Педагогтың мимикалық және пантомимикалық мәнері

Жаңашыл мұғалімдердің табыстарының құпияларының астарына үңіле отырып, шебер қойылым және әр түрлі практикалық міндеттерді шешуде педагогикалық ықпал ету тәсілдерінің дәлділігін аңғарамыз. Мұнда маңызды рөл кәсіби біліктіліктің үлесіне тимек, олар: интенсивті танымдық іс-әрекетке оқушыларды жегу, сұрақтар қою, жеке тұлғамен және ұжыммен қарым – қатынас орнату, бақылау жүргізу, ұжымды ұйымдастыру, өз көңіл-күйін, дауысыңды, мимикаңды, қимыл-қозғалысыңды меңгеру.

“Тәрбиеленуші сіздің жан-дүниеңізді сізді көріп, сізді тыңдап барып қабылдайды” – дейді А.С.Макаренко.

Педагогикалық техника мұғалімнің іс - әрекетінің ішкі мазмұны мен оның сыртқы әлпетінің үйлесімділік бірлігін сәйкестендіреді (способствует).

Педагог шеберлігі – рухани мәдениет пен педагогикалық мақсатқа сәйкес сыртқы мәнерлілік бірлігінде.

Олай болса, техника – тәсілдердің жиынтығы. Оның құралы – сөйлеу және невербальные средства общения.

“Педагогикалық техника” ұғымына екі компоненттердің тобын енгізу келісілген:

Бірінші топ компоненттері мұғалімнің өз мінез-құлқын басқара білу біліктілігімен байланысты:

• өз дене қимылдарын басқара білу (мимика, пантомимика);

• көңіл – күйімен эмоцияларын басқара білу (артық психикалық қысымды болдырмау, шығармашылық көңіл-күй орната білу);

• әлеуметтік-перцептивтік қабілеттер (зейін, байқағыштық, қиял);

• сөйлеу техникасы (тыныс алу, дауысты қоя білу, дикция, сөйлеу екпіні).

Педагогикалық техниканың екінші тобы жеке тұлға мен ұжымға әсер ете білу және оқыту мен тәрбие үрдісінің технологиялық жағын аша білу біліктілігімен байланысты:

• дидактикалық;

• ұйымдастырушылық;

• конструктивтік;

• коммуникативтік біліктілік;

• талап қоюдағы технологиялық тәсілдер;

• педагогикалық қарым-қатынасты басқару;

• ұжымдық және шығармашылық істерді және т.б.

ұйымдастыру.

Жас мұғалімнің типтік қателері.

Педагогтардың бір қатарына жүргізілген зерттеулер, мұғалімдік жұмысты енді бастағандардың педагогикалық техникасындағы типтік қателердің болатындығын көрсетті. Мұндай педагогтардың басым көпшілігі біліктілігінің жетімсіздігінен оқушылармен, олардың ата-анасымен жақынырақ әңгімелесе алмайтындықтары белгілі болған, кек сақтап қалу керісінше ашу-ызасын тудыру, сенімсіздік көрсету белең алған. Практиканттар алғашқы сабақтары туралы шығармаларында былай деп жазады: сөйлеу мәнеріне көңілдері толмау, шектен тыс қаталдықта болуы, жай сөйлеуге қорқуы басынып кетеді деген оймен, қорқыныш сезімін бастарынан өткізуі, артық қылықтар көрсетуі немесе тұруы, тас сияқты қатып қалу және қолдарын қоярға жер таппауы. Студенттердің көпшілігі өздерінің сыртқы тұлғаларының еңкіштігіне, бастарының төмен түсіп кетпеуіне, дәрменсіз қолдарының қимылына зейін аударады.

Дауысты меңгерудегі басты кемшіліктері бір қалыптылық, сөйлеудегі мәнсіздік, мәнерлеп оқу дағдыларының жоқтығы.

Сөйлеудегі көптеген жеке дара кемшіліктері – дикцияларының айқын, анық еместігі, дауыстап сөйлеудің оптималдық вариантын табудағы икемсіздігі.

