№1 Ерік
Мақсаты:Ерік ерекшеліктерін анықтау.
Жұмыс тәртібі.
Сауалнама мәтіні.
Егер жұмыс қызықсыз болса, сіз бастаған ісіңізді уақыттың жеткіліктігіне қарамастан аяқтайсыз ба ?
Сізге ұнамайтын істі өзіңіздің ішкі қарсылығыңызға қарамастан орындайсыз ба ?
Оқу немесе тұрмыс барысында жанжалды жағдаятта өз- өзіңізді басқара аласыз ба?
Егер сізге тағыда шектеулер қойылса, оны толығымен орындайсыз ба?
Таңертең күнделікті режимен ерте тұра аласыз ба?
Оқиға болған жерде куәгер ретінде куәлік беруге қаласыз ба?
Хатқа тез жауап қайтарасыз ба?
Тіс дәрігеріне барардың алдында қорықпастан, өз шешіміңізді өзгертесіз бе?
Дәрігердің берген ұнамсыз дәрісін қабылдайсыз ба?
Сіз айтқан сөзіңізде тұрасыз ба?
Танымайтын қалаға кәсіпкерлікпен жолға тартыншақтанбай шығасыз ба?
Күн режимін ұстайсыз ба?
Кітапханаға қарыздар адамдарға жағымсыз қарайсыз ба?
Нұсқаулар |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
Қорытынды |
Иә Жоқ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Білмеймін Кейде |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Алынған жауаптарды мына ұпайлық жүйемен қосындысын табасыз."Иә"- 2 ұпай, "Жоқ"- 0 ұпай, "Білмеймін"(кейде)- 1 ұпай.
0-12 ұпай. Ерік күш- жігеріңіз әлсіз.Сіз жеңіл, қызықты әрекеттердіғана орындайсыз. Жауапкершілікке немқұрайлы қарайсыз.ол тек еріктің әлсіздігі ғана емес өзімшілдіктің де көрінісі.Өз- өзіңе іштей басқа көзқараспен қарап, бағалаңыз. Бұл бағалау қоршаған ортамен қарым- қатынастың өзгеруіне де әсерін тигізеді.
13-21 ұпай. . Ерік күш- жігеріңіз орташа. Егер кедергіге тап болсаңыз, оны шешу үшін әрекет жасауға кірісесіз, Оны пайдаланудан бас тартпайсыз.Зорықпайсыз, Берген сөзіңізде тұрасыз өзіңізге ұнатпайтын тапсырманы бұрқылдап сөйлесесіз де орындайсыз. Өзіңізге артық жауапкершілікті алмайсыз. Бұл кейде басшылармен қақтығыстарға әкелуі мүмкін. өмірде үлкен жетістіктерге жету үшін, ерік күш- жігерді жаттықтырыңыз.
22-30 ұпай. Ерік күш- жігеріңіз қалыпты. Сізге сенім артуға болады. Сіз ешқашан ұятқа қалдырмайсыз.Сізге жаға тапсырмалар да, алыс жол да басқаларды үрейлдендіретін жағдайлардың ешқайсысы алаңдтпайды. Алайда екйде шамадан тыс қаттылық, қоршаған ортадағы адамдармен қақтығысқа әкелуі мүмкін. Ерік күш- жігер жақсы, сонымен қоса кішіпейілділік, мейірімділік т.б осындай сапаларды дамытқан дұрыс.
№ 2 Жеке тұлға және оның көрінуі
Спилбергер жасап шығарған әдістеме осы үрейліліктің екі түрін бірдей бағалауға арналған бұл методиканың екі шкаласы бар: бірі жеке адамға тән, екіншісі ситуациялық үрейлілікті бағалайды. Төмендегі 20-кестеде осы шкалаларды суреттемесі келтірілген.
