2. Басқарудың әлеуметтік әдістері

Әлеуметтік-психологиялық әдістер әлеуметтік және психологиялық болып екіге бөлінеді. Әлеуметтік әдістер: әлеуметтік нормалау, әлеуметтік-саяси, әлеуметтік реттеу, моральдық ынталандыру.

Әлеуметтік нормалау әдістері әр түрлі әлеуметтік нормаларды енгізу жолымен ұжым және жекелеген жұмыскерлер арасындағы әлеуметтік қатынасты оңайлатуға мүмкіндік тудырады. Бұл нормаға ішкі тәртіп ережесі, ұйым жарғысы, әр түрлі кодекстер, өндірістік әдеп ережелері, тәртіпке шақыру нысандары жатады.

Әлеуметтік-саяси әдіске қоғамдық ұйымдардың ықпал ету әдістері кіреді (үгіт-насихат, сендіру, басқару ісіне қатыстыру және т.б.).

Әлеуметтік реттеу әдістері әр түрлі ұжымдардың, топтардың, тұлғалардың мүдделері мен мақсаттарын анықтау және реттеу жолымен әлеуметтік қатынастарды ретке келтіріп, үйлестіруде пайдаланылады.

Моральдық ынталандыру әдістерін өз қызметтерінде жоғары нәтижелерге қол жеткізген жеке жұмыскерлерді, ұжымдарды көтермелеу үшін қолданады.

Әлеуметтік ықпал ету құралдарына мыналар жатады:

• қызметкерлердің еңбекке деген саналы қатынасын тәрбиелеу;

• моральдық қызығушылықты дамыту;

• руханилықтың қоғамдық көзқарас мәдениетін қалыптастыру;

• шығармашылық белсенділікті тәрбиелеу;

• жарысу рухын және бәсекеге қабілеттілікті дамыту;

• әлеуметтік өсу қажеттілігін қалыптастыру;

• әлеуметтік-саяси, қоғамдык және мәдени мүдделерді қалыптастыру;

• әлеуметтік жоспарлау; кадрлық саясат;

• өзара көмекте ынтымақтастық қатынастарын дамыту;

• әлеуметтік әділеттілікті дамыту.

3. Басқарудың психологиялық әдістері

Басқарудың психологиялық әдістері адамдар арасындағы қарым-қатынастарды ұжымда үйлесімді ахуал жасау арқылы реттеуге бағытталған.

Адам еңбегі әрқашан адам психикасының жұмыс істеуі, яғни дүниетаным, қиял, ықылас-ілтипат және басқа элементтер негізінде жүзеге асады. Сондықтан, адамның уақыт сәтіндегі психикалық ахуалы оның жеке іс-әрекет нәтижелеріне тікелей және тура ықпал етіп қана қоймай, барлық ұжымның қызмет қорытындыларына да әсер етеді.

Басқаруды ұйымдастыру мен жүзеге асыру кезінде адамдардың қызметтегі мінез-құлқының заңдарын ескеру қажет. Бұлар: адам әрқашан өзі аз шығарып, көп нәтижелерге жетуге ұмтылады; әрбір адам нәтижесінде жарамды нысанда өзіне ең көп шамадағы көтермелеу мен ең аз шамада жаза болатындай әрекет етуге ұмтылады; әрбір адам өзін іс жүзінде көтермелейтін немесе жазалайтын инстанция не айтса, соны істейді.

Басқарудың психологиялық әдістеріне мыналар кіреді: шағын топтар мен ұжымдарды іріктеп жинақтау; еңбекті ізгілендіру; психологиялық уәждеме; кәсіби іріктеу мен оқыту.

Шағын топтар мен ұжымдарды іріктеп жинақтау әдістері шағын топтардағы еңбеккерлер арасындағы оңтайлы сандық және сапалық ара-қатынастарды анықтауға мүмкіндік береді. Арнайы зерттеулер көмегімен топ ішінде пайда болған бір-бірін ұнату мен жек көру сезімдерін, оның әрбір мүшесінің орнын топтағы қызметкерлермен психологиялық үйлесуі негізінде анықтауға болады.

Еңбекті ізгілендіру әдістеріне мыналар жатады: түрлі түс пен музыканың психологиялық әсер етуін қолдану, еңбектің бір сарындылығын болдырмау, шығармашылық процестерді кеңейту және т.б.

Қызметкерлердің психологиялық ынтасын ояту үлкен мәнге ие болуда. Ол моральдық ынталандыруда қызметкерлерді еңбекке тартуға бағытталуымен ерекшеленеді. Кәсіпорында қызметкерлерге уәждеме болатын жағдайлар жасау мен еңбек әдістерін қалыптастыру жолмен қамтамасыз етіледі. Олар еңбеккердің еңбек етуге деген ішкі құштарлығына әкеледі.

Кәсіптік іріктеу мен оқыту әдістері қажетті психологиялық сипаттамаларды дамытуға: орындалатын жұмысқа неғұрлым көп деңгейде сәйкес келетін психологиялық қасиеттері бар адамдарды іріктеуге бағытталған.

Әлеуметтік-психологиялық әдістерді қолдану тетігі қоғамның, ұжымның және жеке тұлғалардың мүдделерін ескеру мүмкіндігі басқару процесінде қамтамасыз етілетіндей болып құрылуы тиіс.

Психологиялық ықпал ету құралдарына мыналар жатады:

• жеке тұлғаларда белгілікті психологиялық қасиеттерді қалыптастыру немесе пайдалану;

• адамның психологиялық жағдайын басқару;

• ойлаудағы белгілікті психологиялық процестерді мақсатты бағытта пайдалану;

• еңбек белсенділігін арттыратын эмоцияларды дамыту және олардың төмендеуін жою;

• ерікті процестер мен іс-әрекеттерді қажетті арнаға бағыттау.