Кіріспе

Дипломдық жобаның тақырыбы электронды оқулық қазақ тілінде колледждердің барлық 1 курс студенттеріне арналған «Сызықтық және векторлық алгебра элементтері» пәні бойынша дайындалаған. Дипломдық жоба Delphi тілінде жазылған. Delphi тілінде құрылған электронды оқулық бағдарламашыға да және қолданушыға да өте ыңғайлы және қызықты, яғни бұл бағдарламамен жұмыс жасайтын қолданушы уақытын үнемдейді.

Дипломдық жоба үш негізгі тараудан тұрады:

1. Негізгі бөлім

2. Еңбекті қорғау бөлімі

3. Экономика бөлімі

Негізгі тараудың өзі электрондық оқулық жайлы мәліметтер, Delphi ортасының мүмкіндіктері, мәліметтер қорының маңыздылығы және бағдарламаның интерфейсімен танысу және де осы бағдарламаға қажетті техникалық талаптар туралы айтып өттім.

Еңбекті қоғау бөлімінде еңбекті қорғау ұғымы, құқығы, қорғауды қамтамасыз ету, талаптары, әйелдер мен он сегіз жасқа толмаған адамдардың еңбегін қорғау және техникалық қауіпсіздік ережелері жайында жаздым.

Экономика бөлімінде негізгі процесс тиімділікті анықтау болып келетіні және осы бағдарламаның тиімділігі жөнінде мағлұматтар жазып өттім. Экономика бөлімі есептеу техника нәтижелігі қолданылуының жойылуы немесе нәтижеліктің жоғарлауын басқару, жоспарлау, есеп және экономикалық анализ толық жетілдірілуінің негізгі шарты ретінде қарастырылады.

Келесі бөлімде пәнінің теориясы мен тәжірибелік жұмыстар жинағы және жөнінде қолданушы инструкциясы бар. Ал, бағдарламаны қондырғаннан кейінгі талаптары және программамен толық жұмыс істеу үшін қандай конфигурациялармен ДК қамтылуы қажет екендігі берілген.

Оқулықтың еңбекті қорғау бөлімінде қолданушыға жұмыс орнында қойылатын талаптар, компьютерлік класта ДК-мен жұмыс кезіндегі қауіпсіздік техника ережесі бар.

Соңғы жылдары орта және жоғарғы оқу орындарында оқытылатын оқу материалдарының көлемі мен күрделілігі айтарлықтай өсіп бара жатқандығы белгілі болып отыр. Сондай-ақ, бұл жағдайда көптеген жоғары оқу орындарынан жоғары білікті оқытушы маман-кадрлардың да жетіспейтіндігі назардан тыс қалмай келеді. Әсіресе, мұндай үлкен қиындықтар әр басқа түрдегі оқулықтарды іске қосу, оларды дайындау және тарату жұмыстарын ұйымдастыруда жиі ұшырап отырады.

Көрсетілген жағдайлар оқып-үйренушілердің дайындалу сапасына кері көлеңкесін түсірмей қоймайды. Осыған байланысты оқытудың тиімді әдістерін, соның ішінде есептеу техникасын қолдануға үлкен мән беріле бастады.

1 Негізгі бөлім

1. Есептің қойылымы

Оқу процесіндегі ақпараттық және коммуникациялық технологиялар туралы материалдарды, электронды оқулықтарты қолдану принциптері мен мәселелері туралы әдістемелік құралдар мен нұсқауларды қолдану мақсатында дипломдық жобам «Сызықтық және векторлық алгебра элементтері» пәні бойынша қазақ тілінде электронды оқу-әдістемелік кешен құру болып табылады.

