2) Ius in bello
Należy wspomnieć dwie deklaracje, które stanowiły podstawę formułowania późniejszego prawa
humanitarnego:
♦ Deklaracja Paryska (1864r.) w sprawie polepszenia losu rannych i chorych w czasie działań wojennych
♦ Deklaracja Petersburska (1868r.) o zakazie używania pocisków wybuchowych małego kalibru
Pierwsze nowożytne akty prawa międzynarodowego to:
♦ I konferencja haska (1899r.)
Przyjęto trzy konwencje i trzy deklaracje, m.in. dotyczące praw i zwyczajów wojny lądowej.
♦ II konferencja haska (1907r.)
Przyjęto 13 konwencji i 1 deklarację dotyczące generalnie praw i zwyczajów wojny lądowej. Najważniejsza
była 4 konwencja haska zawierająca tzw. „regulamin haski”, a więc prawa i zwyczaje wojny lądowej.
Poprzedziła ją preambuła, w której sformułowano tzw. klauzulę Martensa stwierdzającą, iż „wojnę
obowiązuje prawo zwyczajowe i sumienie publiczne”, gdzie prawo zwyczajowe, to te normy, które nie
zostały jeszcze skodyfikowane, a które są powszechnie akceptowane przez państwa, a sumienie publiczne to
pewne reguły o charakterze moralnym, które także były powszechnie akceptowane.
♦ Deklaracja Londyńska (1909r.)
Dotyczyła praw i zwyczajów wojny na morzu. Nie weszła w życie.
Seria Konwencji Genewskich: - stanowią podstawę prawa humanitarnego
1925r.- zakaz stosowania broni chemicznej i biologicznej.
1929r.- dotycząca traktowania jeńców, rannych i chorych
1949r.- dotycząca ochrony ofiar wojny.
1977r.- uzupełnienie konwencji z 1949r.
Czwarta Konwencja Genewska z 1949r. zawiera klauzulę „si omnes”- regulamin praw i zwyczajów wojny
lądowej obowiązuje tylko w stosunkach między układającymi się państwami i tylko jeżeli wszystkie
państwa wojujące są stronami tej konwencji.
W stosowaniu prawa konfliktów zbrojnych ważne są także dwie zasady (protokoły dodatkowe do konwencji
genewskiej z 1949r.):
- zasada konieczności wojennej: nakazuje przestrzegania prawa wojennego, jeżeli nie koliduje ono z
koniecznością wojskową (z celami postawionymi przez strony konfliktu).
- zasada proporcjonalności: zwalnia od przestrzegania prawa wojennego w sytuacji, gdy szkody
wyrządzone nieprzyjacielowi są niewspółmiernie mniejsze od korzyści wojskowych.
„Ius in bello” reguluje także kwestię rozpoczęcia i zakończenia działań wojennych.
♦ III Konwencja Haska (1907r.)
Państwa obowiązuje zakaz rozpoczynania działań wojennych bez uprzedniego wypowiedzenia wojny bądź
też postawienia ultimatum.
Jako zakończenie wojny traktuje się dwie sytuacje:
- faktyczne zakończenie działań zbrojnychà rozejm
- traktat pokojowy
Likwidacja skutków wojen:
- reparacje- zadośćuczynienie za poniesione straty
- restytucje- zwrot zagrabionego mienia
- odszkodowanie- finansowe zadośćuczynienie
Odpowiedzialność za zbrodnie wojenne nie podlega reparacji.
NATO
North Atlantic Treaty Organization, Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, Pakt Północnoatlantycki
Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization)
Po II w.ś. Stany Zjednoczone zapragnęły zaangażować się w tworzenie organizacji wojskowej poza półkulą
zachodnią. Istniał jednak prawny zakaz tworzenia takich organizacji w czasie pokoju. Jednakże niepokojące
wydarzenia w Europie wymagały podjęcia pewnych kroków (1947r.- powstanie Kominformu, stopniowe
przejmowanie władzy w krajach bloku wschodniego przez rządy komunistyczne).
Znakiem alarmowym była blokada Berlina w 1948r. Stany Zjednoczone na tydzień przed jej rozpoczęciem,
na wieść o zaostrzającej się sytuacji w Niemczech, z inicjatywy senatora A.Vandenberga przyjęły rezolucję
(rezolucja Vandenberga) upoważniającą prezydenta USA do zawierania układów polityczno-wojskowych
w czasie pokoju, poza terytorium półkuli zachodniej.
6 VII 1948r. w Waszyngtonie odbyły się konsultacje ambasadorów państw członkowskich Paktu
Brukselskiego (Francji, Wielkiej Brytanii, krajów Beneluksu) z udziałem przedstawicieli USA i Kanady.
Z jednej strony zagrożenie ekspansją militarną ze Wschodu, z drugiej strony słabość gospodarcza i militarna
krajów zachodnioeuropejskich doprowadziły do tego, że najpierw Unia Zachodnia (X 1949r.) przekazała
kompetencje na rzecz negocjowanej organizacji, a później XII 1948r. rozpoczęte zostały oficjalne
negocjacje dotyczące umowy powołującej do życia nową organizację.
Właściwy Pakt Północnoatlantycki został podpisany 4 IV 1949r. w Waszyngtonie i obowiązuje od 24 VIII
1949r.
à Pakt Północnoatlantycki (traktat waszyngtoński) - 4.IV 1949r.
♦ Preambuła: odwołanie się do podstawowych wartości wspólnych dla sygnatariuszy traktatu, a więc:
ochrony wolności, wspólnego dziedzictwa i cywilizacji państw członkowskich, opartego na zasadach
demokracji, wolności jednostki i poszanowania prawa, umacniania stabilności i dobrobytu w strefie
północnego Atlantyku, zespolenie wysiłków dla zagwarantowania zbiorowego pokoju i bezpieczeństwa.
