Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Zhauaptar 2.docx
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.07.2025
Размер:
91.94 Кб
Скачать

I жіктік топтағы етістіктердің Praesens Indicativi Activi формасында жіктелуі

Numerus

Persona

I жіктік топтағы етістіктер

ornāre - әшекейлеу

Sing.

1

2

3

orno

orna-s

orna-t

мен әшекейлеймін

сен әшекейлейсің

ол әшекейлейді

Pl.

1

2

3

orna-mus

orna-tis

orna-nt

біз әшекейлейміз

сендер әшекейлейсіңдер

олар әшекейлейді

II жіктік топтағы етістіктердің Praesens Indicativi Activi формасында жіктелуі

Numerus

Persona

II жіктік топтағы етістіктер

vidēre - көру

Sing.

1

2

3

vidē-o

vidē-s

vidē-t

мен көремін

сен көресің

ол көреді

Pl.

1

2

3

vidē-mus

vidē-tis

vidē-nt

біз көреміз

сендер көресіңдер

олар көреді

Iiі жіктік топтағы етістіктердің Praesens Indicativi Activi формасында жіктелуі

Numerus

Persona

IIІ жіктік топтағы етістіктер

legĕre – оқу

Sing.

1

2

3

leg -o

leg – ĭ- s

leg – ĭ - t

мен оқимын

сен оқисың

ол оқиды

Pl.

1

2

3

leg - ĭ- mus

leg - ĭ- tis

leg - u - nt

біз оқимыз

сендер оқисыңдар

олар оқиды

IV жіктік топтағы етістіктердің Praesens Indicativi Activi формасында жіктелуі

Numerus

Persona

IV жіктік топтағы етістіктер

audīre – тыңдау

Sing.

1

2

3

audī-o

audī-s

audī-t

мен тыңдаймын

сен тыңдайсың

ол тыңдайды

Pl.

1

2

3

audī-mus

audī-tis

audī -u - nt

біз тыңдаймыз

сендер тыңдайсыңдар

олар тыңдайды

17) Етістіктен жасалған формалар: герундий және герундив Герундий – іс-әрекет мәніне ие зат есім (салыстырыңыз: орыс тіліндегі -ние, -тие қосымшаларына аяқталған зат есімдер: оправдание ақтау, занятие айналысу, кәсіп, жұмыс түрі). Герундий инфект негізінен етістіктің І және ІІ жақ жіктеуі үшін -nd- жұрнағының, ал етістіктің ІІІ және ІҮ жақ жіктеуі үшін -end- жұрнағының көмегімен жасалады. Герундий есімдерге, сондай-ақ етістіктерге тән белгілерге де ие.

Зат есім ретінде герундий II септеу бойынша септеледі. Ол атау (номинатив) және көпше түр формаларына ие емес. Оның септелу парадигмасын келесі түрде көрсетуге болар еді:

Герундиий Genetivus ереже бойынша мына ретте қолданылады:

  1. зат есіммен тіркестегі қиыспайтын анықтауыш ретінде:

ars curandi емдеу өнері (искусство лечения);

  1. causa және gratia предлогтарымен: discendi causa – ілім үшін, оқу үшін;

  2. ілік септігін (gen. objectivus) қажет ететін сын есімдермен: cupidus imperandi – жаждущий повелевать (бұйрық етуге құмар).

Герундиий Dativus өте сирек қолданылады, тек dat. Finalis сияқты: Quisque locum pugnando cepit. – Әркім соғысу үшін (соғысатын) жер алды (Каждый занял место для сражения).

Герундиий Acciisativus тек ad предлогымен дерлік қана қолданылады да мақсатты, орынды білдіреді: tempestas idonea adnavigandum кемеде жүзуге қолайлы ауа райы (погода (время года), удобная для плавания на кораблях).

Герундиий Ablativus abl. instrumenti немесе modi, яғни құрал немесе қимыл-сын бейнесі мәніне ие, сондай-ақ ex, in, de предлогтарымен тіркесіп қолданылады: Hominis mens discendo alitur et cogitando адамның ақыл-ойы іліммен және пайымдаумен толығады (Человеческий ум питается учением и размышлением). Mores ridendo emendantur – Әдет-ғұрып күлкімен жөнделеді (Нравы исправляются смехом).

Герундив (gerundivum) – бұл етістіктен жасалған міндеттену ырықсыз етіс мәніне ие сын есім («соымен бір нәрсе жасалуы тиіс біреу» «тот, с которым нужно что-то сделать»). Ол инфект негізінен -ndus, -ndа, -ndum (I және II жіктеу үшін) форманттары көмегімен және -endus, -enda, -endum (III және IV жіктеу үшін) форманттары арқылы жасалады, мысалы:

defendendus, defendenda, defendendum – тот (та, то), которого следует защищать (қорғалуы тиісті адам): ornandus, a, um – тот, которого следует украшать (әдеміленуі тиісті адам) және т.б.. Герундив II сипаттамалы жіктеудің жасалуына қатысады.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]