3. Топтардың тиiмдiлiгiн арттыру жолдары

Топтар келесi факторлардың ықпалына байланысты өз мақсаттарына барынша немесе мейлiнше тиiмдi жетуi мүмкiн:

1. көлем;

2. құрам;

3. топтық нормалар;

4. бiрлiк;

5. жанжалдылық;

6. мәртебе;

7. мүшелерiнiң функционалдық рөлдерi.

Негiзiнен топтың көлемi артқан сайын оның мүшелерi арасында қарым-қатынас күрделенiп, топтың қызметi және оның мiндеттерiн орындаумен байланысты сұрақтар бойынша келiсiмге келу барынша қиындай түседi. Топ көлемiнiң артуы, сондай-ақ үйлеспейтiн мақсаттардың пайда болуына әкелуi мүмкiн, топтың топшаларға бейресми бөлiну тенденциясын күшейтедi. Зерттеулер көрсеткенiндей, ең ұтымды топ 5-8 адамнан тұрады. Мұндай топтар саны жағынан аз немесе көп топтарға қарағанда әдетте барынша дәл шешiм қабылдайды. Бес адамнан тұратын топ мүшелерi жұмыспен барынша қанағаттанғандылық танытады.

Бұл жерде құрам астарында тұлғалар мен мәселелердi шешу кезiндегi олардың бiлдiретiн көзқарастарының ұқсастық дәрежесi ұғынылады. Сұрақты топтың талқысына салудың басты себебi оңтайлы шешiм табу үшiн түрлi көзқарастарды пайдалану болып табылады. Сондықтан да топ ұқсамайтын тұлғалардан тұрғаны жақсы деп есептеледi. Себебi бұл топ мүшелерiнiң көзқарасы ұқсас болғанға қарағанда тиiмдiрек болады.

Топ қабылдаған нормалар жекелеген тұлғалардың мiнез-құлқына күштi ықпал етедi. Нормалар топ мүшелерiне олардан қандай мiнез-құлық пен қандай жұмыс күтiлетiндiгiн бiлдiруге бағытталған. Жекелеген тұлғалар өз iс-әрекеттерiн осы нормалармен сәйкестендiрген жағдайда ғана топқа қатыстылыққа, оның тануы мен қолдауына сенiм арта алатындықтан нормалар осындай күштi ықпал етедi. Бұл әрi бейресми, әрi ресми ұйымдарға да қатысты.

Топтың бiрлiгi - бұл топ мүшелерiнiң бiр-бiрiне және топқа ұмтылу шамасы. Жоғары бiрiккен топ - бұл мүшелерi бiр-бiрiне күштi ұмтылыс сезетiн және өздерiн ұқсаспыз деп есептейтiн топ. Бiрiккен топ ұжымда жақсы жұмыс iстейтiндiктен, егер мақсаттары үйлессе бiрiгудiң жоғары деңгейi барлық ұйымның тиiмдiлiгiн арттыруы мүмкiн. Жоғары дәрежелi бiрiгудiң потенциалды терiс салдары топтық пiкiрлестiк болып табылады. Топтық пiкiрлестiк - бұл топтың үйлесiмдiгiн бұзбау үшiн жекелеген тұлғаның қайсыбiр құбылысқа өзiнiң iс жүзiндегi көзқарасын тұншықтыру тенденциясы.

Пiкiрлермен белсендi түрде алмасу пайдалы болса да, сондай-ақ ол, әрқашан қауiптi болатын, топ iшiндегi таластар мен ашық жанжалдың өзге де көрiнiстерiне әкелуi мүмкiн.

Қайсыбiр тұлғаның ұйымдағы немесе топтағы мәртебесi лауазымның деңгейi, бiлiмi, әлеуметтiк дарыны, жинақталған тәжiрибесi сияқты бiрқатар факторлармен анықталады. Бұл факторлар топтағы құндылықтар мен нормаларға байланысты мәртебенi арттыруы немесе төмендетуi мүмкiн.

Топ жұмысының тиiмдiлiгiн анықтайтын маңызды фактор оның әрбiр мүшесiнiң мiнез-құлқы болып табылады. Топ тиiмдi жұмыс iстеуi үшiн оның мүшелерi мақсатқа жету мен әлеуметтiк әрекеттестiкке мүмкiндiк туғызатындай түрде өздерiн ұстауы тиiс. Қалыпты жұмыс iстейтiн топты құруға арналған рөлдердiң екi негiзгi бағыты бар. Мақсатты рөлдер топтық мiндеттердi таңдап алып, оларды орындауға мүмкiндiк болатындай етiп бөлiнедi. Қолдаушы рөлдер топтың өмiрiн және қызметiн қолдау мен белсендi етуге мүмкiндiк туғызатын мiнез-құлықты бiлдiредi.