Иондаушы сәулелердің табиғи көздері

Жер шарының тұрғындары, негізгі сәулеленуді табиғи көздерден алады, ол жалпы радиациялық фонның 70% құрайды.Табиғи көздердің көп бөлігінің иондаушы сәуле әсерінен құтылу мүмкін емес. Жердің өмір сүру тарихының басынан бастап Жердің бетіне космостан әртүрлі сәулеленулер түсіп, жерге радиоактивті заттарға өтеді. Адам екі жолмен сәулеленеді. Радиоактивті заттар да, басқа иондаушы заттар секілді организмнен тыс орналасып, оны сыртынан сәулелендіруі мүмкін.

Егер радионуклид адам тыныс алатын ауада, тағамда немесе суда болса және ол ағзаның ішіне түссе, онда ол ішкі сәулелену дейді. ата

Радиацияның табиғи көздерінен кез-келген Жер тұрғындары сәулеленеді, бірақта кейбір адамдар басқаларға қарағанда радиацияның көп дозасын алуы мүмкін.

Иондаушы сәулелердің табиғи көздері

№	Табиғи көздері	Жылдық орташа доза
		бэр	Зв
1	Космос сәулелері	30	0,30
2	Жер(су, топырақ, құрылыс материалы)	50 - 130	0,5 – 1,3
3	Адам денесінің құрамындағы радио-активті элементтер	30	0,3
4	Басқа көздер	2	0,02
5	Жылдық дозаның орташа саны	200	2

Табиғи радиация есебінен адам ұшырайтын сәлеленудің көп бөлігіне, жалпы алғанда жердің радиация көзі жауапты. Орташа алғанда олар тұрғындар қабылдайтын, сәуленің жылдық эквиваленттік тиімділік дозаның 5/6дай бөлігімен қамтамасыз етеді, ал қалған сәулелер дозаның қалыптасуына иондаушы көзінен ғарыштық сәулелер септігін тигізеді.

Сәулеленудің басқада көздері

Құрамында радиактивті заттары бар жалпы қолданыста болатын қосымша сәулелендіретін көздері жарық беретін сағат цифрблаттары өте кең таралған, шамамен жылдық дозадан 4 есе көптеп береді деп бағаланады. Сондай ұжымдағы тиімді дозаны атом өндірісінде істейтіндер, авиалайнердегі экипаждар алады.

Қазіргі уақытта шаңнан тазартатын антистатикалық щеткада, өзінен шығатын α- бөлшектерін шығаратындарда бар, ал түтін детоктарлар жұмысындада α- сәулелік негізге арналған. Жұқа оптикалық линза жасауда қолданатын ол торий,ол көз бұршағын сәулелендіреді,жасанды тістерді жалтырату үшінде ауыз қуыс ткандарында сәулелер пайдаланылады,мұның бәрі эстетикалық әдемілі күшін жасалынады.Жасанды рентгендік сәулелендіруде түсті телевизор,компютерлер дисиплеиіне пайдаланғанда, оның зиянды сәулелік дозасы аз, ал поездармен,әуежайлар жолаушылар жүгін тексеретін рентген аппараты, жолаушыларға зиянсыз,сәулеленіп қалуды сақтандыру арқылы орындайды.

Электростанциялар трубаларынан шыққан бұлттық түтіндер қосымша адамдардың сәулеленуіне себепкер, ол радионуклидтер жерге сіңіп тағыда айналысқа түседі. Болжамдық радионуклидтердің түсуі мүмкіндігінше ұжымдық тиімді доза сәулелендіруді, жылдық энергияның өндірістің әр гигаваттары құрайды, әрбір 2 адамға 3в-тен келеді.

Сонымен, пеш, тас қорықтан шыққан күл тозаңы атмосфераға ұшып, электростанциядан шыққан мөлшерде болсада тарайды. Оның сыртында үй пештері трубасының мойны қысқа болғандықтан одан тарайтын күл тозаңы көп мөлшерде ортаны ластап, адамдарға түсу мүмкіндігі көп болады. Кейде тұрғындардың сәулеленуі, тазартқыш қондырғылардан шыққан қалдықтарда себепші. Кейбір елдерде шаруашылықта үштен бір бетон мен цемент қосылған күйінде пайдалынады. Кейде бетонның төрттен бес бөлігі күл тозаңы,олар кейде жол құрылыстарында,ауыл шаруашылығында топырақ, құнарын арттыру үшінде пайдаланады. Осындай күл тозаңдарын пайдалану ол жөнінде мәліметтер аз болса да, радиациялық сәулеленуді арттырады.

