздің тұрғын үй саясатының мақсаты болып, халықтың әр түрлі бөлігінің төлем қабілеттілігін ұстап тұру болып табылады. Соның ішінде, бюджеттен тыс қоғам қорларын мобилизациялау және сол қорларды қаржылық несиелік салаға бағыттау арқылы, халықтың еркін нарықта дайын тұрғын үйді өз және несиелік қаражат арқылы алуына септігін тигізеді.
Келесі кестеде Қазақстанның тұрғын үй нарығында тұрғын үйлердің орташа бағалары көрсетілген (кесте 14).
Кесте 14
Тұрғын үй нарығындағы орташа бағалар
кезең соңына, 1 шаршы метрі мың теңге
|
Жаңа тұрғын үйлерді сату¹⁾ |
Көркейтілген тұрғын үйлерді сатып алу |
Көркейтілген тұрғын үйлерді жалға беру, теңгемен |
||||||||||
2012 |
2013 |
2014 |
2015 |
2012 |
2013 |
2014 |
2015 |
2012 |
2013 |
2014 |
2015 |
||
Қазақстан Республикасы |
172,8 |
189,1 |
215,5 |
257,6 |
129,1 |
147,4 |
173,3 |
190,0 |
964 |
1 096 |
1 238 |
1 281 |
|
Астана |
217,4 |
259,8 |
296,2 |
335,5 |
224,7 |
264,1 |
325,4 |
341,4 |
1 978 |
2 398 |
2 778 |
2 732 |
|
Алматы |
244,4 |
256,4 |
292,6 |
306,6 |
207,9 |
244,5 |
287,4 |
350,6 |
2 048 |
2 256 |
2 473 |
2 597 |
|
Ақтау |
161,4 |
172,6 |
209,4 |
309,5 |
197,5 |
234,5 |
283,8 |
342,1 |
1 796 |
1 985 |
2 184 |
1 863 |
|
Ақтөбе |
137,9 |
143,9 |
156,3 |
167,1 |
125,0 |
127,6 |
169,5 |
171,1 |
967 |
1 097 |
1 128 |
1 281 |
|
Атырау |
199,3 |
209,1 |
221,1 |
353,5 |
127,2 |
143,2 |
157,5 |
233,2 |
1 304 |
1 368 |
1 418 |
1 658 |
|
Жезқазған |
70,0 |
80,02) |
80,02) |
90,03 |
90,2 |
100,3 |
115,9 |
117,4 |
818 |
822 |
891 |
891 |
|
14-кестенің жалғасы
Көкшетау |
147,9 |
158,9 |
196,9 |
229,9 |
133,6 |
150,0 |
189,6 |
198,5 |
827 |
919 |
1 200 |
1 226 |
Қарағанды |
117,5 |
147,6 |
174,8 |
186,7 |
112,9 |
149,4 |
166,7 |
167,3 |
870 |
1 302 |
ъ1 552 |
1 552 |
Қостанай |
133,9 |
144,8 |
183,8 |
189,5 |
135,0 |
164,3 |
185,3 |
183,5 |
828 |
989 |
1 165 |
1 273 |
Қызылорда |
88,6 |
107,3 |
119,6 |
119,6 |
79,2 |
96,2 |
105,0 |
115,7 |
784 |
860 |
918 |
918 |
Орал |
140,0 |
142,5 |
152,3 |
152,3 |
114,6 |
135,0 |
147,1 |
155,4 |
761 |
875 |
985 |
1 016 |
Өскемен |
115,1 |
106,02) |
112,52) |
193,2 |
121,3 |
148,1 |
165,1 |
178,3 |
891 |
1 173 |
1 310 |
1 324 |
Павлодар |
157,8 |
90,0 |
183,6 |
272,0 |
129,1 |
144,8 |
174,5 |
178,3 |
760 |
877 |
1 045 |
1 110 |
Петропавл |
101,9 |
157,4 |
164,9 |
158,6 |
140,7 |
145,2 |
162,6 |
177,1 |
949 |
1 044 |
1 145 |
1 145 |
Семей |
140,0 |
116,2 |
134,9 |
164,4 |
115,5 |
133,2 |
153,2 |
155,6 |
867 |
1 015 |
1 103 |
1 103 |
Талдықорған |
133,2 |
133,2 |
90,02) |
90,03) |
116,5 |
114,1 |
133,3 |
186,3 |
749 |
749 |
879 |
932 |
Тараз |
90,02) |
990,02) |
90,02) |
116,03) |
110,3 |
133,2 |
178,2 |
187,5 |
641 |
684 |
723 |
836 |
Шымкент |
181,6 |
221,7 |
242,4 |
364,4 |
124,9 |
128,6 |
156,8 |
162,0 |
723 |
785 |
1 012 |
1 053 |
Е с к е р т у: 1) Бастапқы, таза әрленген пәтерлердің жалпы ауданының бір шаршы метрінің бағалары 2) «Қол жетімді тұрғын үй - 2020» бағдарламасы шеңберінде сатылатын жаңа тұрғын үйдің бағасы 3) «Өңірлерді дамыту - 2020» бағдарламасы шеңберінде сатылатын жаңа тұрғын үйдің бағасы [27] |
||||||||||||
Ал, келесі кестеде Қазақстанда 2016 жылғы сәуірдегі тұрғын үй бағасының өткен жылмен өзгеруі көрсетілген (кесте 15).