Электронды оқулықты дайындау бағдарламалау ортасы, автор туралы, көмекші құрал, нұсқау бөлімдерінен тұрады. Бағдарламадағы жүзеге асырылатын функциялар: бағдарламада операциялық жүйелерде стандарттың саймандармен орындала алмайтын баптау функциялары жүзеге асырылу керек. Операциялық жүйеде кейбір компоненттерді баптауға тыйым салынатын бірнеше функциялар жүзеге асырылу керек (Мысалы, басқару панелі). Бағдарламаның өзін рұқсатсыз қатынаудан қорғау үшін парольмен қорғалуы керек. Жақсы нәтижеге жету үшін интерфейс элементтерінің иілгіш баптау функциялары және бағдарламаның сыртқы дизайндары болуы керек.

Интерфейстің элементтері әртүрлі деңгейдегі қолданушыларға түсінікті болуы. Бағдарламашының барлық мүмкіндіктерін тез түсіну үшін, онда өрбітілген анықтамалық жүйе болу керек. Бағдарлама қолайлы және қолданушының спецификалық негіздерін ескере бағдарлама әртүрлі баптауыштардан тұру керек.

1.2 Электрондық оқулықтың құрылымы және оның оқулық процесіндегі рөлі

Білім беру жүйесін ақпараттандыру дегеніміз - берілетін білім сапасын көтеруді жүзеге асыруға бағытталған процес, яғни еліміздің ұлттық білім жүйесінің барлық түрлерінде кәдімгі технологияларды тиімді жаңа компьютерлік ақпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды сүйемелдеу және дамыту, нақты жүзеге асыру шаралары.

Білім беру жүйесін ақпараттандыруды деп ғылыми зерттеу, ғылыми- техникалық және материалды – техникалық жобалардан тұратын ғылыми – техникалық бағдарламалар жүйесін айтады.

Білім беру жүйесін ақпараттандыру ісінің негіздерінің бірі болып білім алу саласына ақпараттық технологияларды енгізу жұмыстары саналады, бірақ бұл негіз ақпараттандыруды басқаша түсіну қаупін туғызып, оны көптеген жағдайларда тек техникалық құралдырман жабдықтауға ғана әкеліп соқтыратыны белгілі. Міне осы тұрғыдан білім беру мәселесін алға тарта отырып ақпараттандыру ісінің мақсатын информатика терминдері арқылы емес, білім саласының мақсаттары мен терминдері арқылы өрнектеуіміз қажет.

Ақпараттандыру ісінде білім жүйесінің адамзат тіршілігінің барлық әлеуметтік аймақтармен әрекеттесуі және олардың бір біріне әсер етуі толық бейнеленеді. Білім беру жүйесін ақпараттандыру ісі жаңа оқыту технологияларын дайындауды талап етеді. Бірінші кезекте оларға электрондық басылымдар: электрондық оқулықтар, мультимедиалық оқу құралдары мен әртүрлі құрылғыларға жазылған электрондық жазбалар жатады. Қазіргі кезде электрондық басылымдарды әзірлеу және пайдалану мәселелерін зерттеу өзекті іске айналды.

Білім беру жүйесін ақпараттандырудың негізгі бағыты ХХІ ғасырдың талаптарына сәйкес қоғамды дамытудың жоғары тиімділікті технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына көшу болып табылады.осыған сәйкес жаңа білім жүйесінің ерекшеліктеріне – оның іргелігі, алдын алу сипаты және осыларға қол жеткізу мүмкіндіктері жатады.

Болашақта ақпараттандыру ісі білім беру жүйесін түбегейлі түрде өзгеретеді деп күтілуде. Мұндай жағдайда алдыңғы сапқа оқыту материалдырын электрондық құралдарда өрнектейтін және соларды дер кезінде жеткізу мүмкіндіктеріне сүйенетін жаңа педагогикалық технологиялар шығады. Алғашқы тәжірибелер көрсетіп отырғандай білім беру жүйесінің тиімділігі пайдаланылатын ақпараттық технологияларға емес, оларды жүзеге асыру кезінде қолданылатын педагогикалық жұмыстардың сапасына байланысты болып отыр.

