3. Айналым қорларының ауыспалы айналысы және оны жеделдету жолдары

Қызмет ете отырып, айналым құралдары ауыспалы айналым жасайды. Оны үш фазаға бөлуге болады: Бiрiншi фазада (А-Т) айналым құралдары тауарға айналады, яғни ақша қаражатына өнiм өндiру үшiн керектi шикiзат, материалдар, т.б. сатып алынады. Екiншi фазада (Т-Ө-Т) айналым құралдары өндiрiс процесiне қатыса отырып, аяқталмаған өндiрiс, жартылай фабрикат, дайын өнiм формасын қабылдайды, яғни шикiзаттан дайын өнiм жасалып, сатылатын тауарға айналады. Үшiншi фазада (Т-А) дайын өнiм формасындағы айналым құралдары оны өткiзу процесiнде қайтадан ақшаға айналады. Айналым құралы толық ауыспалы айналым жасайтын уақыт, яғни өндiрiс кезеңiнен өтiп, айналыс кезеңiне өту кезi айналым құралының айналам кезеңi деп аталады. Бұл көрсеткiш кәсiпорындағы немесе саладағы ақшалай қаражаттың орташа жылдамдығын сипаттайды.

Айналым құралының қаржылану көздерi- жеке(меншiктi), қарызға алынған және тартылған қаражат болып бөлiнедi.

Өз қозғалысында айналым қорлары үш сатыдан өтеді:

 ақшалық;

 өндіргіш;

 тауарлық.

Ақшалық сатыда дайындық жұмыстары жүргізіледі. Айналыс сферасында ақша капиталы өндіргіш капиталға айналады. Өндіргіш сатыда өндіріс процесі басталады. Өндіргіш сатыда дайын өнім шығарылып, сату сатысы басталады, яғни өндіргіш капитал тауар капиталына айналады да, тауар сатысы басталады. Схема түрінде алсақ,

А – Т .... Ө .... Т₁ - А₁ ,

мұндағы: А – кәсіпорынның ақша құралдары;

Т - өндіріс құралдары;

Ө - өндіріс;

Т₁ - дайын өнім;

А₁ - өнімді сатудан түскен ақша құралдары.

Айналым қаражаттары әрқашан да қозғалыста болып, ауыспалы айналым жасайды, яғни айналыс сферасынан өндіріс сферасына, өндіріс сферасынан айналыс сферасына қайта айналып келіп отырады. Мұндай құбылысты айналым қорларының кезеңі деп атайды.

Айналым қаржысының айналымдылығы - айналым қаржысының тиімді пайдалануын сипаттайтын экономикалық көрсеткіш.

Айналым коэффициенті – сатылған өнімнің көлемін (Р_n) айналым қаражаттарының орташа қалдығына (СО) бөлу арқылы анықталады:

Ко = Р_n / СО

Айналым қорларының айналымын жылдамдату кәсіпорының негізгі мақсаты болып табылады және оның мынадай жолдары бар:

 ғылыми-техникалық прогрестің соңғы нәтижелерін қолдану;

 өнеркәсіптік өндірісті ұйымдастыру формаларын жетілдіру;

 арзан конструкциялық материалды қолдану;

 шикізат, отын-энергетика ресурстарын үнемді қолдану және т.б.

Айналым қорларын қолдануды ұйымдастырудың негізгі мақсаты - өндіріс процессіз үзіліссіз жалғастыру және сатуға шығарылған өнімді айналым қорларының ең аз мөлшерінен қамтамасыз ету. Кәсіпорындағы айналым қорлары кәсіпорынның өз қорларынан және қарызға алынған ресурстардан тұрады. Меншікті айналым қаражат – кәсіпорындардың, бірлестіктердің, ұйымдардың ресурстар жөніндегі тұрақты ең аз қажетерді қамтамасыз ету үшін бекітілген нормативтерге сәйкес өздерінің тиесілі айналым қаражатының бір бөлігі.

Қарызға берілген айналым қаражаты – кәсіпорындардың, бірлестіктердің және ұйымдардың айналым қаражатының қысқа мерзімді банк кредиті және айналымға тартылған қаржы есебінен құралған бөлігі.

Айналым қорларының көздеріне пайда, несие, жарғы қоры, бюджеттік қорлар, кредиторлық берешек т.б. жатады.

3). Айналым құралының нормалануы(мөлшерленуi) кәсiпорынның қалыпты жұмысын ұйымдастыру үшiн қажет айналым құралының экономикалық негiзделген шамасын дайындау процесi. Айналым құралын нормалау iшкi резервтердi анықтауға, өндiрiстiк цикл ұзақтығын қысқарту, дайын өнiмдi тезiрек өткiзуге ықпал етедi. Айналым құралына қажеттiлiктi анықтау тәсiлi бойынша олар нормаланатын және нормаланбайтын айналым құралдары болып бөлiнедi. Нормаланатын айналым құралдары:өндiрiстiк запас, аяқталмаған өндiрiс және өздерi жасаған жартылай фабрикаттар, болашақ кезең шығындары, қоймадағы дайын өнiм. Ал жолдағы, тиелген тауарлар, ақша қаражаты, дебиторлық қарыз нормаланбайтын айналым құралдары.

Айналым құралын нормалауда айналым құралдарының нормасы мен нормативтерi қолданылады. Айналым құралдарының нормасы тауар-материалдық құндылықтың ең төмен (минималды) қорын(запасын) сипаттайды және запас күнмен, запас деталь нормасымен, өнiм бiрлiгiндегi теңгемен есептеледi.

Айналым құралдарының нормативтерi натуралды және ақшалай мәнiнде есептеледi.

Айналым құралына қажеттiлiк ақшалай мәнiнде мына формула бойынша есептеледi:

ННб tз