Кесте 15
Тұрғын үй нарығындағы бағаның өзгеруі
|
2012 |
2013 |
2014 |
2015 |
2016 жылғы сәуір |
Жаңа тұрғын үйлерді сату |
12,1 |
9,6 |
11,5 |
15,8 |
-1,3 |
Көркейтілген тұрғын үйлерді алып сату |
16,8 |
13,8 |
17,6 |
9,1 |
1,7 |
Көркейтілген тұрғын үйлерді жалға беру |
14,4 |
13,7 |
13,0 |
3,5 |
1,3 |
Е с к е р т у - Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми парақшасы, «Жедел-ақпарат» көрсеткіштері негізінде құрылған [27] |
|||||
2016 жылғы сәуірде республика бойынша жаңа тұрғын үйдің 1 шаршы метрінің сату бағасы орта есеппен 253,2 мың теңгені құрады және өткен аймен салыстырғанда 0,1%-ға, көркейтілген тұрғын үйлерді алып сату, тиісінше – 193,2 мың теңгені құрады және 0,4%-ға төмендеді, көркейтілген тұрғын үйді жалға алу төлемі – 1 298 теңгені құрады және өткен аймен салыстырғанда өзгеріссіз қалды.
Жаңа тұрғын үйлерді сату, көркейтілген тұрғын үлерді сату және жалға берудің динамикасы көрсетілген (сурет 3).
Е с к е р т у - [25] дерек көзі бойынша автор құрастырған
Сурет 3
Тұрғын үй нарығындағы бағаның өзгеруі
Қазақстан Республикасының экономикасының әлсіреуі шартында, тұрғын үй құрылыс жұмыстары тұрақты өсімін көрсетеді. Бірақ ұлттық валютаның қарқынды әлсіреуі сонда да сектор дамуына кері әсерін тигізуде. Қазіргі таңда Қазақстанда құрылыс компаниялардың тіркелген саны – 52 978, оның ішінде белсенділердің саны – 28 599. Соңғы жылдары құрылыс компаниялар санының өсуіне қарамастан, республиканың тұрғын үй қорының жағдайы әлдеқайда өсе қойған жоқ. Негізгі құрылыс жұмыстары Астана және Алматы қалаларында байқалып, басқа қалаларда құрылыс жұмыстарының белсенділігінің төмен деңгейде.
Қазақстандағы тұрғын үй құрылысының 2013-2015 жылдар аралығындағы динамикасы көрсетілген (кесте 16).
Кесте 16
Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй құрылысы көрсеткіштерінің динамикасы
Көрсеткіштер |
2013 |
2014 |
2015 |
Тұрғын үйлерді пайдалануға беру (%-бен), соның ішінде: |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
Мемлекеттік кәсіпорындар |
2,6 |
3,5 |
2,1 |
Жеке кәсіпорындар |
87,4 |
73,5 |
71,2 |
Соның ішінде халықтың қаражаты есебінен |
67,7 |
89,5 |
90,1 |
16-кстенің жалғасы
Пәтерлердің орташа мөлшері (шаршы метр) |
146,9 |
150,5 |
159,1 |
Пәтерлердің жалпы алаңындағы тұруға икемді алаңдардың үлес салмағы |
53,9 |
54,8 |
58,7 |
Бір шаршы метрдің орташа құны, (мың теңге) |
14,9 |
17,5 |
24,5 |
Е с к е р т у - Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми парақшасы, «Жедел-ақпарат» көрсеткіштері негізінде құрылған [27] |
|||
2013-2015 жылдар аралығында Қазақстанда халық қаражаты есебінен 247,3 мың шаршы метр тұрғын үй салынған, ал пайдалануға берілген үйлердің жалпы ауданы 77,3%- ды құрады.