Электрондық оқулық дисплей экранында көрінетін жай ғана мәтін емес – ол студентке өз жолымен көрнекті материалды жеке меңгеруге арналған күрделі, көп сатылы жүйе, нұсқаудың қажетті бөлімдерін қайталап игеру тәсілі мен логикасын да өзіне тән етіп таңдап алып, осы сәтте ең керек деген материалды қарап шығуға мүмкіндік береді. Электрондық оқулық төмендегідей жағдайларда жүзеге асқанда тиімді болады:

• жедел кері байланыс;

• анықтамалық ақпаратты тез іздеу мүмкіндігі;

• демонстрациялық мысалдар мен модульдер;

• бақылау (тренажер, тестілеу, өз білімін бақылау).

Енді электрондық оқулық құрылуының бірнеше принциптерін көрсетейік:

• оқу ақпаратын сызықты емес және көп деңгейлі көрсету;

• өз бетінше орындау және жеке жұмыстарға бағытталу;

электрондық оқулықтың келесі негізгі ерекшеліктері бар оқыту курсын құру керек:

• оқытудың заманға сай белсенді - әрекетті тәсіліне бағытталу: әрбір студентті оқу процесіне қатыстыру арқылы оқытуды белсенді ету, студенттің өз бетінше жұмысын ұйымдастыру, курс жүйелерінің кез – келгенімен жұмыс істегендегі интерактивтілігі;

• оқытуды күшейтудің негізігі факторларын қосып қолдану;

• оқыту ақпаратының көрнекілігін арттыру;

• виртуальді консультация көмегімен студенттер мен оқушыларға арналған кері байланыс жүйесін ұйымдастыру.

Электрондық оқулықтың екі түрі бар: жабық электрондық оқулық нұсқау және Интернет оқулық. Біріншісі, тәуелсіз және тұрақты болып табылатын пәндік облыста дәстүрлі оқулыққа арналған. Ол жеке дербес компьютерде немесе локальді желіде қолднылады. Автормен құрылып, версиялары бар және дискеттер мен компакт дискілерде таратылады. Интернет – оқулық ол ашық оқулық. Ол сыртқы ақпарат көздеріне сілтейді және глобальді желінің серверлерінің бірінде орындалады.

Электрондық оқулық ядросының негізгі есебі курстың барлық модульдерін бір тұтасқа жинақтау болып табылады. Интернет – браузерларды электронды- әдістемелік нұсқау қолдану келесі артықшылықтары бар:

• интернет – ресурстар бойынша навигацияға ұқсас курс бойынша навигация.

Электрондық оқулық басқарушы модуль қиындық еңгейінен тәуелді мазмұнының динамикалық құрылуын қамтамасыз етуі керек. Ядро ақпаратты (оқулық мәтіні, иллюстрациялар жиынтығы, лабораториялық модельдер мен бақылау есептерінің қиындық деңгейі) дифференциалдап шығаруды қамтамасыз етуі қажет. Электрондық оқулық кез-келген оқулық сияқты білім мазмұнының тасушысы және оқыту құралы болып табылады. Жартылай функциональды құрал болғандықтан, электрондық оқулық әттегі оқыту құралының кейбіреулерін алмастыруы мүмкін.

Әдеттегідей, кітаптық оқулық және де мектептік оқулықтың иерархиялық жүйесін көрсетеді. Бұл оқулықтың негізгі екі жеке құрылымдық жүйелері мәтіндік әне мәтіндік емес компоненттер болып табылады.

Әдеттегідей кітап оқулығында: «Мәтін – оның құрылымдық иерархиясының төбесінде жақын орналасқан, оқулықтың жалпы моделінің негізгі жүйесі, -оқулықтың «негізгі қаңқасы» болып табылады, оның мазмұнын ашады және тізбектелген, максимальді толық мазмұндамасын және оқулық материалының аргументациясын қамтамасыз етеді. Мәтін –білім мазмұнының бар болуын және көлемін анықтайтын негізгі ақпарат тасушы». Мәтіндік компонентінің жүйесінде негізгі, қосымша және түсініктеме мәтіндер ерекшеленеді. Мәтіннің басты ролі және негізгі мәтіндер ерекшеленіп көрсетілген.