Педагогтың оқушыларға нәтижелі ықпал етуіне осы айтылған кемшіліктердің барлығы кедергі келтіреді. Сондықтан жоғары оқу орындарында оларды оқу-тәрбие үрдісін басқара алатындай етіп тәрбиелеуіміз керек және соған баса көңіл аударылғаны жөн.

Тәжірибелік тапсырма: К.С. Станиславскийдің актерлік шебер-ліктің ішкі және сыртқы техникаларына талдау жасаңыз. Қарым-қатынастағы вербальды емес құралдардың рөлін ашыңыз. Педагог-тың мимикалық және пантомимикалық мәнеріне қойылатын талап-тарды анықтаңыз. Жас мұғалімдердің тәжірибесіндегі кедергілер және оны жеңу жолдары

Мақсаты: Өзінің вербальдық емес ерекшелігін түсіну көмегі; жеке тұлғаның психикалық жағдайының іс-әрекетін түсіну; өзінің қарым-қатынасын вервальдық емес әңгімелесу құралдары арқылы педагогикалық мақсатты жеткізе алу.

Жоспар 1) Теориялық білімді тексеру.2) Вербальдық емес әңгімелесу құралдары арқылы педагогикалық мақсатты берілген жаттығулар арқылы білімділігін арттыру.3) Модельдеу. Ішкі монолог.

1. Теориялық білімді тексеру.

1) К. Станиславский ішкі, сыртқы актерлық шеберлік және шын сезім мен сезімнің көлемі.

2) Вербальды емес қарым-қатынас рөлі.

3)Педагогтардың мимикасы мен пантомимикасына үлкен талап.

2. Өзінің вербальдық емес іс-әрекетін анықтау үшін жаттығу. Жаттығу мақсаты – тақырыппен жұмыс барысында

мотивациялық жеке жұмысты күшейту.

1-жаттығу.Сәлемдесу. Жеке қарым-қатынасты жеткізе отырып, жолдастарымен вербальды емес амандасу. Сараптама іс-әрекеті ой-лау және қабылдау сәйкістігіне байланысты құралады.

2-жаттығу. Пәнді жеткізу. Бұл кімге ұсынылса, сол сәйкесінше әрі қарай жалғастыра беру керек.

3-жатгығу. Ойластырылған сөздер. Топ 2 тармаққа бөлінеді. Әр топ абстрактылы немесе белгілі бір затты бейнелейтін сөздер ойластырады. Бұл ойын вербальдық емес іс-әрекет құралын анықтауға көмектеседі.

4-жаттығу. Терезелер. Бір-біріне қарама-қарсы сөздер. Бірақ, сіздің оған аса бір маңызды сөзді жеткізуіңіз керек. Бірақ, серіктеспен әңгіме мазмұны туралы келіспей отырып, шыны арқылы жеткізіп қана қоймай, жауап алуға тырысу керек. Сонымен қатар, ақпаратгы жеке жеткізу үшін жеке қарым-қатынасты білуге эмоционалдық іс-әрекеттің әсеріне назар аудару маңызды.

5-жаттығу. Телетакт. Белгілі ойларға өзінің қарым-қатынасын жеткізу үшін өзінің ішкі сезіміңді телефон, теледидар, телеграф т.б. арқылы жеткізуге болады. Студенттер қол ұстасып, шеңбер құрады. Жүргізуші бір ақпаратты жеткізуге тырысады. Берілетін ақпарат жөнінде ойлай отырып, қол алысу арқылы жеткізуді талап етеді. Жүргізуші берілетін ақпаратты ойластырады, содан кейін сол ақпаратты қол алысу арқылы жеткізуге тырысады. Ақпаратгы алған адам асықпай, қол алысу көршісіне жеткізеді, содан кейін сол ақпараттың берілуі жүргізушіге жеткенге дейін жалғасады. Жүргізуші ақпараттың түсінігінің қабылдануына келіседі немесе қарсылық білдіреді. Содан кейін әркім кезекпен қабылданған және берілген ақпараттарын айтады. Берілген ақпараттың алынған, өзгертілген жерлері білініп, сарапқа түседі.