Зерттеудің алдында зерттеушілерге мынандай инструкция беріледі: "Келтірілген келесі пікірлердің әрқайсысын зейін қоя оқып алып, содан кейін сол графаның (бағанның) оң жағындағы өз сезіміңізге сәйкес келетін санды (цифраны) белгілеңіз. Жауап бергенде көп ойланбауыңыз керек, өйткені дұрыс немесе қате деген жауап жоқ"
Ситуациялық үрейлілік шкаласы
Р/с |
Шкала пікірлері |
Таңдаулар жауаптар |
||||||||
|
|
Жоқ, бұл былай емес |
Солай болуы дүрыс |
Дұрыс |
Өте дұрыс |
|||||
I. |
Мен байсалдымын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
2. |
Маған ештеңе қауіпті емес |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
3. |
Мен шиеленісушілік қалпындамын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
4. |
Мен іштей шырмаулы, маталанғанмын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
5. |
Мен өзімді еркін сезінемін |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
6. |
Мен ренжулімін |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
7. |
Мені мүмкін болатын сәтсіздіктер қинайды |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
8. |
Мен (рухани) жан тыныштығын сезінемін |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
9. |
Мен үрейдемін |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
10, |
Мен іштей қанағаттану сезімін байқаймын (сезінемін) |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
11. |
Мен өз-өзіме сенімдімін |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
12. |
Менің жүйкем қозып тұр |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
13. |
Мен өзіме "орын таппай тұрмын" |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
14. |
Мен ашу кернеген, зығырданы қайнаған адаммын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
15. |
Мен шырмалушылық пен шиеленісушілік (зорланушылық) сезінбеймін |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
16. |
Мен өз- өзіме разымын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
17. |
Мен қам жеген, уайым басқан адаммын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
18. |
Мен өте абыржыған, тынышы кеткен адаммын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
19. |
Мен қуаныштамын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
20. |
Маған жағымды |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
Жеке адамға тән үрейлілік шкаласы
Р/с |
Шкала пікірлері |
Таңдаулар жауаптар |
||||||||
|
|
еш-қа- шан |
көбі-несе еш-ка-шан |
жиі |
көбі-несе ылғи да |
|||||
21. |
Менде көтеріңкі көңіл-күй болады |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
22. |
Мен тітіркенгіш боламын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
23. |
Мен жылдам ренжіп, капаланамын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
24. |
Мен басқалар сияқты сөттілікті болғым келеді |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
25. |
Мен әр нәрседен ауыр әсер алып, көпке дейін ұмыта алмаймын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
26. |
Мен жұмыс істеу тілегін, күш ағынын сезінемін |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
27. |
Мен байсалды, сабырлы, жинақымын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
28. |
Мені мүмкін болатын қиындықтар үрейлендіреді |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
29. |
Мен болмасыз нәрселерге көп қайғырамын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
30. |
Мен кейде шын бақыттымын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
31. |
Мен бәрін жүрегіме тым жақын қабылдаймын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
32. |
Маған өз- өзіме сенімділік жетіспейді |
1 |
2 |
3 |
4 |
|||||
33. |
Мен өзімді қорғансыз деп сезінемін |
1
|
2 |
3 |
4 |
|||||
34. |
Мен критикалық жағдайлардан қашуға тырысамын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
35. |
Менде сары уайым, жабырқау болады (хандра) |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
36. |
Мен разы, риза боламын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
37. |
Әр түрлі болмашы нәрселер мені алаңдатып, қобалжытады |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
38. |
Мен өзімді жолы болмайтын адам деп сезінетін кезім болады |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
39. |
Мен байсалды, біркелкі, салмақтымын |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
40. |
Өзімнің жұмыстарым туралы. Ойлаған кезде тынышым кетеді. |
1 |
2 |
3 |
4 |
|
||||
Қорытынды бағалау
Әдістемеге қатысты 1 кестеде келтірілген кілт бойынша зерттелуші өз жауаптарын бағалап, балын есептейді. Барлық сұрақтар бойынша алынған қорытынды сан-жалпы балдық көрсеткіш 20-ға бөлінеді. Шыққан қорытынды көрсеткіш зерттелушіде үрейліліктің қайсы бір түрінің даму дәрежесінің индексі болып табылады.
