2 Тарау Бұралу Негізгі түсініктер.Бұралу кезіндегі кернеулер мен орын ауыстырулар. Беріктікке және қатаңдыққа есептеу

Егер сыртқы күштердің әсерінен сырықтың (біліктің) көлденең қималарында жалғыз ішкі күш факторі – бұралу моменті Т пайда болса, ондай кедергі бұралу деп аталады. Бұралу кедергісі сырықтың көлденең қималарында әсер ететін қос күштерден пайда болады,сондықтан сырықтың (біліктің) кез-келген қимасындағы бұралу Т моменті қиманың бір жағынан әсер ететін сыртқы моменттердің алгебралық қосындысына тең.Егер қима жағынан қарағанда кесілген бөлшектің сырықтың өсіне қатысты айналуы сағат айналуына қарсы көрінсе, онда бұралу моменті Т  0 деп есептеледі.Біліктің ұзындығы бойымен бұралу Т моменттің өзгеруін көрсететін график эпюр деп аталады. Т эпюрін тұрғызу ережелері:

• эпюр біліктің өсіне параллель базалық түзуде салынады ,

• эпюрдің ординаттары базалық түзудің нормалі бойымен салынады, базалық түзудің бір жағынан оң таңбалы ординаттар, екінші жағынан – теріс таңбалы.

Кейде есептің шартында өткізетін моменттің орнына өткізілетін қуат Р және және айналудың жылдамдығы  беріледі. Өткізілетін момент келесі өрнектермен анықталады:

• , егер Р – Вт-пен және  - рад/с-пен өлшенсе;

• , егер Р – Вт-пен және n - в айн/мин-пен өлшенсе;

• , егер Р – ат күшімен және n - айн/мин-пен өлшенсе.

1.3.1Дөңгелек қималы сырық

Бұралатын сырықтың В (біліктің)көлденең қималарында сызықты заңымен өзгеретін жанама кернеулер  әсер етеді

,

мұнда Т – қимадағы бұралу моменті;

 – берілген нүктенің қиманың центріне дейінгі қашықтығы ;

3.1суреті J_ - қиманың полярлық инерция моменті.

Дөңгелек үшін , мұнда d – қиманың диаметрі ,

сақина үшін , мұнда D – сақинаның сыртқы диаметрі; –сақинаның ішкі және сыртқы диаметрлерінің қатынасы .

Максималды жанама кернеулер қима контурында болады

(3.2)

мұнда W_ – қиманың полярлық кедергі моменті.

Дөңгелек үшін ,сақина үшін .

1.3.2 Бұралу кезіндегі беріктік шарты

Бұралу кезінде беріктікті қамтамасыз ету үшін максималды жанама кернеулер мүмкіндік шамасынан аспау керек

, (3.3)

мұнда _adm = (0,5-0,6)_adm бұралу кезіндегі мүмкіндік кернеу.

1.3.3Бұралу кезіндегі қатаңдық шарты

Бұралу кезінде қатаңдыққа есептеу өткізу үшін келесі дифференциалды теңдеуінен

, (3.4)

бұралу  бұрышын анықтайды,мұнда GJ_ –көлденең қиманың қатаңдығы.

– егер болса, онда , (3.5)

– егер болса, онда (3.6)

Бұралу кезінде қатаңдықты қамтамасыз ету үшін максималды бұралу бұрышы мүмкіндік шамасынан аспау керек

, (3.7)

мұнда φ_adm – мүмкіндік бұралу бұрышы, есептелетін біліктің тағандайындауына байланысты. Машинажасаудың әртүрлі саласында қатаңдықтың жалпы мөлшері жоқ. Есептеудің көпшілігінде салыстырмалы (салыстырмалы бұралу бұрышы ) мүмкіндік бұралу бұрышының келесі шамаларын пайдаланады.

Біліктің диаметрін беріктік және қатаңдық шарттарынан есептейтін өрнектерді келесі кестеге келтіруге болады :

	Тұтас білік	Қуыс білік
Беріктік шартынан		D
Қатаңдық шартынан		D