6-жаттығу. Вербальдық емес іс-әрекет арқылы адамның эмо-циялық іс-қимылын анықтау. В. А. Лабунский кітабында ұсынылған адамның қуаныш, қорқыныш эталондарын анықтауға болады. Оңай болуы үшін белгілі бір жағдайды елестету керек.

7-жаттығу. Эмпатия арқылы эмоциялық жағдайын анықтау. Суреттер беріледі. Берілген жағдайда өзінді қоя отырып, адамның жағдайын түсіне білу. Якобсон кітабында берілген суреттерді пайдалануға болады.

8-жаттығу. Бұл кім? Топтағы бір студенттің алдын-ала не вербальдық мінез-құлқын жазу. Сабақ барысында кім екенін айтпай отырып, оқып беру. Топ өз арасында талқылап, кімге қатысты екенін білуге тырысады. Тапсырманы мұғалім мен оқушыны салыстыра отырып, қиындатуға болады.

9-жаттығу. Айналар. Студенттер жұптасып жұмыс істейді. Оның ішінде біреуі жүргізуші. Оның міндеті – берілген жағдай жөнінде құрастыру. Екіншісі оның бейнесі болып табылады. Айна тек қана аяқ-қолдың дененің қимылының өзгеруін көрсетіп қана коймай, адамның көңіл-күйінің өзгеруін де көрсетеді. Мимикалық және пантомимикалық негіздерінің дамуының жаттығулары. Әуел баста жаттығу үшін азғантай тапсырмалар беріледі.

10-жаттығу. Сабақ барысында берілген тапсырманы сезім ретінде қабылдауға болады.

11-жаттығу. Жалпы мимикалық әсер ету. Жаттығу барлығына бір уақытта жүргізіледі. Берілген жағдайлар мұғалімдермен бірге отырып шешіледі: Сабақ басталды. Сіз стол басында отырсыз. Есік ашылды. Кіріп келген адамға назар аударады: - талапты түрде: «жылдам отыр»; - таң қалып: «күткен жоқпын»; - ызаланып: «басқаға назарыңды аудартып отырсың»; - сұрап: «бір нәрсе болды ма?»; - сынай отырып: «кедергі жасайсың»; - қуанышпен: «бітті-ау» т.б.

12-жаттығу. Жеке реакцияны көрсету. Алдыңғы жаттығуларға қарағанда бұл жаттығу аудиторияда орындалады. Ситуация жағдайы оңайтылған творчествалық қарым-қатынасты талап етеді. Студенттер кезекпен мүғалім рөлін ойнайды. Барлық топтың ішінде мақсатты топ таңдалып, аудиторияға таныстырылады. Тақтаға жазыңыз: - таң қалу: «Не болды?»; - сын айту: «Кім тағы жұмыс істей бастады?»; - үнсіз: «Мен тыныштық күтемін»; - ашу: «Бізде осындай маңызды шаруа болып жатқанда қалай шулауға болады?». Студенттер әсері тек сырттай болмас үшін ішкі сезімнің органикалық қарым-қатынасы ретінде студенттерге мұндай әсерді түсіндіруді ұсыну пайдалы. Таңдалған әсер ету нұсқасын, ойша сынып бейнесін толықтыру, өзінің ішкі сезімін монолог ретінде жеткізе біледі.

13-жаттығу. Ақпаратта жеке жеткізу. Студенттер жиі есептерді үлестірмелер арқылы жеке орындайды.