Ситуациялық және жеке адамға тән үрейлілік Әдістемелік кілті
Пі кір |
Ситуациялық үрейлілік (жауаптар) |
Пі- кір |
Жеке адамға тән үрейлілік (жауаптары) |
||||||
1. |
4 |
3 |
2 |
1 |
21. |
4 |
3 |
2 |
1 |
2. |
4 |
3 |
2 |
1 |
22. |
1 |
2 |
3 |
4 |
3. |
1 |
2 |
3 |
4 |
23. |
1 |
2 |
3 |
4 |
4. |
1 |
2 |
3 |
4 |
24. |
1 |
2 |
3 |
4 |
5. |
4 |
3 |
2 |
1 |
25. |
1 |
2 |
3 |
4 |
6. |
1 |
2 |
3 |
4 |
26. |
4 |
3 |
2 |
I |
7. |
1 |
2 |
3 |
4 |
27. |
4 |
3 |
2 |
1 |
8. |
4 |
3 |
2 |
1 |
28. |
1 |
2 |
3 |
4 |
9. |
1 |
2 |
3 |
4 |
29. |
1 |
2 |
3 |
4 |
10. |
4 |
3 |
2 |
1 |
30. |
4 |
3 |
2 |
1 |
11. |
4 |
3 |
2 |
1 |
31. |
1 |
2 |
3 |
4 |
12. |
1 |
2 |
3 |
4 |
32. |
1 |
2 |
3 |
4 |
13. |
1 |
2 |
3 |
4 |
33. |
1 |
2 |
3 |
4 |
14. |
1 |
2 |
3 |
4 |
34. |
1 |
2 |
3 |
4 |
15. |
4 |
3 |
2 |
1 |
35. |
1 |
2 |
3 |
4 |
16. |
4 |
3 |
2 |
1 |
36. |
4 |
3 |
2 |
1 |
17. |
і |
2 |
3 |
4 |
37. |
1 |
2 |
3 |
4 |
18. |
1 |
2 |
3 |
4 |
38. |
1 |
2 |
3 |
4 |
19. |
4 |
3 |
2 |
1 |
39. |
4 |
3 |
2 |
1 |
20. |
4 |
3 |
2 |
1 |
40. |
1 |
2 |
3 |
4 |
Даму дәрежесі туралы қорытындылар
3,5- 4,0 ұпай - өте жоғары үрейлілік
3,0- 3,4 ұпай - жоғары үрейлілік
2,0- 2,9 ұпай – орташа үрейлілік
1,5- 1,9 ұпай – төмен үрейлілік
0,0- 1,4 ұпай - өте төмен үрейлілік
№ 3 "Хал-ахуал" - белсенділік көңіл-күй (Адамдардың көңіл-күйін жиынтық бағалауға арналған) әдістемесі
Бұл әдістеме сыналушыға мағынасы жағынан қарама- қарсы жұптық сын есімдер арқылы бағалау, байымдау ұсынылады. Бұл байымдаулардың көмегімен ол өзінің сол кездегі басты көңіл- күйін, белсенділігін, хал- ахуалын бағалауы қажет. Әдістемедегі үстемдік етуші эмоционалдық жағдайлардық әрбір сипаттамасына 10 жұп сын есім сәйкес келеді, барлығы 30 жұп сын есім бар. Олар келесі таблицада көрсетілген.
