27 Тарау Жанжалды, өзгерістер мен стресті басқару

1. Жанжалдың тұрпаттары мен себептері

Жанжал - бұл, нақты тұлғалар немесе топтар болуы мүмкiн, екi немесе одан да көп тараптар арасында келiсiмнiң болмауы. Әрбiр тарап оның көзқарасы немесе мақсаты қабылдануы үшiн барлығын жасап, өзге жақтың оны жасауына кедергi келтiредi.

Жанжал функционалдық болып, ұйымның тиiмдiлiгiн арттыруға әкелуi мүмкiн. Не болмаса ол дисфункционалдық болып, жеке қанағаттанудың, топтық ынтымақтастық пен ұйым тиiмдiлiгiнiң төмендеуiне әкеледi. Жанжалдың рөлi, негiзiнен, оны қаншалықты тиiмдi басқаратындығына байланысты. Жанжалды басқару үшiн жанжалдық жағдайдың пайда болу себебiн түсiну қажет.

Жанжалдың төрт негiзгi тұрпаты бар:

1. Адамiшiлiк жанжал. Оның ең көп таралған нысаны рөлдiк жанжал. Мұнда бiр кiсiге оның жұмыс нәтижесi қандай болуы керек екендiгi туралы қарама-қарсы талаптар қойылады. Адамiшiлiк жанжал сондай-ақ өндiрiстiк талаптардың жеке қажеттiлiктермен немесе құндылықтармен үйлеспеуi нәтижесiнде де пайда болуы мүмкiн.

2. Адамаралық жанжал. Бұл жанжалдың ең көп таралған тұрпаты. Ұйымдарда ол түрлiше көрiнiс бередi. Көбiне ол басшылардың шектелген ресурстар, капитал немесе жұмыс күшi, жабдықты пайдалану уақыты немесе жобаның мақұлдануы үшiн күресi. Олардың әрқайсысы ресурстар шектеулi болғандықтан, жоғары тұрған басшыны осы ресурстарды өзге басшыға емес, дәл соған бөлуiне сендiру керек деп есептейдi.

3. Жеке адам мен топ арасындағы жанжал. Өндiрiстiк топтар мiнез-құлық нормаларын орнатады. Бейресми топқа қабылдануы үшiн әркiм оларды сақтап, сонымен өзiнiң әлеуметтiк қажеттiлiгiн қанағаттандыруы тиiс. Егер жеке адам топтың көзқарасынан өзгеше тұрғыны ұстанатын болса, онда осы адам мен топтың арасында жанжал тууы мүмкiн.

4. Топаралық жанжал. Ұйым көптеген әрi ресми, әрi бейресми топтардан тұрады. Тiптi ең жақсы деген ұйымдарда да осындай топтар арасында жанжал тууы мүмкiн. Басшы оларға әдiл қарамайды деп есептейтiн бейресми ұйымдар оған өнiмдiлiктi төмендетумен жауап қайтаруы мүмкiн.

Барлық жанжалдардың бiрнеше себептерi бар. Оның негiзгi себептерiне мыналар жатады:

1. бөлу қажет ресурстардың шектеулiлiгi;

2. тапсырыстардың өзара тәуелдiлiгi;

3. мақсаттардағы ерекшелiктер;

4. түсiнiктер мен құндылықтардағы ерекшелiктер;

5. мiнез-құлық сипаты мен өмiрлiк тәжiрибедегi ерекшелiктер;

6. нашар коммуникация.

Ең iрi деген ұйымдардың өзiнде де ресурстар әрқашан шектеулi. Басшылық ұйым мақсатына барынша тиiмдi жету үшiн түрлi топтар арасында материалдар, адам ресурстары мен қаржыны қалай бөлу керек екендiгiн шешуi тиiс. Ресурстарды қайсыбiр басшыға, бағыныштыға немесе топқа көбiрек бөлу өзгелерiне жалпы көлемнен аз үлес тиетiндiгiн бiлдiредi.

Мiндеттi орындауда бiр адам немесе топ өзге адамқа немесе топқа тәуелдi болатын барлық жағдайда жанжал тууы мүмкiн болады.

Ұйым барынша маманданған болып, бөлiмшелерге бөлiнген сайын жанжал мүмкiндiгi артады. Бұл маманданған бөлiмшелер өз мақсаттарын өздерi тұжырымдап, бүкiл ұйымның мақсатына қарағанда солардың орындалуына көп көңiл аударуы мүмкiн болатындықтан туындайды.

Қайсыбiр жағдай туралы түсiнiк белгiлiктi мақсатқа жету тiлегiне байланысты болады. Жағдайды объективтi бағалаудың орнына, адамдар, олардың пiкiрiнше, олардың тобы мен жеке қажеттiлiгiне қолайлы көзқарастар мен баламаларды ғана қарастыруы мүмкiн.

Мiнез-құлық сипаты мен өмiрлiк тәжiрибедегi ерекшелiктер де жанжалдың пайда болу мүмкiндiгiн арттырады. Әсiресе агрессивтi адамдар өз маңайында жанжал тууы мүмкiн жағдай жасайды.

Ақпараттың нашар берiлуi жанжалдың себебi де, салдары да болуы мүмкiн. Ол жекелеген қызметшiлерге немесе топқа жағдайды немесе өзгелердiң көзқарасын түсiнуге кедергi жасауы мүмкiн.