Мәтіндік емес компоненттер мәтінге қызмет етеді: оның меңгеруін ұйымдастыру, түсінуін жеңілдету, оқытудың мотивациясын әдістендіру. Ақпараттың мәтіндік емес формасын қабылдау жұмыста қарастырылады. Меңгеру ұйымының аппараты – бұл сұрақтар және тапсырмалар, олардың жауабы, жалпыландырылатын және жүйелендірілетін кестелер. Иллюстрациялық материал суреттер, схемалар, карталар, фотография және де басқа түрінде көрсетіледі. Тараулар, тақырыптар бағдарлану аппаратына жатады: бөлім, параграф, пәндік нұсқаулар және қажет ақпараттың тез ізделуін қамтамасыз ету керек.

Электрондық оқулық жағдайында мәтіннің жеке құрылымдық жүйесі ретінде мәтіндік емес компонентті де қарастыруға болады. Осы немесе басқа да құрылымдық компоненттердің мәндері өзгеріп отырады. Электрондық оқулық жағдайында жүргізуші мәтіндік емес компоненттер болып табылады.мәтіндер мәтіндік емес компоненттер мазмұнын түсіндіретін қосымша ролге кіреді. Мұндай ролдің өзгеруі оқулықтың басқа техникалық құралдарымен салыстырғанда, қазігі компьтер жағдайымен ғажап. Көбінесе мультимедиа жүйесі текстке қарағанда құралдардың толық арсеналын жақсыландырып қамтамсыз етеді. Мультимедиа программасы ақпаратты тек мәтін түрінде емес және де үштік графика, видео, анимация, дыбыс түрінде көрсетеді.

Иллюстрация ролі өседі. Ағылшын сөздіктерінде «иллюстрация» терминінің екі мағынасы бар.

1. түсіндіретін немесе толықтырылатын кез-келген мәтін көрінісі (сурет, фотография және т.б.).

2. көрінетін және сендіретін түсініктеме үшін мысалдар келтіру.

Осылардың ішінен біріншісі әдеттегідей кітап оқулығына сәйкес келеді, ал екіншісі – ЭО-тың иллюстрация ретінде нақты көрінеді. Енді барлық мультимедия және виртуальды шындық құралдары көрнекті және сенімді, яғни электрондық материалдың қиын кездерін, негізін түсіндіруге қолданылуы керек.

Сонымен, иллюстрация – электрондық оқулық құрылымындағы мағыналы, жүргізуші бағыныңқы жүйе. Иллюстрациялар келесі құрылымды компоненттер түрінде болуы мүмкін: көріністер (мысалы, теориялық), екілік немесе үштік графикалыр, дыбысты қатар, анимация, видео.

Иллюстрация ролінің өсуімен байланысты мәтін компонентінің көлемі кішіриеді, қосымша және түсініктеме мәтіндерінде қажеттіліктер жойылады. Осыған байланысты электрондық оқулықта мәтіннің тізбектелуі және қарсыласпауын қамтамасыз ету оңай. Көлемді мәтіндік компоненттерден, мәтіннің логикалық параметрлерден тұратын әдеттегі оқулықтарда мазмұндама тізбегі, нақтылық және көрсетілуі жиі бұзылады.

ЭО құрылымында екіншісі – меңгеру ұйымының аппаратының бағыныңқы жүйесі болып табылады. Оған келесі құрылымды компоненттер жатады: индивидуальді есеп айырысу есептері, мысалдар, бақылау жұмысы, тест тапсырмалары және т.б. әдеттегі оқулыққа қарағанда, электрондық оқулықта оқулық материалын меңгеру ұймының аппартының жағдайы жоғары болып келеді.