♦ Art.I: Strony zobowiązują się, zgodnie z postanowieniami Karty NZ, załatwiać wszelkie spory
międzynarodowe za pomocą środków pokojowych, jak również powstrzymywać się w swych stosunkach od
użycia lub groźby użycia siły w jakikolwiek sposób niezgodny z celami ONZ.
♦ Art.II: Strony będą przyczyniały się do dalszego rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków
międzynarodowych przez umacnianie swych wolnych instytucji.
♦ Art.III: Strony będą utrzymywały i rozwijały swoją indywidualną i zbiorową zdolność do odparcia
zbrojnej napaści.
Art.IV: Strony będą się wspólnie konsultowały, ilekroć zagrożone będą integralność terytorialna,
niezależność polityczna lub bezpieczeństwo którejkolwiek ze stron.
♦ Art.V (najważniejszy!): Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich będzie uznana
za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka napaść nastąpi, to każda z nich, w
ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony (art.51 KNZ), udzieli pomocy
stronie lub stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z
użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania pokoju i bezpieczeństwa.
O każdej takiej napaści i o wszystkich podjętych działaniach zostanie bezzwłocznie powiadomiona RB.
Środki takie zostaną zaniechane, gdy tylko działania podejmie RB.
♦ Art.VI: W rozumieniu art.V uznaje się, że zbrojna napaść na jedną ze stron obejmuje zbrojną napaść:
- na terytorium którejkolwiek ze stron w Europie lub Ameryce Północnej, na algierskie departamenty
Francji, na terytorium Turcji lub n wyspy znajdujące się pod jurysdykcją którejkolwiek ze stron na obszarze
północnoatlantyckim na północ od Zwrotnika Raka.
- na siły zbrojne, okręty lub statki powietrzne którejkolwiek ze stron.
♦Art.VII: Niniejszy traktat nie narusza ustanowionych w KNZ praw i obowiązków stron będących
członkami NZ ani też nie narusza głównej odpowiedzialności RB za utrzymanie międzynarodowego pokoju
i bezpieczeństwa.
♦ Art.VIII: Każda strona oświadcza, że żadne z wiążących ją obecnie zobowiązań międzynarodowych z
którąkolwiek ze stron lub z jakimkolwiek państwem trzecim nie stoi w sprzeczności z postanowieniami
niniejszego traktatu.
♦ Art.IX: strony ustanawiają Radę, w której każda z nich będzie reprezentowana w celu rozpatrywania
spraw dotyczących realizacji niniejszego traktatu.
♦ Art.X: Strony mogą, za jednomyślną zgodą, zaprosić do przystąpienia do niniejszego traktatu każde inne
państwo europejskie, które jest w stanie realizować zasady niniejszego traktatu i wnosić wkład w
bezpieczeństwo obszary północnoatlantyckiego. Każde państwo zaproszone może stać się stroną traktatu,
składając rządowi USA dokument przystąpienia. Rząd ogłasza to innym stronom.
♦ Art.XI: Niniejszy traktat podlega ratyfikacji. Traktat wejdzie w życie w stosunkach między państwami,
które go ratyfikowały, po złożeniu dokumentów ratyfikacyjnych przez większość sygnatariuszy, włączając
w to ratyfikację Belgii, Francji, Kanady, Luksemburga, Niderlandów, USA i Wielkiej Brytanii.
♦ Art.XII: Po upływie 10 lat obowiązywania traktatu lun kiedyś po upływie tego terminu strony, na żądnie
którejkolwiek z nich, skonsultują się wspólnie w celu dokonania przeglądu traktatu.
♦ Art.XIII: Po upływie 20 lat obowiązywania traktatu każda ze stron może przestać być stroną traktatu po
upływie roku od notyfikacji o wypowiedzeniu, skierowanej do rządu USA.
♦ Art.XIV: Niniejszy traktat, którego język angielski i francuski są jednakowo autentyczne, zostanie
złożony w archiwach rządu USA.
W rzeczywistości art.V stosowany był bardzo rzadko, w zasadzie dopiero dwukrotnie w historii NATO:
- w 1990r. siły NATO rozmieszczono na terytorium Turcji, ponieważ uważano, że jest zagrożona przez
działania Iraku.
- 5 X 2001- po atakach na WTC (11 IX 2001)- atak na Irak.
Siedzibą władz NATO były kolejno: Londyn (do 1952), Paryż (do 1966), obecnie Bruksela.
à Państwa założycielskie:
Członkami - założycielami NATO są następujące państwa:
- Stany Zjednoczone,
- Wielka Brytania,
- Francja,
- Belgia,
- Holandia,
- Luksemburg, - Dania, - Islandia, - Norwegia, - Włochy, - Portugalia, - Kanada.
18 II 1952r. do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja
6 V 1955r. przyjęto RFN
30 V 1982r. przyjęto Hiszpanię
12 III 1999r. członkami NATO stają się Czechy, Polska i Węgry
VII 1966r. Francja opuściła wojskowe struktury Paktu, pozostając jedynie w strukturach politycznych.
Grecja wycofała się ze struktur wojskowych po kryzysie cypryjskim w 1974r., powróciła jednak do nich w
1980r.
Obecnie NATO liczy 19 członków.
Podczas szczytu w Pradze (21-22 XI 2002r.) zaproszono do negocjacji kolejnych 7 państw.
Nowa NATO-wska "siódemka"
Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia - te kraje prawdopodobnie wkrótce znajdą
się w NATO, poszerzając skład sojuszu do 26 państw. Na liście kandydatów są jeszcze dwa inne kraje:
Albania i Macedonia, oba będą jednak jeszcze musiały poczekać w kolejce do Sojuszu.
