С.Ж. АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ		КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ С.Д.АСФЕНДИЯРОВА
НУТРИЦИОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

1-тақырып. Микробты және микробсыз тамақтан улану

“Тамақтан улану” анықтамасы

Тамақтан улану- ауру адамнан сау адамға жұқпайтын, кейбiр микроорганизмдердiң белгiлi бiр түрiмен жаппай тұқымданған, табиғаты микробты немесе микробсыз, органикалық не органикалық емес уыттызаттардыңтамаққатүсуiнен, туындайтынжедел (кейдесозылмалы) ауру.

Табиғатымикробтыжәнемикробсызтамақтанулануларсанитариялық-гигиеналықжәнесанитариялықэпидемияғақарсынормаменережелерқадағаланбауыныңнәтижесiндетуындауымүмкiн.

Табиғатыбактериалдытамақтанулану–белгiлi микроорганизм-дердiңтiрi қоздырғыштарынемесеолардыңтiршiлiкөнiмдерiмен (токсиндерi)зарарланғанастытұтынғаннанкейiнтуындап, организмнiңәлсiзнеайқынуланубелгiлерiменөтетiнауру.

Дизентерия Зонне, паратиф В және басқа да сальмонеллездік ауруларды тамақтан улануға жатқызбайды, өйткені олардың берілу механизмінде қоршаған орта обьектілерінің ( су, ойыншықтар т.б.) де маңызы бар.

“Тамақтан уланудың” жiктелуi

Микробтық тамақтан улану

У л а н у т ү р л е р і

Тағамдық токсикоинфекция

Токсикоздар

Бактериалдық токсикоз. Микотоксикоздар.

Миксталар

(аралас этиологиялы)

Аурудың себепші (этиологиялық) факторлар

E. coli (энтеропатогендік серотиптер),

Proteus (Proteus mirabilis et vulgaris) бактерия тұқымдастары.

Энтерококктар (Str. faecalis liquefaciens et zymogenus)

Споралы анаэробтар (Cl.perfringens)

Споралы аэробтар (Bac.cerues)

Патогенді галофилдер (Vibrio parahaemoliticus)

Аз зерттелген микроорганизмдер (Citrobacter, Hafnia, Klebsiella, Edwardsiella, Jersinia, Psedomonas, Aeromonas)

Бактериалдық токсикоздар.

Энтеротоксигенді стафилококктар (Staphilococus aureus) Cl.botulinum.

Микотоксикоздар.

Fusarium, Claviceps purpurea,

Aspergillus саңырауқұлақ тұқымдастары

Bac. cereus+ энтеротоксигенді

стафилококк

B. Рroteus + энтеротоксигенді

стафилококк

Тамақтан улануға – тамаққа әдейi, қастандықпен бөгде затты қосып беру, алкогольдiк мастану, тұрмыстық жағдайда қателесiп улы қасиетi бар кез-келген затты жаңылысып қолдану салдарынан болған ауруды, организмге витаминдердiң, кейбiр тағамдық заттектердiң, дәрi-дәрмектердiң артық мөлшерiнiң түсуі нәтижесiнде дамитын аурулар мен тағамдық аллергияны жатқызбайды.

Тамақтан уланудың жалпы сипаты: олардың пайда болуының ас ішумен тікелей байланысы, белгілі таралу жолының болмауы, ас-қорыту жолының гастроэнтериті және әлсіз организм улануымен өтеді.

Микробсыз тамақтан улану

У лану түрлері

Табиғатынан улы

өнімдерден улану

Белгілі жағдайда улылық қасиетке ие болған өнімдерден улану

Химиялық заттар қоспаларымен улану

Аурудың себепші (этиологиялық) факторлары

Өсімдік текті өнімдер

Улы саңырауқұлақтар (бозарамқұлақ, шыбынжұт,т.б.); асшеберлік жеткілікті өңделмеген шартты жарамды саңырауқұлақтар (тыржыңқұлақ, сарғыш саңырауқұлақтар, қатпаршақ, қозықарын т.б.) .

Жабайы және дақылдық өсімдіктер (сасық меңдуана, жай меңдуана, утамыр немесе сасық қурай, убалдырған, уқорғасын т.б.).

Дәнді дақылдардың улы тұқымы бар арам шөптері (триходесма, сүйелжазар, сафора т.б.).

Жануар текті өнімдер

Кейбір балықтың уылдырығы мен сүтені

(шармай балық, қаяз балық, иглобрюх т.б.).

Сойылған малдың кейбір ішкі секреция бездері ( бүйрек үсті безі, ұйқы безі).

Өсімдік текті өнімдер

Сүйекті жемістер сары өрік, шабдалы, шиенің ащы дәндері және т.б. құрамында амигдалині бар дәндер.

Бук, тунга, рацинии жаңғақтары мен тұқымдары.

Шикі үрмебұршақ .

Құрамында соланині бар өніп кеткен (көгерген) картоп.

Жануар текті өнімдер

Ұрықтану кезеңіндегі кейбір балықтың уылдырығы мен сүтені, бауыры (лақа балық, шортан, скумбрия т.б.) .

Мидиялар

Бал (аралар улы өсімдіктер шырынын жинағанда).

Пестицидтер

Қондырғы, құрал-жабдықтар, ыдыс-аяқтардан, орап-қаптау материалынан тағамға түсетін т.б., ауыр металл тұздары (қорғасын, мыс, мырыш т.б.), мышьяк, синтетикалық полимерлі материалдың химиялық заттары.

Тағамдық үстемелер (рұқсат етілмеген және шамадан тыс артық мөлшерде қолданғанда)

Басқа да қоспалар

Тамақтан уланудың ағымы бойынша түрлері:

а) Жедел, аяқ астынан, бірден басталады; б) Созылмалы , азық-түлік және тамақпен аз мөлшерде түрлі уытты заттардың түсуінен болады. Мыс: пестицидтердің қалдық мөлшері, тағамдық үстемелердің артық мөлшері.

Тамақтануланукөбiнесекенеттенбасталып, бiрнемесебiртопадамдардықамтып, тез басылады. Улану жағдайы белгілі қызмет көрсететін тағамдық мекеменің аймағында байқалады. Уланудың кенеттен басталуы басқа да күтпеген бақытсыздық жағдайларындағы симптомдарға ұқсас болып келеді. Осыған байланысты зардап шегушілерге қызмет көрсететін дәрігерлерді жұмылдыруға, ауру вспышкасының себебін тез арада диагностикалау қажеттілігі мен ауруды шұғыл тоқтатуға бағытталған шаралардың ерекшелігі бар. Тамақтануланудыңклиникалықкөрінiстерi асқорытужолыныңбұзылыстарыменөтсе, кейбiржағдайларда (ботулизмде, қорғасынқосылыстарыменулануда) байқалмайды. Көпжағдайдаулануғабалаларменжасыұлғайғанкiсiлерсезiмталболыпкеледi, сондықтанауырағымменөтедi.

Тамақтануланудыжүйелендiрумақсатындабiрқатаржiктеусхемаларыжасалып, соның iшiндегi тиiмдiсi К.С. Петровскийдiңұсынғанжiктемесiндетамақтанулануүшнегiзгi топқа: микробты, микробтыемес, этиологиясыбелгiсiзболыпбөлiнген. Микробтыулануғатоксикоинфекция, токсикоздар, микотоксикоздаржатса, алекiншi тобынажеделжәнесозылмалымикробтыемесуланужатады.