Қазақстанның тұрғын үй нарығының қазіргі жағдайы және пәтер бағасының өсуі, сонымен қатар қаржылық сектор сұрақтары халықты алаңдатады. Бұл сұрақтар заңды тұлғалармен қоса, жеке тұлғалардың да қызығушылықтарын қозғайды. Қаржылық нарықтың кейбір қатысушылары қазіргі жағдайды АҚШ тағы ипотекалық дағдарыспен байланыстырады. Бірақ та, АҚШ-тың ипотекалық несиелендіруі тұрғын үй нарығының 70%-ын алып отырғанын ескеру қажет, себебі, бұл тұрғын үйлер нарық шарттарымен сатып алынған, ал посткеңестік республикаларда тұрғын үйлердің 90%-ы мемлекеттен алынғанын түсіну қажет. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы ипотекалық несиелендіру бүкіл нарықтың 5-10% ғана алып отыр. Сонда да, алынған несиенің едәуір бөлігі тұрғын үй алу мақсатында емес, бизнесті дамыту және баспананы әрлеу жұмыстары үшін алынған болатын. Сондықтан, тұрғын үй нарығындағы дағдарыс туралы айтудың қажеті жоқ.
Отандық қаржы мамандары зейнетақы және сақтандыру қорларына елдің қаржылық институтындағы қаржыларға инвестиция пайызын жоғарлатуды ұсынған болатын. Ал Республикада сыртқы қарыздан бас тарту үшін, ақша жеткілікті. Сондықтан, осы орын алған мәселеде үкімет дағдарыс болмайтынына сенімді.
Ал тұрғын үй нарығына келетін болсақ, бұл салада өзгерістер байқалмайды. Осы кезеңде екінші нарықта тұрғын үй бағасы біраз төмендеуі мүмкін. Бұл құрылыс компанияларында туындаған бірқатар мәселелерге байланысты. Біріншіден, қаржы мәселесі, екіншіден, жер телімдерін алу және сатып алу үрдісімен байланысты. Бір сәтте өз жер телімдерін сату арқылы кенеттен көбісі миллионер болғаны ешкімге құпия емес.
Ал бірінші нарыққа келетін болсақ, бұл жерде бағаның төмендеуін күтпесе де болады, себебі жаңа салынған тұрғын үйлерді салынған қалпында беруге міндетті болған соң, бағалары бәрібір төмендемейді.
Сонымен, тұрғын үй нарығы әлі де реттелуде, яғни алып құрылыс компаниялары нығайып, ал кішкене риэлторлық компаниялар өз жұмысын тоқтатады. Үкімет риэлторлық қызмет нарығына басқа көзқараспен қарауға және оның заманауи деңгейге өтуі үшін шаралар қолдануға мәжбүр болады.
Ал өз қаражаттарын табыс алу мақсатында тұрғын үй нарығына салатын азаматтарға келетін болсақ, оларға тез арада өздерінің жоспарларын қайта қарастыру қажет.
Қазіргі таңда ақша қаражаттарын тұрғын үйге салу банктік депозиттер сияқты болжап болмайтын болып тұр. Біріншіден, тұрғын үй нарығында тұрақсыздық сақталып тұр, бағаның өсуіне ешкім кепіл бермейді, ал тұрғын үйді жалға беру салынған қаражаттың 2-4% ғана әкеледі, ал ол өз кезегінде банктік пайыздардан төмен болып келеді. Сонымен бірге, банктік секторда ақша қаражаттарын қайтару бұрынғы деңгейде тұр – 700 мың теңге. Сондықтан, табыс әкелетін тек қана екі сектор қалып тұр, олар коммерциялық жылжымайтын мүліктер және жер телімдері.
Қазіргі кезде Қазақстанда тұрғын үй нарығының бағасы бастапқы нарықпен салыстырғанда 2,5-4,5 есе өскен. Яғни, бастапқы тұрғын үй нарығының дамуын сипаттайды, ал екінші нарықтың үйлері бастапқы нарықтың несиелеу субъектісіне айналғандығын көрсетеді. Бұл дегеніміз, қазіргі кездегі тұрғын үйдің басым бөлігі ескі үйлерден тұратындығын көрсетіп отыр.
Қазақстан Республикасының соңғы қабылдаған бағдарламасы бойынша, тұрғын үй құрылысын қаржыландыруда, ұзақ уақытқа несие беретін банктерді қажетті қорлармен қамтамасыз ету болып табылады. Сонымен қатар, қол жетімді баспана салу арқылы, өсіп келе жатқан сұранысты арттыру жоспарлар көзделген.