Cała dziewiątka uczestniczy w tak zwanym Planie Działania dla Członkostwa (ang. MAP, od
Membership Action Plan), czyli programie wspólnych przygotowań do wejścia do sojuszu,
zapoczątkowanym w 1999 roku na szczycie NATO w Waszyngtonie. Jest także dziesiąty aspirant –
Chorwacja, która wszakże znalazła się na liście oczekujących dopiero w tym roku, za późno, by szczyt mógł
w ogóle rozpatrywać jej kandydaturę.
Kandydaci powinni spełniać określone kryteria polityczne i gospodarcze, takie jak rozwiązywanie sporów
międzynarodowych, etnicznych czy terytorialnych wyłącznie środkami pokojowymi, rządy prawa i
poszanowanie praw człowieka, demokratyczny nadzór nad siłami zbrojnymi oraz ustanowienie swobód
gospodarczych i dbałość o ochronę środowiska. Oczekuje się od nich także, iż będą przeznaczać
wystarczające środki na wspólną obronę i misje NATO.
Przystąpienie do NATO nie jest po prostu sprawą spełnienia warunków wypisanych na jakiejś liście: istotną
rolę odgrywają względy polityczne i geostrategiczne, jak również stanowisko Waszyngtonu. Po 11 września
wzrosło znaczenie niektórych krajów kandydackich w związku z operacjami antyterrorystycznymi
podjętymi pod komendą Waszyngtonu. Powstał klimat polityczny sprzyjający "mocnemu powiększeniu"
NATO.
Nowe kraje wejdą do NATO najwcześniej w pierwszej połowie 2004 roku, po rozmowach akcesyjnych i
ratyfikowaniu protokołów akcesyjnych przez poszczególne kraje NATO.
System działania NATO opiera się na zasadzie, iż ,,wspólne bezpieczeństwo państw członkowskich jest
niepodzielne'', co oznacza, że:
- żadne z państw członkowskich nie musi polegać wyłącznie na własnych narodowych działaniach
obronnych i zasobach ekonomicznych, aby przeciwstawić się zagrożeniom dla swojego bezpieczeństwa;
może bowiem liczyć na pomoc państw - stron NATO,
- żadne z państw członkowskich nie zrezygnuje z wypełnienia swoich zobowiązań sojuszniczych wobec
innych państw, w przypadku zagrożenia ich bezpieczeństwa.
Członkostwo w NATO nie jest zróżnicowane, ale istnieje różny zakres powiązań między poszczególnymi
państwami a organizacją. Na przykład Francja, Hiszpania i Islandia znajdują się poza zintegrowaną
strukturą wojskową. Francja poprzez Ministra Obrony Narodowej i Szefa Sztabu bierze udział w pracach
organów NATO (np. Komitetu Wojskowego) na mocy indywidualnej decyzji Prezydenta. Hiszpania uczestniczy w procesie planowania wojskowego NATO, utrzymuje misje łącznikowe przy dowództwach regionalnych. Uczestniczy także w systemie obrony powietrznej NADGE. W przypadku Niemiec istnieje daleko posunięta integracja z NATO. Całość sił zbrojnych Niemiec (poza obroną terytorialną) podporządkowana jest dowództwu centralnemu NATO. Pełne uczestnictwo w strukturze wojskowej NATO dotyczy również Norwegii i Danii. Jedynym członkiem sojuszu, który nie posiada sił zbrojnych, jest Islandia. Jej uczestnictwo w NATO polega m.in. na udostępnianiu baz w Keflaviku oraz innych instalacji wojskowych, mających znaczenie dla obrony powietrznej czy ostrzegania morskiego.
à Struktura organizacyjna NATO:
W NATO istnieje podział na pion wojskowy oraz cywilny.
Pion cywilny obejmuje: - Rada Północnoatlantycka, - Komitet Planowania Obrony, - Grupa Planowania Nuklearnego, - Sekretariat Generalny. Pion wojskowy stanowią następujące organy: - Komitet Wojskowy, - Międzynarodowy Sztab Wojskowy, - Dowództwa Regionalne.
♦ Rada Północnoatlantycka: (North Atlantic Council - NAC) jest to podstawowy organ decyzyjny NATO. W jej skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich w randze ambasadorów; jest organem plenarnym, wyposażonym w prawo powoływania innych organów NATO. Obraduje ona na posiedzeniach odbywających się na następujących szczeblach: - szefów państw i rządów; są to tzw. szczyty NATO, zwoływane okazjonalnie, - ministerialnym; spotykają się ministrowie państw członkowskich, co najmniej dwa razy na rok, - stałych przedstawicieli; spotykają się regularnie, co najmniej raz w tygodniu przedstawiciele państw członkowskich. Mają oni rangę ambasadorów. Stali przedstawiciele tworzą Radę Stałych Przedstawicieli - na jej forum zapada większość decyzji. Rada Północnoatlantycka jest zwoływana na żądanie swego przewodniczącego lub któregokolwiek państwa członkowskiego. Przy podejmowaniu decyzji obowiązuje zasada jednomyślności - consensusu. Oznacza to, że nad daną sprawą nie odbywa się głosowania. Podejmowane przez Radę zalecenia nie mają charakteru wiążącego, bez względu na to, na jakim zapadły szczeblu. Do najważniejszych zadań Rady należą: - konsultacje polityczne pomiędzy członkami, - wyznaczanie dyrektyw dla władz wojskowych, - obrona cywilna, - ustalanie wysiłku zbrojeniowego państw członkowskich.
