• Тақырыбы: Қабыну: қабынудың негізгі компоненттері.

• Маќсаты: қабынудың типтік патологиялық процесс ретіндегі кейбір маңызды жағдайлардың дамуы, этиологиясы, патогенезі жєне негізгі кµріністері. Дєрісте қабынудың оң жєне теріс жақтары, қабыну медиаторлары, фагоцитоз жєне пролиферация туралы айтылады.

• Дєріс жоспары:

1. Біріншілік және екіншілік альтерация. Зат алмасудың, жасушалардың және жасуша органеллдерінің мембраналарының өткізгіштігінің өзгеруі; өткізгіштіктің жоғарлау механизмдері.

2. Микроциркуляторлық арна тамырларының реакциялары. Қан ағысының өзгеруі, олардың кезеңдері мен патогенезі. Қабыну ошағындағы қанның реологиялық қасиеттерінің, плазманың белоктық құрамы мен белоктардың физико-химиялық қасиеттерінің өзгеруі.

3. Ұсақ тамыр қабырғаларының өткізгіштігінің өзгеруі, патогенезі. Экссудация. Экссудация процесінің негізі ретінде фильтрацияның, диффузияның және микровезикуляцияның күшеюі; қабыну ошағындағы физико-химиялық ығысулардың маңызы. Экссудаттар түрі.

4. Лейкоциттердің эмиграциясы; кезеңдері мен патогенезі. Фагоцитоз; оның түрлері, кезеңдері және механизмдері. Фагоцитоздың жеткіліксіздігі; оның себептері мен қабыну кезіндегі маңызы.

5. Пролиферация. Қабынудың репаративтік кезеңі; пролиферацияның даму механизмдері; оның стимуляторлары және ингибиторлары. Созылмалы қабынудың патогенезінің ерекшеліктері.

6. Қабыну түрлері; олардың жіктелуі. Организм үшін қабынулық реакциялардың маңызы. Қабыну процесіндегі зақымдану мен қорғаныш-бейімделу реакцияларының диалектикалық байланысы. Қабыну соңдары. Қабынуға қарсы терапияның принциптері.

• Дәріс тезистері:

Ќабыну дегеніміз µте к‰рделі, єртџрлі салалы реакция. ‡ш кезењнен т±рады:

1. Альтерация – заќымдану

2. Ќан тамырларыныњ µткізгіштігініњ б±зылуы (экссудация, эмиграция)

3. Пролиферация (торшалардыњ кµбеюі).

Негізгі б±л ‰ш кезењге бµлгеніміз, т‰сінікті болу ‰шін. Ќабыну болѓанда б±л ‰ш процесте бірдей ж‰реді, біраќ бірі басымдылыќ кµрсетіп отырады, мысалы альтерация ќабынудыњ басында басым болса, ал пролиферация ќабынудыњ соњында басымдыќ кµрсетеді.

Біріншілік және екіншілік альтерация. Зат алмасудың, жасушалардың және жасуша органеллдерінің мембраналарының өткізгіштігінің өзгеруі; өткізгіштіктің жоғарлау механизмдері.