Үлестірмедегі берілген жұмыс: 1) Сіз сабақ басталуымен қанағаттаныңыз. 2) Сіз сыныпқа кіресіз. Бұл айқай-шу. Сіз мұны күтпегендіктен таң қалып тұрсыз. 3) Сіз сыныпқа кіресіз. Бұл сіздің сүйікті ұжымыңыз. Сіз сабақты жақсы өтесіз. 4) Сіз сыныпқа кіресіз. Бұл сыныппен жұмыс істеу әзірге қиын түсіп отыр. Сіздің бірінші мақсатыңыз оқушылардың басын біріктіру.

14-жаттығу. Невербальдық іс-қимылдың түсіндірмесі - бұл творчествалық деңгейінің бекітілуі. Студенттерге белгілі бір мектептерде әртүрлі жағдайлар туындағанда, өз ойымен шеше білу, жұптасып жұмыс істеу содан кейін аудитория қосылады. Мысалы, жағдай: «білімді тексеру».

3. Модульдеу. Ішкі монолог. Пән материалынан басқа бағытта кету жағдайына мұғалімнің көзқарасы. Бұл таң қалу және түсініксіз көзқарас, алынған жауаптарға қызығушылықпен қарау және болжау. Эмоциялық сезімнің негізгі механизмін анықтау болып - эмпатия сезімталдық болады. Монологты құрастырып, оны аудиторияға ұсыну. Оған дайындауға М. О. Кисбельдің әдебиеті көмектеседі. Студенттің қарым-қатынасы қоршаған ортаны тұрақты толыққанды түсіндіруді көрсетеді. Студенттің жұмысы олардың ішкі сезімдерін толыққанды жеткізе білу мен анықталады, ойша және сыртай кейіпкердің сезімін жеткізе біледі.

Бақылау сұрақтары:

Педагогикалық техника дегеніміз не?

Педагогтың шеберлігі неде?

Техника дегеніміз не?

Педагогикалық техника ұғымына енетін компоненттерді атаңыз.

Жас мұғалімнің типтік қателері неге байланысты? Оны жою жолдары қандай?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Синица И. Е. Педагогтік әдеп және ұстаздық шеберлік. -Алматы, 1987.

2. Зязюн И. А. Основы педагогического мастерства. -М., 1989.

3. Шыныбекова Э. И. Ұстаздық қызметтегі педагогикалық этика. Алматы, 1987.

Әдістемелік нұсқау:

№5 Мұғалім сөзі ақпарат тарату құралы ретінде

Тәжірибелік тапсырма: Сөйлеу техникасы және педагоггың іс-әрекетіндегі оның рөлі. Фонационды дем алу ұғымына түсінік беріңіз. Дем алу түрлері. В. А. Сухомлинскийдің мұғалім сөзі мен оның тиімділігіне деген талаптары туралы.

Ұсынылатын әдебиеттер

1.Синица И. Е. Педагогтік әдеп және ұстаздық шеберлік. -Алматы, 1987.

2.Зязюн И. А. Основы педагогического мастерства. -М., 1989.

3.Шыныбекова Э. И. Ұстаздық қызметтегі педагогикалық этика. Алматы, 1987.

Әдістемелік нұсқау: әр бір сұраққа жазбаша жауап беріңіз.

№6 Мұғалім сөзінің мәдениеті мен техникасы

Тәжірибелік тапсырма: Сөз мәдениеті, оның элементтерін анықтаңыз. Сөздің лексикалық мәдениеті. Сөйлеу техникалары: дем алу, дауыс, дикция, ырғақ ұғымдарының мәнін ашыңыз. Педагог сөзін ары қарай жетілдіру жолдарын анықтаңыз.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Синица И. Е. Педагогтік әдеп және ұстаздық шеберлік. -Алматы, 1987.

2.Зязюн И. А. Основы педагогического мастерства. -М., 1989.

3.Шыныбекова Э. И. Ұстаздық қызметтегі педагогикалық этика. Алматы,

Әдістемелік нұсқау: Бірнеше әдебиеттер бойынша бірнеше көзқарастарды салыстырыңыз. өзіндік қорытынды жасаңыз.

