3.2.1 Табан иілуі

Қ озғалыста табан 3 балтыр-табан және 1 тілерсек-бақай буында-рында иіледі (48 сурет). осындай құбылыстар өкшелі аяқ киім өкшесіне көтергенде де байқалады.

Сурет 48. Табан ұзындығының өкше көтеріңкілігіне тигізетін әсері

Сурет 49. Табанның тілерсек бұйынындағы шартты теңселу ортасы

Бұл кезде, оларға қоса табанорта буындарының арасында да 2 табан иілуі байқалады. Тілерсек сүйектерінің теңселу (иілу) орталары тіректен көтерілген орталарының облысында орналасады. Бұдан басқа, тілерсек сүйектердің бастарының астындағы тарамыстар, майлық қабаттар, тері бұл бастардың өрлеуін арттырады. Тілерсек сүйектер әр түрлі өлшемді болғандықтан, олардың теңселу орталары өкшенің ең шығыңңы нүктесінен әр түрлі қашықтықта жатады. Шартты түрде теңселу орталар бірінші тілерсек сүйегінің бас және кіші башпай ұшы арқылы және өкшенің ең шығыңқы 4 нүктеден 0,73Д және 0,8Д қашықтықта өтеді деп қабылданған. Ал тұру кезде 4 нүкте және тіректік беттен (0,1...0,17)Д немесе (0,23...0,33)Ш_Н.П. және (0,04....0,07)Д немесе (0,1-0,13)Ш_Н._П қашықтықтарда орналасады.

Табанның домалануы бірінші тілерсек сүйегінің басы және кіші башпай ұшы арқылы өтетін екі шартты өстерге қатысты орындалады деп есептеледі.

Өкшенің ең шығыңқы нүктесі тіректік беттен 0,09Д қашықтықта болғандықтан 1-4 сызықты табанды өлшеудің базистік сызығы ретінде қабылдауға болады.

Өкшені аяқ киім өкшесінің биіктігіне Б_к(20,30,40,50 және т.б.) көтерудің негізгі параметрі ретінде тірек бетінің сызығына қатысты өкше көтеріңкілігінің α бұрышын алу ұсынылды. Бұл бұрыш табанның тілерсек-бақай буынындағы иілуі мен табан қанқасының сүйектерінің орналасуын дұрыс сипаттайды. Бұрыш бірдей кезде өкше көтеріңкілігінің биіктігі табан ұзындығына төуелді.

Өкше көтеріңкілігінің, биіктігі және α бұрыш арасында келесі байланыс бар:

В_п=0,7Дsinα.

Табанның иілуі кезіндегі оның өлшемдері және формаларын қарастырғанда күмбездің майысқаны үлкеюіне кеңіл бөлген жөн.

Т.С. Кочеткова жүргізген табанның гипстік бедерлерін өлшеулер және рентгеноскопиялық зерттеулер нәтижесінде өкшені 12° дейін көтергенде күмбез бұрыш әр 6-7° кетерме бұрышы 1,3° өзгереді және күмбез майысуы 0,5-1 мм дейін өзгереді деп анықталған. Көтеру бұрышын үлкейткенде (α=18°) күмбез бұрышы 5,6° өзгереді, ал күмбез майысуы 2-3 мм үлкейеді. Осыған орай, 1-4 нүктелердің арасындағы қашықтық кішірейеді (48 сурет қара).

3.2.2 Табан өлшемдерінің қозғалыс кезінде өзгеруі

Жүру және жүгіру үрдістер кезінде табан өлшемдері әр түрлі күйде оның буындарына қатысты әр түрлі бағытты және өлшемді болатын күштер әсерінен едәуір өзгеріп тұрады.

Табан өкшесі тірек бетінен ажырағанда, барлық күш тілерсек сүйектерінің бастарына және жарым-жартылай башпайларға (қимыл-қозғалыста) түседі. Бұл кезде, сіңірлердің әсіресе бұлшықеттердің рөлі өте жоғары. Бұлшықеттер мен сіңірлер қатты қатаяды да табан өкшесінің келденең өлшемдерінің жарым-жартылай өзгеруіне себеп болады. Апоневрозда садақ сияқты тартылып қатаяды.

Башпайларды жазған кезде және тілерсек-бақай буынындағы айналу өсі бойынша табанды бұрған кезде табанның із беттері сол жерлерде созылады. Бұдан басқа, табанның алдыңғы бөлігіне тіректенгенде башпайлар жазылып тіректік бетке тығыз жанасады. Бұл одардың өлшемдерін үлкейтеді. Демек, өкше көтерілгенде табанның алдынғы бөлігінің төменгі жағы, тілерсек сүйектерден басталып біршама ұзарады. Осындай жағдай, табан өкшесін аяқ киім өкшесіне көтергенде де байқалады.

Табанның тіректік беті шоғырға тіректенгенде алдыңғы бөлік үлкейген нәтижесінде 17,5-21 мм ұзарады деп табылған. Бұл кезде күмбез майысу және бұлшықеттер жиырылуынан табанның артқы бөлігі 5,5 мм қысқарады.

Табан өкшесінің ені екі аяққа тіректенген мен салыстырғанда шоғырға тіректенгенде 4-6 мм кішірейеді. Табанға жүк түспеген кезде (табан домалануы кезде) шоғырда ең кіші өлшемді болады.

В.И. Макуханың зерттеулері нәтижесінде жүк түспеген табанның шоғырының айналым өлшемдері мен салыстырғанда, тұрған кезде шоғыр айналымы 2%, ал шоғырга тіректенгенде 4-4,5% үлкейеді деп табылады.

Осыған орай, аяқ киімнің ішкі өлшемдері мен формаларын жасағанда нысаналық ретінде табанның тек қана статикалық өлшемдері мен шектелмеуі тиіс. Табанның қимыл-қозғалыс кезіндегі және өкшені аяқ киім өкшесіне көтерген кездегі өлшемдерінің өзгеруін есепке алу қажет. Бұл жағдайда аяқ киім өлшемдері тұтыну кезде табанға ауыспалы жүктеуді қамтиды (аяқ киім табанға, тек қана қимыл-қозғалыстын белгілі фазаларында қысым етеді) да қылтамырлардағы қанға ыңғайлы қызмет етуге жағдай жасайды.