Жаман хал-жағдай |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Жақсы хал-жағдай |
|
Өзімді әлсіз сезінемін |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Өзімді жақсы сезінемін |
|
Енжар |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
белсенді |
|
Аз қозғалатын |
I |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Көп козғалатын |
|
Көңілсіз |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Көңілді |
|
Жаман көңіл- күй |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Жақсы көңіл-күй |
|
Болдырған |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Жұмысқа қабілеті жатады |
|
Әлсіз |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Қуатты |
|
Баяу |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Жылдам |
|
Әрекетсіз |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Іскер |
|
Бақытсыз |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Бақытты |
|
Тұжыраңқы |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Ақжаркын |
|
Босаңсыған |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Жинақы |
|
Ауру |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Дені сау |
|
Аралассыз |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Еліктегіш |
|
Немқұрайлы |
1 |
2 3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Құштар |
|
Мұңайған |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Шаттанған |
Қайғылы |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Қуанышты |
Шаршаған |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Демалған |
Қалжыраған |
1 |
г\ |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Желпінген |
Үйқышыл |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Сергек І |
Демалғысы келетін |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Белсенді жұмысқа ұмтылу |
Мазасыз |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Сабырлы |
Пессимист |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Оптимист |
Қажыған |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Төзімді |
Бос |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
/7 |
Сергек |
Көп ойланатын |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Тез ойланатын |
Алаңғасар |
I |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Ықыласты |
Түңілген |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Үміттенген |
Риза емес |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
Риза |
Таблицада келтірілген шкалаларда сыналушы өзінің күніге қайталанып отыратын әдеттегі көңіл- күй жағдайын әрбір шкаладағы соған сәйкес келетін сандарды сызып тастау арқылы белгілеп отырады. Үлкен сандар көңіл- күйдің жоғарлылығын, ал кіші сандар көңіл- күйдің төмендігін білдіреді.
Нәтижелерді бағалау және тұжырымдау
Сыналушы барлық 30 шкала бойынша жинаған ұпайлардың жиыны 30-ға бөлінеді, нәтижесінде сол сыналуышының қандай көңіл- күйінің басымдығын бейнелейтін орташа көрсеткіш шығады. 5 пен 7 аралығында баға алған адамның жақсы көңіл-күйі басым болады. 1-ден 3-ке дейін баға алған адамның көңіл-күйі көбінесе нашар болады. 3,5-4,5 аралығындағы баға көңіл- күйінің құбылмалылығын көрсетеді.
№ 4 Жеке тұлғалық қиялын зерттеу
«Сурет» (әдістемесі)
Бұл әдістемеде балаға стандартты қағазы және фломастерлары беріледі (алты түстен артық емес). Бала берілген тапсырманы ойлап және қандайда болмасын бір сурет салады. Бұған 5 минут уақыт керек. Суреттердің бағасы баллмен, сондай-ақ қанадй да бір қорытынды ауызша шығармашылығы алдыңғы әдістемеге, параметрлар немесе (көмегімен) протоколдар көмегімен жасалады.
Әдістеме «Мүсін»
Балаға пластилин беріледі және тапсырма: 5 минут ішінде қанадй да бір нәрсені пластилиннен жасап шығару. Баланың қиялы мөлшермен бағаланады, сондай-ақ алдыңғы әдістемедегідей, 0 балладн 10 ұпайға дейін.
0-1 ұпай егерде бала өзіне берілген уақытта ештеңе жасай алмаса және ойлап шығара алмаса.
2-3 ұпайегерде бала бір нәрсе ойлап және пластилиннен қарапайым нәрсе шығарса (жасап), мысалы шарик,кубик, таяқша, дөңгелек және т.б.
4-5 ұпайды бала алады, егерде ол жай нәрсені шығарса жасап, қашан екі-үш нәрсенің деталін жасап шығарса.
6-7 ұпайды бала егерде ол ерекше бір нәрсені ойлап шығарса, бірақ айырмашылығы байлығының қиялымен ерекшеленеді.
8-9 ұпайды бала алады, егерде ол айрынша зат ойлап жасап шығарса, детальдың жұмысымен және көркемдік танымы жағынан бөлінеді.
10 ұпайды барлық нәрселері толық жасалғанда алады.
Әдістемелік псигностикалық қиялға мәлімент. Кіші мектеп жасындағы балалардың қиялының жетілуінің тәсілдерін бағалау олардың ертегілері, суреттері, әңгімелері әдейі алынбаған. Осы таңдаулар негізгі үш түр баланың тасына байланысты: көрнекі бейнелеу, көрнекі-мүсіні және ойлауы. Баланың қиялы көптеген шығармашылықпен толы.
Жетілуінің қорытындысы.