♦ Komitet Planowania Obrony: (Defence Planning Committee - DPC) jest to organ, który podejmuje zasadnicze decyzje w kwestii planowania obronnego Sojuszu. Składa się z przedstawicieli państw członkowskich. Jego posiedzenia odbywają się na dwóch szczeblach: - ministerialnym; tu obradują dwa razy w roku ministrowie obrony państw członkowskich, - stałych przedstawicieli
♦ Grupa Planowania Nuklearnego: (Nuclear Planning Group - NPG), zajmuje się planowaniem potencjału nuklearnego NATO i doktryną jego użycia. Zajmuje się ona oceną polityki nuklearnej przeciwników, bada kryteria i rozmieszczenie broni itp. Stanowi ona najważniejsze forum konsultacyjne we wszystkich sprawach związanych z rolą sił jądrowych w polityce wojskowej NATO.
♦ Sekretariat Międzynarodowy: składa się z Sekretarza Generalnego, jego zastępcy i 4 asystentów. Sekretarz Generalny pełni funkcje: - przewodniczenia - przewodniczy m.in. posiedzeniom Rady Północnoatlantyckiej, Komitetu Planowania Obrony, - nadzorcze - sprawuje nadzór nad wykonywaniem uchwał organów NATO, opracowywaniem raportów itp.
Sekretarze generalni od lat’70-tych:
Luns (1971-1984)- za jego kadencji podjęto tzw. podwójną decyzję NATO (1979r.).
B.P.Carrington (1984-1988)
Manfred Woerner (1988-1994)
Willy Claes (1994-1995)
Javier Solana (1995-1999)- starał się rozszerzyć współpracę NATO w dwóch wymiarach: na wschód oraz w obrębie obszaru śródziemnomorskiego.
George Robertson (1999-?)
Zintegrowana Struktura Wojskowa (Integrated Military Structure) stanowi właściwą militarną część Sojuszu. Składa się ona z systemu funkcjonujących permanentnie połączonych dowództw i sztabów oraz kontyngentów sił zbrojnych, wydzielonych przez państwa członkowskie do operowania w ramach połączonych zgrupowań strategicznych i operacyjnych w czasie konfliktu zbrojnego lub innej operacji wojskowej. Nastawiona jest ona na realizację planów nakreślonych przez strukturę polityczną Sojuszu oraz zgłaszanie ewentualnych uwag i wniosków dotyczących następnych okresów planistycznych.
♦ Komitet Wojskowy: jest najwyższym ciałem konsultacyjnym i doradczym Rady Północnoatlantyckiej w dziedzinie wojskowej. Jest to najwyższy organ decyzyjny w sprawach wojskowych NATO. Podlega on cywilnemu Komitetowi Planowania Obrony. Składa się on z narodowych reprezentantów wojskowych, będący stałymi przedstawicielami szefów sztabów sił zbrojnych państw członkowskich (bez Francji i Islandii). Obsługę prac Komitetu Wojskowego NATO zapewnia Międzynarodowy Sztab Wojskowy (IMS), który obok Sekretarza Generalnego i podległych mu biur (Sekretariat Wykonawczy, Biuro Prasy i Informacji, Biuro Bezpieczeństwa NATO) oraz Sztabu Międzynarodowego (IS) stanowi centralny organ wykonawczy Sojuszu.
Komitet Wojskowy jest organem: - kierowniczym - wobec Dowództw regionalnych i innych organów wojskowych, - i opiniującym - wobec Komitetu Planowania Obrony i Grupy Planowania Nuklearnego. Komitet Wojskowy obraduje na: - szczeblu szefów sztabów generalnych poszczególnych państw członkowskich (oprócz Islandii, która nie ma sił zbrojnych i Francji, chyba, że jej Prezydent wyrazi indywidualną zgodę), - szczeblu przedstawicieli sztabów generalnych - w formie Stałego Komitetu Wojskowego.
♦ Głównodowodzący NATO: odpowiada za całokształt przygotowania i dowodzenia sprawami militarnymi. Jest nim tradycyjnie 4-gwiazdkowy generał amerykański. Także dowództwa regionalne są obsadzane przez generałów amerykańskich (podważane przez Francję).
♦ Międzynarodowy Sztab Wojskowy: jest organem pomocniczym i wykonawczym w stosunku do Komitetu Wojskowego. Wykonuje jego decyzje wydawane w formie rozkazów dla dowództw regionalnych. Ponadto Międzynarodowy Sztab Wojskowy przygotowuje plany, inicjuje studia nad problematyką wojskową, utrzymuje kontakty z Sekretarzem Generalnym oraz Komitetami.
♦ Dowództwa NATO dzielą się na: a) naczelne, w postaci: - Dowództwa Połączonych Sił Zbrojnych NATO na Atlantyku ACLANT, z siedzibą w Norfolk w Wirginii (USA), oraz - Dowództwa Połączonych Sił Zbrojnych w Europie SACEUR, z siedzibą w Shape Casteau (Belgia), b) regionalne, obejmujące obszar Europy Zachodniej (siedziba w Wielkiej Brytanii), Środkowej (Holandia) i Południowej (Neapol, Włochy). c) Grupę Planowania Regionalnego Kanada - USA (CUSRPG), z siedzibą w Arlington (USA).