Электрондық оқулықтың бағдарлану аппараты қажет ақпаратқа тез қатынауды (мысалы, кілттік сөз бойынша), оқулық материалының мазмұнын көрсетуді (иерархиялық құламалы меню), контекстті тәуелді көмекті ұсынуды қамтамасыз етуге арналған. Нақтырақ айтатын болсақ, бағдарланған ақпарат – бұл қолданбалы интерфейс. Қолданбалы интерфейс ұймының сұрақтары әдебиетте кеңінен көрсетілген. Электрондық оқулықтың бағдарланған аппараты иілгіш және оның артықшылықтары оқылған оқулық аппартының жоғары көлемінен ашық болып келеді.

Сонымен, электрондық оқулық құрылымы, оқулық материалы мазмұнының реализацияланатын форма сияқты, әдеттегі кітап оқулығының құрылымынан мәтіндік емес компоненттерін нығайту ролімен ерекшеленуі керек. Дыбыстық қатар, видео, графика, анимация, теориялық көріністер түрінде болатын иллюстрациялар жоғары мәнді болады. Меңгеру ұйымының аппарты, әдеттегі оқулықтар болмаған, индивидуальді көп вариантты оқулық тапсырмаларын қалыптастыруды, және олардың тексерілуін қамтамасыз етеді. Қолданбалы интерфейс ұйымының рациональді қабылдауы бағдарлану аппаратының деңгейін кеңейтеді.

Электрондық оқулықтың бағдарламалық реализациясының жоспарындағы құрылымы.

Электрондық оқулық – бұл тек білім мазмұнының тасушысы және оқытудың құралы ғана емес, және де компьютерлік программа. Электрондық оқулықты құру, әдеттегі кітап оқулығымен салыстырғанда, көп уақыт алады. Электрондық оқулықтың бағдарламалық реализациясы оның дидактикалық және әдістемелік функцияларының жоғары деңгейін қамтамасыз ету керек.

Әдебиеттің ғылыми- әдістемелік анализі, программа реализация құрылымының сұрақтар мазмұндамасы кезінде авторлар қолданушы интерфейсі ұйымын жазатынын көрсетті. Көбінесе жүйеде иерархиялық «құламалы» меню айтылып кетеді. Мұндай жүйе қолданушыға, компьютерлік оқулық программасына, осы немесе басқа «параграфтарға» қатынауды қамтамасыз етеді. Бірақ түсетін немесе көп деңгейлі иерархиялық меню оқұулық материалының тек мазмұн иерархиясын, яғни электрондық оқулықтың «сыртқы көрсетушілік» құрылымын көрсетеді. Қолданушы интерфейсі қарапайым кітап оқулығының бағдарлану аппаратының аналогы болып табылады.

Электрондық оқулықтың сыртқы құрылымы да, қолданушыға көрінбейтін және бөлек бағдарламалық модульдер мен блоктардың өзара қатынасын көрсететін компьютерлік бағдарламаның құрылымы сияқты, қиын түрде болуы мүмкін. Гипертексттік құрылым ерекше кеңінен таралды, көбінесе, түрлі білім аумағындағы ақпаратты – анықтама жүйесінде. Мұндай программалар үлкен көлемдегі, иерархиялық ұйымдастырылған графикалық және мәтіндік ақпараттардың электрондық қаралуын қамтамасыз етеді. Гипертексттік құрылым әр түрлі белгілер бойынша ақпараттардың тез ізделуін қамтамасыз етеді.

ОТД бойынша электрондық оқулықта гипертексттік сілтемелер бағдарану аппараты деңгейінде ғана қолданылуы мүмкін.

Электрондық оқулық көмегімен оқыту процессін күшейту, яғни:

• мақсаттылықты арттыру;

• мотивацияны күшейту;

• оқу мазмұнының ақпараттық сыйымдылығын арттыру;

• студентердің оқу-танымдық қызметін белсенді ету;

• оқыту қызметінің қарқынын жылдамдату.