Бағаның 10 ұпайымен баланың қиялының жетілуін бағалаймыз. Мұндай бала, мектепте тесттік белгілерге дайын. 8 ұпайдан 9 ұпайға дейінгі баға, баланың мектепке толық дайын екені байқалады. 6 ұпайдан 7 ұпайға дейінгі баға, баланың орташа дайын екені байқалады. 4 ұпайдан 5 ұпайға дейінгі баға, баланың мектепте оқуы дайын емес екені бағаланады. 3 ұпайдан аз балл, бала мектепке дайын болмаған жағдайда бағаланады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың қиялын дамытуға арналған жаттығулар
1.Күн қайда тығылады? Жерде тесік бар ма?
2.Шырпыны тұтатып: Мен төрт жасымда нені үйренгемін? деп таң қалады.
3.Жек көру деген не?
4.Бәрі де түк емес, анам ғана ренжімесе болды.
5.Қасқырлар бәрін жейді. Сонда қалған қасқырларды кім жейді?
6.-Төсек жатуға арналған деген мақалды білесің бе?
- Өзім ойлап таптым.
7.Мен өзімнің балаларымды басқарамын.
8.Барлық заттардың басы бар. Олар тірі және бізге қарап, бізді тірі емес деп ойлайды.
9.Саған менімен ойнаған қызықты ма?
10.Мына бала бұзық па? Қалай білуге болады?
11.Мен шахматқа байланысты әңгіме құруды үйреніп алдым.
12.-Қарашы, мен қалай әдемі айттым.
13.Неге менің айтқаныммен жүрмейміз?
14.Гүл неге өзінің әдемілігін жоғалтады?
15.Айнаның алдында тұрып, қтірік күлуге тырысады.
16.Солдаттардың киімі бірдей- олардың ойлары да бірдей.
17.Жауыздықтан не күшті?
18.Атасын жылырақ киін деп ақыл беріп тұрып, жылылыққа байланыста менің білімім әлі біткен жоқ дейді.
19.-Сары түс неткен сүйкімсіз?
20.Құмырсқа басқа құмырсқаны қалай таниды?
№ 5 Жеке тұлғаның қабылдауды зерттеу
УАҚЫТТЫ ҚАБЫЛДАУ
Тапсырма
Максаты: Уақыттың дәлдігін анықтау.
Керекті-кұрал жабдықтар: секундтық тілі бар сағат немесе секундомер (секунд өлшеуіш)
Тапсырманың орындалу барысы:
Бұл тәжірибені бір немесе біреше сыналушыларға жасалынады. Ол адам уақыттың үзілісін немесе қандайда бір берілген уақыттың, (мысалы 5, 10,15,13 секунд, минутд.б.) мөлшерін анықтау керек. Тәжірибені жасаушы бір уақытты айтып, оның басталуын қарындашпен немесе қаламсаппен белгі беріп білдіреді, және яқталуын да тура осылай белгімен білдіреді. Ал сыналушылар осы уақыт аралығын секундпен белгілеп жазып береді. Неше секунд өткенін осылайша жазып еткізеді. Сол арқылы уақытты қабылдау анықталады.
Мысалы:
|
Аты жөні |
Берілген |
Сыналу- шының жазған уақыт мөлшері |
Уакытты қабылдау дәлдігінің коэффицие нті |
|
|
|
уақыт |
|
||
|
|
мөлшері |
|
||
|
|
|
100% |
||
1 |
Ахметова Ақерке |
7 сек |
8 сек |
114,3 |
14,3 |
2 |
Асанова Жанара |
7 сек |
5 сек |
71,42 |
-28,58 |
3 |
Сапаров Жасұлан |
7 сек |
9 сек |
128,5 |
28,5 |
4 |
Демеубаева |
7 сек |
8 сек |
114,3 |
14,3 |
5 |
Жанар |
7 сек |
6 сек |
85,7 |
-14,3 |
6 |
Өмірбеков Нұржан Файзуллин Қуаныш |
7 сек |
8 сек |
114,3 |
14,3 |
Тапсырма нәтижесін өндеу: Уақытты кабылдау арнайы формуламен есептелінеді.
С= |
A*100 |
B |
өнда С-уақытты қабылдау дәлдігі
В-берілген уақыт
А-сыналушының қабылдап айтқан уақыты
100-100% уақытты қабылдау
№ 6 Жеке тұлғаның танымдық процестері