1.3 Банктік тәуекелдерді бағалау әдістері.

Банктік тәуекелдерді бағалау кезінде тәуекел туралы толық ақпаратты алу бірнеше көрсеткіштердің есептелінуі нәтижесінде алынады. Неғұрлым ақпараты сапалы болатын банктік тәуекелді бағалау салыстырмалы көрсеткіштер болып табылады. Мысалы, вариация коэффиценті. Ал абсолютті көрсеткіштер - бағаланып жатқан объектіден күтілетін нәтижелердің негізінде колданылады. Тәуекелді бағалау кезінде ықтималдықтың деңгейін анықтайтын көрсеткіштердің манызы зор болып келеді. Банктік тәуекелдің деңгейін бағалау барысында нақты көрсеткіштердің жоспарланған көрсеткіштерден ауытқуын есептеп кана қоймай, сонымен катар теріс ауытқулардың оң ауытқуларға қарағандағы ықтималдығы есептеледі.

Банктік тәуекелді бағалаудың келесідей әдістері мен көрсеткіштері жиі кездеседі:

Value at Risk (VaR) моделі.

Ағылшын тілінен аударғакда тәуекелге ұшыраған сома деген мағынаны береді. VaR – тәуекелдің құнын бағалаудың әдістемесі болып табылады. Бұл көрсеткіш белгілі бір интервал аралығында шығындардың ең жоғары мөлшерін көрсетеді. Яғни VaR -дың көлемі инвестордың n күн ішінде белгілі бір ықтималдық деңгейінде шегуі мүмкін шығындардың ең жоғары мөлшерін көрсетеді. VaR -ды есептеудегі ең негізгі параметрлері уақыт және ықтималдық болып табылады. VaR мына көрсетілген тәуекелдерді есептеудің әмбебап әдістемесі болады: бағалық тәуекел, валюталық тәуекел , несиелік тәуекел, өтімділік тәуекелі. VaR -ды есептеудің үш әдісі бар:

• Параметрлер әдісі;

• Тарихи модельдеу әдісі;

• Монте-Карло әдісі;

Параметрлер әдісінде портфель базистік активтерге бөлінеді.Мұнда портфель құнының орташа квадраттық ауытқуы оның компоненттерінің орташа квадраттық ауытқуымен және ковариация матрицасымен анықталады.

Тарихи әдіс - активтер құнының бұрындағы өзгерістерін есепке ала отырып , ағымдағы портфель құнының өзгерісін бағалау.

Монте-Карло әдісі - портфельге кіретін активтердің жеке статистикалық

параметрлерінің негізінде жалпы портфель құнының өзгерісін модельдеу.

«АЛЬФА-БЕТА» моделі:

«Альфа-бета» моделі бойынша қаржы құралдары құнының (Р) өзгеруі тәуекел индексі (I) құнының өзгеруімен сипатталады. Ол мына сызықтық регрессия формуласында көрсетілген:

Р = α + ßΔІ +ε, мұндағы:

α - құрал құнының тұрақты өсімі;

ß- құрал құнының индекстелген сызықтық тәуелділік дәрежесін сипаттайтын коэффицент. Егер коэффицент 1-ден жоғары болса, онда кұрал индекстің өзгерісіне тәуелді болып келеді. Егер коэффицент 1-мен 0-дің арасында болса, онда құрал кұнынының өзгерісі индекстің өзгерісіне онша тәуелді емес, ал егер коэффицент мәні 0-ден төмен болса, онда кұрал құнының өзгеруі индекстің өзгеруіне қарама-қарсы болады, яғни мұндай жағдайда индекспен байланысты тәуекелді хеджирлеуге мүмкіндік туады.

ε - жүйелік емес тәуекелдерді сипаттайтын және математикалық күтімі 0-ге тең кездейсоқ шама.

«Gap» әдісі:

Gap дегеніміз проценттік ставканың өзгеруіне тәуелді активтер мен проценттік ставканың өзгеруіне тәуелді пассивтердің айырмасы болып

табылады. Осы концепцияны колдану барысында банктің негізгі міндеті айырманың мәнін минимумға дейін жеткізу болып табылады.

Gap -тің көлемі төмендегі формула бойынша есептеледі:

G= а - п = Пп - Ап;

а - өзгермелі ставкамен есептелетін активтердің көлемі;

п - өзгермелі ставкамен есептелетін пассивтердің көлемі;

Ап - тұрақты ставкамен есептелетін активтердің көлемі;

Пп - тұрақты ставкамен есептелетін пассивтердің көлемі.