Альтерация – б±л заќымдану, тіндердіњ некрозы, дистрофиясы, зат алмасудыњ б±зылуы. Алѓашќы жєне соњѓы деп екіге бµлінеді. Алѓашќы альтерация ќабыну туѓызѓан заттыњ єсерінен болады. Заќымдалѓан тінніњ наѓыз ортасында болады. Єсер ету нєтижесінде торшаныњ ќ±рылымдыќ жєне зат алмасулыќ µзгерістері ж‰реді. Б±л µзгерістер єртџрлі болады, єсер ету к‰шіне, торшаныњ жетілуіне байланысты. Кейбіреулері µледі, басќалары ары ќарай µмір с‰реді, ал біреулерініњ белсенділігі артады. Соњѓы альтерация бірінші альтерацияныњ айналасында ќан айналымыныњ б±зылуы мен физикалыќ, химиялыќ µзгерістердіњ нєтижесінде болады. Ќабыну процесініњ алѓашќы басталуы некрозданѓан клеткалардыњ лизосомдарыныњ к‰йреуінен жєне гранулоциттердіњ заќымдалуынан ж‰реді. Осыныњ салдарынан к‰рделі заттарды суда ыдырататыњ гидролиттік ферменттер босайды. Олар дєнекер ±лпалар мен ќан тамырларыныњ ќ±рылысын µзгертіп, зат алмасу процесін б±зады. Алѓашќы альтерация аймаѓында ±лпалардыњ некрозымен ќатар, олардыњ митохондриялары да заќым шегеді. Оларда тотыѓу-тотыќсыздандыру ферменттері болады. Сондыќтан да оттегін пайдаланып, кµмір ќышќылын шыѓару процестері тµмендейді. Єсіресе, кµмірсулардыњ ыдырауы ж‰реді. Оттегініњ т±тынуы мен кµмір ќышќылыныњ шыѓуы ±лѓаяды. Оттегі кµп ж±мысалып, кµмір ќышќылыныњ пайда болуы тµмендейді. Себебі тотыѓу процесі аяѓына дейін ж‰рместен тотыќпаѓан ќышќылдар жиналады. Кребс циклі б±зылады, полисахаридтердіњ гликолизі к‰шейеді. Осыныњ бєрі тіндік ацидозѓа алып келеді. Тіндерде с‰т, пирож‰зім, альфа-кетондыќ ќышќылдар жиналады. РН = 6,5 – 5,39 (рН = 7,32 – 7,45). Тыныстыќ бµлектенуі мен тотыѓу фосфорленуініњ нєтижесінде жылу шыѓарады. Сондыќтан, ќабынѓан жерде жергілікті температура жоѓарлайды. Ќабыну процесініњ басында катоболиттік зат алмасу басым болады. Сондыќтан да ќабыну ошаѓында иондардыњ саны кµбейіп, осмостыќ ќысым жоѓарлайды. Клеткалардыњ кµп µлуінен калий ионы кµп басайды, сондыќтан калий-кальций араќатынасы б±зылады. Калоидтардыњ, єсіресе белоктардыњ кµбеюі онкотикалыќ ќысымды жоѓарлатады. Ќабыну ошаѓында анаболиттік процестерді де кµруге болады. Єрине олар ќабынудыњ соњѓы кезенінде жаќсы дамиды. Анаболиттік процестердіњ активтілігініњ кµрсеткіші, организмніњ ќорѓаныш-бейімделу к‰штері. Анаболиттік процесс ќалай ж‰реді: белоктардыњ, РНК, ДНК синтезімен. Б±л процестер єрине жазылуѓа алып келеді. Ќорыта келе айтсаќ, альтерация дегеніміз – б±л ќабыну процесініњ бір ќ±рамы. ¤зіне тєн зат алмасу мен физико-химиялыќ µзгерістермен:

1. Тіндегі ацидоз

2. Осмостыќ жєне онкотикалыќ ќысымныњ жоѓарлауымен сипатталады.

Микроциркуляторлық арна тамырларының реакциялары. Қан ағысының өзгеруі, олардың кезеңдері мен патогенезі. Қабыну ошағындағы қанның реологиялық қасиеттерінің, плазманың белоктық құрамы мен белоктардың физико-химиялық қасиеттерінің өзгеруі.

Ќабынудыњ келесі кезењі (ќ±рамы) - жергілікті ќан айналымыныњ б±зылуы. Алѓашында:

1. Ќысќа мерзімге ќан тамырларыныњ ќысылуы (тарылу) ж‰реді. Себепші факторлардыњ єсерінен ќан тамырларын ќысатын нервтіњ тітіркенуінен, норадреналин пайда болып тамырларды тарылтады. Біраќ ол моноаминооксидазамен тез б±зылады. Сондыќтан да б±л фаза µте тез аяќталады (10-15секунтта).

2. Артериолдар мен капиллярлардыњ кеңею кезењі басталады, қан аѓу жылдамдап, оттегімен ќамтамассыз ету к‰шейеді – артериялыќ толыќќќандылыќ пайда болады, қабынѓан жердіњ ќызаруы осыѓан байланысты. Жылы ќанныњ кµп келуі, тез алмасып отыруы – жергілікті температураныњ жоѓарлауы (соlor).

Ќабыну кезiндегi шеткерi кан айналысы б±зылыстары

Артериялыќ толыќ ќандылыќ себептері:

1. Ќан тамырларыныњ кењеюі – ол алѓашќы заќымдаушы єсерге берген рефлекторлыќ жауабы болып табылады

2. Физика-химиялыќ µзгерістер де єсерін тигізеді

3. Ќабыну ошаѓында пайда болѓан биологиялыќ белсенді заттар – ќабыну медиаторлары. Олар: гистамин, серотонин, ацетилхолин, кининдер. Б±л медиаторлар артериолдарды кењейтеді, венулаларда бірте-бірте ќан айналымы ќиындай т‰седі.

