5 Тарау Иілу § 1.5 Негізгі түсініктер. Көлденең күші Qy. Ию моменті Мх.

Сырықтың өсінің қисықтығы өзгеретін кедергінің түрі иілу деп аталады.Түзу иілуге ұшыраған түзу сырық арқалық деп аталады.

Арқалық қозғалмайтын табанымен әртүрлі тіреулер арқылы қосылады. Жазық иілу кезінде тіреулердің келесі түрлерін айырады:

- Қозғалмайтын –шарнирлі (В) және жылжымалы - шарнирлі (С) тіреулер

-Қатаң бекіту

5.3 суреті

Тіреулердің реакциялары тепе-теңдік шарттарынан анықталады.

Арқалықтың көлденең қималарындағы ішкі күштер екі ішкі күштер факторлеріне келтіріледі – көлденең күші Q_y және ию моменті М_х.

- Арқалықтың берілген қимасындағы көлденең күші Q_y қиманың бір жағынан арқалықтың деформацияланбаған өсіне перпендикулярлық әсер ететін сыртқы күштердің алгебралық қосындысына тең.

Q_y үшін таңба ережесі :

5.4Суреті

- Арқалықтың берілген қимасындағы ию моменті M_х қиманың бір жағынан әсер ететін сыртқы күштерінің қима салмақ центріне қатысты моменттерінің алгебралық қосындысына тең.

M_х үшін таңба ережесі :

5.5Суреті

Көлденең күші Q_y, ию моменті М_х және бірқалыпты таралған күштің таралуы q араларында келесі дифференциалды тәуелдіктер орындалады:

, (5.1)

Арқалықтың ұзындығы бойымен Q_y және М_х –тің өзгеруін көрсететін графиктер Q_y және М_х-тің эпюрлері деп аталады. Эпюрлер сырықтың өсіне параллель базалық түзулерде салынады, эпюрдің ординаттары базалық түзуге перпендикуляр, оңтаңбалы ординаттар базалық түзудің бір жағынан, теріс таңбалы ординаттар –екінші жағынан.

Шешілген есептер талдап шешуді тексеретін келесі қорытынды шығару болады :

- бірқалыпты таралған күш әсер ететін аралықтарда көлденең Q_y күштің эпюрі көлбеу түзуімен шектелген, ал ию М_х моменттің эпюрі – 2-і деңгейдегі қисық сызығымен.Күштің таралуы тұрақты болса, Q_y эпюрін шектейтін түзуінің еңіс бұрышы тұрақты. q шамасы өзгергенде еңіс бұрышы да өзгереді (5.2есебі);

- егер арқалықтың аралығында таралған күш жоқ болса, онда ол аралықта q_y = const, ал М_х сызықты заңымен өзгереді;

- егер арқалықтың аралығында Q_у = 0 болса, ондай аралықта М_х – тұрақты шама;

- егер берілген қимада Q_у = 0 болса, онда ол қимада М_х эпюрінде экстремум болады;

- қадалған күш әсер ететін қимаға қарсы Q_у эпюрінде әсер ететін күшке тең кенет өзгеріс байқалады, М_х эпюрінде әсер ететін күштің бағытына қарсы бұрылыс байқалады;

- моменті М₀ қос күші әсер ететін қимаға қарсы М_х эпюрінде шамасы әсер ететін моментке тең кенет өзгеріс байқалады. Q_у эпюріне бұл жағдайда ешқандай өзгеріс болмайды;

- қарапайым арқалықтарды шарнир арқылы қосумен құрылған құрама арқалықта шарнирлі қимадағы ию моменті нолге тең;

- Q_y > 0 аралықтарында, ию моменті М_х өседі, егер Q_y <0 болса, онда М_х – кемиді (солдан оңға қарай).

§ 1.6 Рамалардағы ішкі күштер факторлерінің(ікф) эпюрлері

Өзара қатаң бекітумен қосылған түзу сырықтардан құрылған жазық конструкция рама деп аталады.

Егер сыртқы күштер раманың жазықтығында әсер етсе , сырықтарының көлденең қималарында үш ІКФ пайда болады :

- бойлық күші N;

• көлденең күші Q;

• ию моменті М.

N, Q және М-ді анықтайтын ережелер орталық созылу-сығылу (N) және иілу (Q және М) дегі дей.