Liczebność i podstawowe wyposażenie armii NATO. |
Lp. |
Kraj |
Czołgi |
Samoloty |
Żołnierze |
1. |
Kanada |
114 |
140 |
70000 |
2. |
W.Brytania |
500 |
550 |
216000 |
3. |
Norwegia |
170 |
80 |
30000 |
4. |
Holandia |
730 |
120 |
63000 |
5. |
Dania |
350 |
66 |
33000 |
6. |
Niemcy |
3100 |
530 |
335000 |
7. |
Polska |
1720 |
375 |
180000 |
8. |
Czechy |
950 |
120 |
70000 |
9. |
Węgry |
830 |
120 |
64000 |
10 |
Turcja |
4200 |
600 |
833000 |
11. |
USA |
11000 |
8000 |
1400000 |
12. |
Belgia |
330 |
140 |
46000 |
13. |
Portugalia |
180 |
90 |
54000 |
14. |
Hiszpania |
700 |
200 |
206000 |
15. |
Francja |
1300 |
620 |
524000 |
16. |
Włochy |
1100 |
350 |
325000 |
17. |
Grecja |
1700 |
420 |
|
W 1999r. powstały (3 elementy):
♦ Siły Szybkiego Reagowania: siły wielonarodowe, wysokowyspecjalizowane. Liczą ok.60 tys.- 4 korpusy:
2 niemiecko-amerykańskie, niemiecko-holenderski, niemiecko-duński.
♦ Główne Siły Obrony: wojska lądowe, siły powietrzne i morskie.
♦ Siły Wzmocnienia
à Najważniejsze umowy nakładające porządek prawny NATO
Dookoła głównego Traktatu Waszyngtońskiego podjęto szereg zobowiązań umownych o charakterze mniej lub bardziej szczegółowym. Najważniejszymi umowami są:
Umowa między stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotycząca statusu ich sił zbrojnych- z 1951r.- tzw. SOFA. Umowa ta reguluje kwestie najsilniej z całości porządku prawnego NATO oddziałujące na prawo wewnętrzne państw członkowskich- zasady przebywania obcych wojsk sojusznika na terytorium strony, ułatwienia i przywileje żołnierzy, zakres obowiązków, kwestie odszkodowawcze za ewentualne szkody związane z przebywaniem wojsk. Przyjęcie programu partnerstwa dla pokoju wiązało się również z zawarciem umowy o analogicznym charakterze prawnym – pomiędzy stronami NATO a pozostałymi państwami uczestniczącymi w programie partnerskim. Znaczenie ułatwiło to przyjęcie całości porządku prawnego NATO przez Polskę po przyjęciu do Sojuszu.
Umowa dotycząca statusu NATO, przedstawicieli narodowych i personelu międzynarodowego- z 1951r. W związku z faktem, iż Sojusz powstał i kształtował się jako organizacja w oparciu o mało konkretne założenia Traktatu niezbędne okazało się przyjęcie norm ustalających zakres podmiotowości prawnomiędzynarodowej organizacji.
Protokół w sprawie statusu międzynarodowych dowództw wojskowych- z 1952r.
Umowa o wzajemnej ochronie tajemnicy wynalazków dotyczących obronności w przypadku których złożono wnioski o przyznanie patentu- z 1960r.
Umowa o przekazywaniu informacji technicznych dla celów obronnych- z 1970r.
Umowa w sprawie statusu przedstawicielstw i przedstawicieli państw trzecich przy NATO- z 1994r.
Umowa o ochronie informacji- z 1997r.
Do prawnego dorobku NATO należą także dwa porozumienia o charakterze niejawnym:
Porozumienie o współpracy dotyczącej informacji atomowych (C-M.(64)39)
Administracyjne ustalenia do realizacji Porozumienia (C-M(68)41,5 Revise)
à Najważniejsze funkcje NATO
Głównym celem NATO jest zagwarantowanie, środkami politycznymi i militarnymi, wolności i bezpieczeństwa wszystkim swoim członkom, zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych. Od momentu swego powstania Sojusz oparty jest na wspólnych wartościach demokracji, prawach człowieka i poszanowaniu prawa i działa na rzecz ustanowienia sprawiedliwego i trwałego ładu pokojowego w Europie. Ten główny cel Sojusz pozostaje niezmieniony i nabrał szczególnego znaczenia po zakończeniu okresu Zimnej Wojny, ponieważ po raz pierwszy w historii po wojennej Europy jego osiągnięcie staje się całkowicie realne.
Podstawową zasadą operacyjną Sojuszu jest wzajemna współpraca suwerennych państwa, oparta na niepodzielności bezpieczeństwa jego członków. Solidarność w ramach Sojuszu sprawia, że żadne państwo członkowskie nie musi polegać wyłącznie na własnym wysiłku, aby sprostać podstawowym wymogom bezpieczeństwa. Bez pozbawiania państw członkowskich prawa i obowiązku wypełniania swych suwerennych zadań w dziedzinie obronności, Sojusz umożliwia im realizację zasadniczych celów bezpieczeństwa narodowego drogą kolektywnego współdziałania. Mówiąc krótko, Sojusz jest stowarzyszeniem wolnych państw połączonych wolą zachowania własnego bezpieczeństwa drogą wspólnych gwarancji i ustabilizowanych stosunków z innymi krajami.
Podpisany w IV 1949 roku Traktat Północnoatlantycki, który jest prawną i traktatową podstawą Sojuszu, został osadzony na podstawie artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, który potwierdza niezbywalne prawo każdego niepodległego państwa do samodzielnej i zbiorowej obrony. Jak podkreśla preambuła Traktatu, celem sojuszników jest „dążyć do umacniania stabilizacji i dobrobytu na obszarze północnoatlantyckim”, jednakże w chwili podpisywania Traktatu najpilniejszym zadaniem NATO była obrona jego członków przed potencjalnym zagrożeniem płynącym z polityki i rosnącej potęgi militarnej byłego Związku Sowieckiego.
Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego – NATO posiada strukturę umożliwiającą realizację celów Sojuszu. Jest to organizacja międzyrządowa, w której państwa członkowskie zachowują pełną suwerenność i niepodległość. Organizacja stanowi forum, na którym państwa członkowskie konsultują między sobą wedle uznania dowolny problem i podejmują decyzje w sprawach politycznych i wojskowych, mające wpływ na ich bezpieczeństwo. Zapewnia ona koniecznie ramy dla ułatwienia konsultacji i współpracy w sferze politycznej, militarnej i gospodarczej, jak również naukowej oraz w innych dziedzinach pozamilitarnych.
NATO stanowi transatlantyckie ogniwo łączące na stałe bezpieczeństwo Ameryki Północnej z bezpieczeństwem Europy. Jest praktycznym wyrazem skuteczności wspólnych wysiłków członków Sojuszu dla realizacji wspólnych interesów.
à Polska w NATO - kalendarium
1989
08.X.1989. Po raz pierwszy w historii NATO na obrady Zgromadzenia Parlamentarnego NATO w Rzymie zostali zaproszeni parlamentarzyści z Polski - państwa członkowskiego Układu Warszawskiego.
1990
21.III.1990. Szef MSZ Krzysztof Skubiszewski złożył pierwszą wizytę w Kwaterze Głównej NATO. Rozmawiał z sekretarzem generalnym NATO Manfredem Woernerem i stałymi przedstawicielami państw członkowskich w Radzie Północnoatlantyckiej. 06.VII.1990. NATO zaproponowało w Deklaracji Londyńskiej państwom Układu Warszawskiego wspólne oświadczenie, że oba bloki militarne przestały uważać się za przeciwników. 08.VII.1990. List prezydenta USA George'a Busha do premiera Tadeusza Mazowieckiego. Zawierał on propozycję ustanowienia regularnych kontaktów z NATO. 09.VIII.1990. Polska i NATO nawiązały stosunki dyplomatyczne. 13.IX.1990. Sekretarz generalny NATO Manfred Woerner złożył wizytę w Polsce. 02.XI.1990. Zgromadzenie Północnoatlantyckie przyznało Polsce status tzw. delegata stowarzyszonego.
1991
03.IV1991. Prezydent Lech Wałęsa spotkał się w Brukseli z sekretarzem generalnym NATO Manfredem Woernerem. Po spotkaniu powiedział: Były to wstępne rozmowy. Będzie ich więcej, bo pragniemy jednej, bezpiecznej Europy, a jej gwarancje znajdują się w NATO. 11.V.1991. USA i RFN wystąpiły z planem pogłębienia kontaktów NATO z państwami Europy Środkowo-Wschodniej. 01.VII.1991. Formalne rozwiązanie w Pradze Układu Warszawskiego. 08.XI.1991. Podczas szczytu NATO w Rzymie zaproponowano powołanie Północnoatlantyckiej Rady Współpracy (North Atlantic Cooperation Council - NACC), która stała się forum współdziałania NATO i państw Europy Środkowej i Wschodniej. Pierwsze posiedzenie Rady odbyło się 20 grudnia.
1992
11.III.1992. Podczas kolejnej wizyty w Polsce sekretarz generalny NATO Manfred Woerner zadeklarował, że drzwi do NATO są otwarte. 08.X.1992. Premier Hanna Suchocka wyraziła w Brukseli przekonanie, że Polska przystąpi do NATO wcześniej, niż do EWG.
1993
31.I.1993. Podczas rozmów na Światowym Forum Gospodarczym w Davos sekretarz generalny NATO Manfred Woerner powiedział, że Polska będzie pierwszym krajem Grupy Wyszehradzkiej, który może zostać przyjęty do NATO. 09.III.1993. Minister Krzysztof Skubiszewski oświadczył w Brukseli, że celem Polski jest członkostwo w NATO, o które wystąpimy w odpowiednim czasie. 31.III.1993. Sekretarz stanu USA Warren Christopher oświadczył, że należy rozważyć możliwość przyjęcia niektórych krajów Europy Wschodniej do NATO, jeśli dojdzie do rozszerzenia składu tej organizacji. Tego samego dnia minister obrony RFN Volker Ruehe powiedział: "Jest tylko kwestią czasu, kiedy i w jakich okolicznościach kraje takie jak Polska, czy Węgry będą mogły zostać członkami Sojuszu". 25.VIII.1993. Prezydent Rosji Borys Jelcyn oświadczył w Warszawie, że Rosja zaakceptuje wejście Polski do NATO. 30.IX.1993. Prezydent Rosji Borys Jelcyn skierował do przywódców państw NATO list, w którym przestrzegał, że Rosja nie zgodzi się na rozszerzenie Sojuszu o nowe państwa. 20.X.1993. Na konferencji ministrów obrony państw NATO w Travemunde sekretarz obrony USA Les Aspin sprzeciwił się szybkiemu włączeniu państw Europy Środkowo-Wschodniej do NATO i zaproponował koncepcję "Partnerstwa dla Pokoju" (Partnership for Peace - PfP).
1994
10.I.1994. Podczas szczytu NATO w Brukseli przyjęty został program "Partnerstwo dla Pokoju" - PdP (Partnership for Peace - PfP). 02.II.1994. W Kwaterze Głównej NATO w Brukseli premier Waldemar Pawlak podpisał dokument o przystąpieniu Polski do "Partnerstwa dla Pokoju". 17.VI.1994. Amerykańscy senatorowie - republikanin Hank Brown i demokrata Paul Simon przedstawili projekt ustawy o zwiększeniu współpracy wojskowej Polski, Czech i Węgier z NATO, przewidując m.in. możliwość przekazywania tym krajom nadwyżek amerykańskiego sprzętu wojskowego. 12 - 16.IX.1994. Odbyły się pierwsze w Polsce ćwiczenia z udziałem jednostek NATO - "Most Współpracy '94". 08.X.1994. Kongres amerykański uchwalił "Ustawę o uczestnictwie w NATO" (zwaną "poprawką Browna"), upoważniającą prezydenta USA do rozszerzenia na cztery państwa Grupy Wyszehradzkiej korzyści związanych ze współpracą wojskową z NATO na zasadach sojuszniczych.