№7 «Мұғалім-оқушы» жүйесіндегі кәсіби-педагогикалық қарым-қатынас

Тәжірибелік тапсырма: Педагогикалық қарым-қатынас мәнін ашыңыз. Мұғалім мен оқушы арасындағы кәсіби қарым-қатынастың маңыздылығына сипаттама беріңіз. Мұғалімнің оқушылармен педагогикалық қарым-қатынас стилін орнатудағы педагогикалық тактың рөлі.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Макаренко А. С. Ұстаздық дастан.-М., 1989.

2.Рубинский Л. И. Мамандыққа кіріспе. Аударған Т. Айнабекова. Алматы, 1991

3. Абдуллина О. А. Мұғалімнің кәсіптік білім беру жүйесіндегі жалпы педагогиканың дайындығы. - М., 1990

Әдістемелік нұсқау: Педагог пен оқушы арасындағы қарым-қатынастың маңыздылығын нақты дәйектеме, педагогикалық идеялармен дәлелдей білуге тырысыңыз. «Мұғалім-оқушы»жүйесіндегі басқарушы және басқарылатын қосымша жүйелерге сипаттама беріңіз. «Мұғалім-оқушы» жүйесіндегі мұғалімнің басқарушылық ролі немен анықталады?

№8 «Мұғалім-ата-ана» жүйесіндегі кәсіби-педагогикалық қарым-қатынас

Тәжірибелік тапсырма: Мұғалім мен ата-ана арасындағы кәсіби қарым-қатынастың маңыздылығына сипаттама беріңіз. Ата-анамен мұғалімнің тіл табыса білу жолдарын анықтаңыз. Ата-ана бала, ата-ана мұғалім арасындағы қарым қатынас мәселелері бойынша педагогикалық жағдаяттар табу, құрастыру, шешу жолын табу

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Макаренко А. С. Ұстаздық дастан.-М., 1989.

2.Рубинский Л. И. Мамандыққа кіріспе. Аударған Т. Айнабекова. Алматы, 1991

3.Абдуллина О. А. Мұғалімнің кәсіптік білім беру жүйесіндегі жалпы педагогиканың дайындығы. -М., 1990

Әдістемелік нұсқау: : Педагог пен ата-ана арасындағы қарым-қатынастың маңыздылығын нақты дәйектеме, педагогикалық идеялармен дәлелдей білуге тырысыңыз. Теориялық материалдарды ашу барысында өз өмірінен, жақындарының өміріне немесе практика барысындағы бақылаулары бойынша нағыз мысалдар келтіру. А. С. Макаренко В. А. Сухомлинский еңбектерінен үзінділер пайдалану

Практикалық тапсырмаларды топқа бөлініп орындап өзара пікір алысу арқылы ашуға болады.

№9 Мұғалімнің педагогикалық әдептілігі

Тәжірибелік тапсырма: Әдеп, педагогикалық әдеп ұғымдарына анықтама беріңіз. Педагогикалық әдептің құрамды бөліктері: байқағыштық, ілтипаттылық, сенім, төзім және сабыр сақтау т.б сипаттама беріңіз.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Әдістемелік нұсқау: Теориялық материалдарды ашу барысында әдеп, әдептің компоненттерін кестеге түсіріңіз. Қолданылған еңбектің авторы, авторын, шыққан жылын жазуды ұмытпаңыз. Күнбе-күнгі оқыту процесі барысында педагогтік әдепке мысал келтіріңіз.

№10 Байқағыштық мұғалімнің кәсіби маңызды қасиеті

Практикалық тапсырма: Байқағыштық қасиеті мұғалім үшін неге қажет. Дәлелдеңіз. Байқағыштық ұғымының мәнін ашыңыз.

Ұсынылатын әдебиеттер

Әдістемелік нұсқау: Берілген сұраққа тұжырымды, мазмұнды жауап жазуға дайындалыңыз. Байқағыштық ұғымының анықтамасын кестеге түсіріңіз. Қолданылған еңбектің авторы, авторын, шыққан жылы жазуды ұмытпаңыз.