Веналыќ толыќ ќандылыќ себептері:

1. Ќанныњ ќоюлануы мен т±тќырлыѓыныњ жоѓарлауы, қан тамырларыныњ µткізгіштігі артып, ќан с±йыќтыѓыныњ µтуімен т‰сіндіріледі,

2. Ќан тамырларыныњ ќабырѓасыныњ µзгеруіне байланысты, тромбоциттердіњ пайда болуы, ќан ±юыныњ жоѓарлауы

3. Серотонинніњ жиналуы – б±л артериолдарды кењейтіп, венулаларды тарылтады

4. Тіндерге µткен с±йыќтар ќабыну ісінулерін тудырып, ќан тамырларын одан єрі ќысады, бірте-бірте тоќырау µрістеп, ќан тоќтап ќалады.

Стаз – микротамырлардаѓы ќан айналуыныњ тоќтауы:

Зат алмасу одан єрі б±зылып, тінде улы заттар жиналады.

Ұсақ тамыр қабырғаларының өткізгіштігінің өзгеруі, патогенезі. Экссудация. Экссудация процесінің негізі ретінде фильтрацияның, диффузияның және микровезикуляцияның күшеюі; қабыну ошағындағы физико-химиялық ығысулардың маңызы. Экссудаттар түрі.

¦саќ тамыр µткізгіштігініњ б±зылуы.

Каппилярлар мен веналардыњ ќабырѓасы ‰ш ќабттан т±рады:

• ішкі ќабат- эндотелий,

• базальді мембрана,

• сыртќы адвентициалды ќабат.

Эндотелийдіњ клеткалары бір-бірімен тыѓыз орналаспаѓан. Ткань (тін) мен ќан арасындаѓы зат алмасу ќан тамыр арќылы ‰ш жолмен µтеді .

1. Диффузия мен судыњ фильтрациясы.

2. “Пиноцитоз” деп аталады ( ріпоs грек. – ішу). Эндотелийдіњ мембранасы кейбір жерлерінде ішке ќарай созылады Сол жерге су мен еріген заттар жиналады Б±л су тамшысын базальді мембранаѓа баѓыттап, тінге т‰сіреді.

3. Эндотелийсіз, базальді мембрана арќылы ж‰реді. Ал ќабыну кезінде ќан тамырыныњ µткізгіштігі жоѓарылайды .

Б±ныњ себебі неде?

1. Венулдар ќанѓа толѓан кезде ќатты созылады, ќабырѓасыныњ µткізгіштігі б±зылады.

2. Жоѓарѓы температура мен химиялыќ заттар да тамыр ќабырѓасыныњ µткізгіштігін б±зуы м‰мкін.

3. Лизосомдардан шыѓатын ферменттер ќан тамырларыныњ µткізгіштігін б±зуы м‰мкін.

4. Ењ ‰лкен рольді – медиаторлар атќарады.

Ќан тамыр µткізгіштігініњ б±зылуы ќалай ж‰ретінімен танысайыќ.

1 фаза. Медиаторлар єсер еткеннен бастап-аќ дамиды. Эндотелийдіњ торшалары домаланып, олардыњ аралары кењейеді, гистаминді тесіктер пайда болады.

Базальді мембрана ашыќ ќалады. Б±л фаза 10-15 минут дамиды. Эндотелий торшаларыныњ жиырылуы, торша цитоплазмасында уаќытша микрофибриллдердіњ пайда болуынан деп санайды.

2 фаза. 1-3 саѓаттан кейін кининдер мен простогландиндердіњ єсерінен дамиды.

3 фаза. 1 тєуліктен кейін дамиды. Оны лизосомды ферменттер туѓызады. Ќан тамырларыныњ ќабырѓасыныњ µткізгіштігініњ б±зылуы, с±йыќтыќтыњ тіндерге т‰сіп, онда ќабыну ісінуін тудырады. Б±л жаѓдай экссудация деп аталады. Б±дан басќа да факторлардыњ єсерінен ќабыну ісінуі дамуы м‰мкін.

1. ¦саќ тамырларда ќысымныњ жоѓарлауынан фильтрацияныњ к‰шеюі.

2. Экссудат пен лимфа тамырларын тарылтып, лимфа арќылы артыќ судыњ аѓуына кедергі жасау.

3. Тіндердегі ыдырау осмостыќ активті заттардыњ жиналуына алып келеді. Ќабынѓан тіндерге ќан белоктарыныњ шыѓуы мен ‰лкен белоктардыњ ыдырауы онкотикалыќ ќысымды кµтереді. Ол суды µзінде ±стап т±рады.