Тұрғындардың сәулелену көздерінің бірі терминалды су қоймалары. Кейбір елдер жер асты құзырларынан шығатын бұларды, электроэнергиялық өндіріске, үй жылытуға пайдаланады, ал оны пайдалануда сәулелену дозасы электрстанцияға қарағанда үш есе көп. Көптеген елдерде тыңайтқыш өндірісінде қазып алынған фосфат қолданыста. Мұндай заттар азықтың құрамына қосымша ендірілсе онда сүт құрамында болатын радиактивтілікті арттырады. Осындай фосфаттың қолдануы ұжымдық тиімділік дозасы шамамен 6000 адамдық 3в- ке тең .

Жер шарының аумағындағы ядролық жарылыс

Елдер	Жылы	Жарылыс саны
АҚШ	1945-1992	1030
СССР- Ресей	1949-1991	716
Франция	1960-1997	210
Ұлыбритания	1950-1960	44
Қытай	1964-1996	45
Үндістан	1974-1998	6
Пакистан	1998	5

Иондаушы сәулелердің жасанды көздері

№	Жасанды көздері	Жылдық доза
		мбэр	мЗв
1	Медициналық аппараттар Флюорография бэр Тістің рентгенографиясы 3 бэр Өкпе рентг Өкпе рентгенонографиясы -2 – 8 бэр	100 – 150	1,0 – 1,5
2	Ұша Ұшақта ұшу: Ара-қашықтық 2000 км, биіктік 12 км -жылына 5 рет	2,5 - 5	0,02 – 0,05
3	Телевизор: тәулік бағдарламаны 4с көру	1	0,01
4	АЭС	0,1	0,001
5	ТЭЦ көмірмен, 20 км қашықтықта	0,6 - 6	0,006 – 0,06
6	Ядролық қаруды сынаудан түскен шөгінділер	2,5	0,02
7	Басқа көздер	40	-
8	Барлығы	150 – 200 мбэр/жылына

Соңғы он жылдықта адамзат бірнеше жүздеген нуклидтерді тапты және тауып үйренді, керегінше пайдаланыпта жатыр, атомды әртүрлі өндірісте бейбіт мақсатта қолдануда: медицинада, ядролық қару жасау, электр энергиясын өндіру, жарық сағат тілін жасау, түнгі көріністік құрал және пайдалы қазба байлық іздеу үшін керек.

Жасанды иондық сәуле көзінің адамдар қабылдайтын доза өте күшті айырмада, оның қуаты, қолданысы зор, кейде иондық сәулелер технологиясы адамдарға табиғи сәуле көзінен гөрі пайдалы әсер ретінде үлкен маңызы бар.

Ядролық жарылыс. Сыртқы табиғи ортадағы дозаның әсерін салыстырғанда, ядролық қару жарақ сынамасынан шығатын радиоактивті заттар аз мөлшерде. Оның көп түсу кезеңі 1954 жылмен 1958 жылдар аралығында АҚШ, Ресей, Ұлыбританиядағы жарылыс сынамаларына сәйкес келеді, ал одан да қуатты сынамаларға әсіресе (Ресей мен АҚШ-да) 1961-1962 жылдарында қатынасқан елдерде болды. Сонда 1945-1958 жылдар аралығында 2056 ядролық жарылыстар болған. Ол мына төмендегі кестеде көрсетілген.

08.09.15ж.2-дәріс: Иондаушы сәулелер көздері, олардың гигиеналық сипаттамасы. Адамның қазіргі кездегі сәуле қабылдау денгейі. Радиациялық эффектілер ретінде тұрғындардың әртүрлі топтарындағы сәуле қабылдау денгейін реттеу мен оның салдарын бағалау негізгі.