1995
16.II1995. Izba Reprezentantów Kongresu USA przyjęła ustawę o Odrodzeniu Bezpieczeństwa Narodowego przewidującą rozszerzenie NATO o Czechy, Polskę, Słowację i Węgry. 23.III.1995. Senator Hank Brown przedstawił projekt nowej ustawy przyznającej państwom Grupy Wyszehradzkiej status obserwatorów w NATO. 28.X.1995. NATO przedstawiło państwom - uczestnikom "Partnerstwa dla Pokoju" dokument o celach i zasadach przyjmowania nowych członków pt. "Studium o rozszerzeniu NATO". 11.XII.1995. 11 grudnia Polska oficjalnie potwierdziła przyjęcie zaproszenia NATO do udziału w operacji IFOR w Bośni. Polscy żołnierze z 6. Brygady Desantowo - Szturmowej zostali włączeni w skład Brygady Nordyckiej, operującej w ramach amerykańskiej 1. Dywizji Pancernej.
1996
25.VII.1996. Senat USA uchwalił Ustawę o ułatwieniu rozszerzenia Sojuszu przyznającą pomoc wojskową Polsce, Węgrom, Czechom i Słowenii jako krajom najbardziej kwalifikującym się do członkostwa w Sojuszu. 22.X.1996. Prezydent USA Bill Clinton, w przemówieniu w Detroit, po raz pierwszy podał konkretną datę powiększenia NATO: oświadczył, że pierwsi nowi członkowie z Europy Środkowo-Wschodniej powinni być przyjęci do Sojuszu najpóźniej w 1999 r., kiedy NATO będzie obchodzić 50. rocznicę utworzenia.
1997
09 - 12.I.1997. 90 proc. Polaków poparło starania o członkostwo Polski w NATO 27.V1997. W Paryżu 16 państw członkowskich NATO i Rosja podpisały "Akt Podstawowy o Stosunkach Dwustronnych, Współpracy i Bezpieczeństwie między NATO a Federacją Rosyjską" - porozumienie regulujące stosunki wzajemne w związku z zapowiedzianym powiększeniem Sojuszu. 08 - 09.VII.1997. Podczas szczytu NATO w Madrycie Polska, Czechy i Węgry zostały zaproszone do rozpoczęcia rozmów w sprawie przystąpienia do Sojuszu Północnoatlantyckiego. 16.IX.1997. Polska rozpoczęła negocjacje w sprawie przystąpienia do NATO. 26.XI.1997. Andrzej Towpik złożył na ręce sekretarza generalnego NATO Javiera Solany listy uwierzytelniające i oficjalnie objął stanowisko Stałego Przedstawiciela RP przy Radzie Północnoatlantyckiej - w randze ambasadora. 02.XII.1997. Ministrowie obrony NATO zatwierdzili raport o stanie przygotowań Polski, Czech i Węgier do członkostwa oraz oszacowanie wspólnych kosztów przyjęcia trzech nowych członków, usuwając tym samym ostatnie przeszkody na drodze do poszerzenia Sojuszu. 16.XII.1997. Szefowie dyplomacji 16 państw NATO podpisali w Brukseli protokoły o przystąpieniu Polski, Czech i Węgier do Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO). Po ratyfikacji protokołów przez 16 parlamentów i następnie przystąpieniu trzech krajów do Traktatu staną się one formalnie pełnymi członkami Sojuszu.
1998
13.I.1998. Pani Madeleine Albright, sekretarz stanu USA, wezwała Senat amerykański do ratyfikacji dokumentów o przystąpieniu Polski, Czech i Węgier do NATO. 23.I.1998. Rosyjska Duma Państwowa zwróciła się do prezydenta Borysa Jelcyna i premiera Wiktora Czernomyrdina o opracowanie "narodowego programu przeciwdziałania rozszerzeniu NATO". Według rosyjskich deputowanych, ekspansja Paktu Północnoatlantyckiego na Wschód realnie zagraża interesom Rosji i jej bezpieczeństwu narodowemu. 02.II.1998. Dokumenty ratyfikacyjne protokołów w sprawie przyjęcia nowych członków do NATO podpisał minister spraw zagranicznych Kanady Lloyd Axworthy. 4 lutego W ten sposób Kanada jako pierwsza zakończyła procedurę ratyfikacyjną dokumentów w sprawie rozszerzenia NATO. Do końca 1998 roku procedury ratyfikacyjne zakończyły także parlamenty pozostałych państw członkowskich NATO. 30.IV.1998. Senat USA większością głosów 80:19 zaaprobował rozszerzenie NATO o Polskę, Czechy i Węgry.
1999
29.I.1999. Sekretarz generalny NATO Javier Solana przesłał ministrowi spraw zagranicznych Bronisławowi Geremkowi list zapraszający Polskę do przystąpienia do Traktatu Północnoatlantyckiego. 17.II.1999. Sejm, stosunkiem głosów 409:7 i przy 4 wstrzymujących, przegłosował Ustawę o ratyfikacji Traktatu Północnoatlantyckiego. 18.II.1999. Prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał ustawę upoważniającą go do ratyfikacji Traktatu Północnoatlantyckiego i skierował ją do "Dziennika Ustaw". 12.III.1999. W auli Prezydenckiej Biblioteki H. Trumana w Independence (stan Missouri) ministrowie spraw zagranicznych Polski (Bronisław Geremek) oraz Czech i Węgier, złożyli na ręce Madeleine Albright - sekretarza stanu USA, depozytariusza Traktatu Północnoatlantyckiego, dokumenty ratyfikacyjne. Od tego momentu Polska formalnie stała się członkiem NATO. 16.III.1999. Przed siedzibą Kwatery Głównej NATO w Brukseli odbyło się uroczyste podniesienie polskiej flagi narodowej. 5-6.V. 1999. 140 żołnierzy z 21. Brygady Strzelców Podhalańskich wyjeżdża do Albanii w ramach międzynarodowej operacji NATO "Allied Harbour". 23 - 25.IV.1999. Jubileuszowy szczyt NATO w Waszyngtonie. W szczycie po raz pierwszy wzięło udział 19 państw członkowskich Sojuszu. 27.V. 1999. Prezydent ratyfikował 7 umów międzysojuszniczych tzw. prawny dorobek NATO. W ten sposób zakończona została procedura ratyfikacji dorobku prawnego NATO w Polsce. VI. 1999. Ponad 800 żołnierzy z 18. batalionu desantowo - szturmowego z Bielska Białej wyjechało do Kosowa na misję w ramach międzynarodowej operacji "Joint Guard". 04.VIII. 1999. Rada Północnoatlantycka mianowała George'a Robertsona - brytyjskiego sekretarza stanu ds. obrony na stanowisko sekretarza generalnego NATO i przewodniczącego Rady Północnoatlantyckiej. George Robertson zastąpił Javiera Solanę.
2001
12.IX 2001. Po atakach terrorystycznych na Amerykę 11 września NATO po raz pierwszy odwołuje się do Artykułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego. Polska wyraża solidarność z USA i deklaruje pomoc w walce z terroryzmem.
2002
I. 2002. Polscy żołnierze - saperzy, jednostki chemiczne i komandosi z GROM-u - jadą do Afganistanu. Część żołnierzy GROM-u zostaje wysłanych w "rejon Zatoki Perskiej".
à Rosja - NATO
Rosja długo nie chciała pogodzić się z rozszerzeniem NATO na Wschód. Przez kilkadziesiąt lat, na mocy powojennego porządku, była to radziecka strefa wpływów. Wraz z upadkiem komunizmu w krajach Europy Środkowo-Wschodniej Rosja straciła dawne terytoria, czego jednak nie chciała przyjąć do wiadomości.
28 VIII 1993 roku Prezydent Borys Jelcyn oświadczył w Warszawie, że Rosja zaakceptuje wejście Polski do NATO, ale już miesiąc później zmienił zdanie. Skierował do przywódców państw NATO list, w którym przestrzegał, że Rosja nie zgodzi się na rozszerzenie Sojuszu o nowe państwa. Spór o rozszerzenie trwał prawie cztery lata.
27 V 1997 w Paryżu 16 państw NATO i Rosja podpisały "Akt Podstawowy o Stosunkach Dwustronnych, Współpracy i Bezpieczeństwie między NATO a Federacją Rosyjską". Moskwa de facto pogodziła się z tym, co nieuchronne. Dwa lata później rozszerzenie stało się faktem, a problemy pojawiły się ponownie, gdy do wrót NATO zapukały kolejne kraje zza "żelaznej kurtyny"
Rosja przy każdej okazji wyrażała swój sprzeciw wobec dalszego rozszerzenia sojuszu. Niepokoi nas zbliżanie się natowskiej machiny militarnej do granic Rosji, żałujemy, że przyczynili się do tego słowaccy deputowani. Mamy nadzieję, że Słowacja wykaże rozsądek w zawieraniu sojuszy, biorąc pod uwagę kwestie bezpieczeństwa swoich sąsiadów - ostrzegała Moskwa po tym, jak słowacki parlament przyjął rezolucję o przystąpieniu do NATO (IV 2001). To tylko jedna z charakterystycznych wypowiedzi Kremla w tej sprawie.
Po 11 września rosyjski przywódca nie wypowiadał się już tak stanowczo przeciwko poszerzeniu NATO, ale postawił przynajmniej dwa warunki. Po pierwsze, Pakt Północnoatlantycki też powinien się zmienić - miał być mniej wojskowy, a bardziej polityczny - a po drugie, dać Moskwie pewien wpływ na decyzje.
NATO nie pozostało dłużne. W XII 2001 roku Rosja dostała miejsce w Radzie Północnoatlantyckiej. W ten sposób Kremlu zyskał prawo weta wobec niektórych decyzji Sojuszu np. w sprawie walki z terrorem czy rozprzestrzeniania broni masowego rażenia.
Flirt rosyjsko-natowski zaprowadził świat wprost do Rzymu. W V 2002 roku NATO i Rosja podpisały porozumienie o powołaniu nowej Rady NATO-Rosja. Oświadczenie wylicza 9 dziedzin współpracy, która w zamyśle NATO ma nie ograniczać autonomii decyzji sojuszników w sprawach ich wzajemnych gwarancji bezpieczeństwa, kwestiach wewnętrznych NATO i jego dalszego poszerzenia na Wschód.
Rada Rosja-NATO ma zajmować się:
- walką z terroryzmem,
- postępowaniem na wypadek kryzysów,
- przeciwdziałaniem rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia,
- kontrolą zbrojeń i środków budowy zaufania,
- obroną przeciwko rakietom taktycznym, ratownictwem morskim,
- współpracą wojskową i reformą obrony,
- cywilnymi sytuacjami nadzwyczajnymi,
- nowymi zagrożeniami i wyzwaniami (w tych ramach również współpraca w koordynacji cywilnej i wojskowej kontroli powietrznej).
Porozumienie ostatecznie pogrzebało - jak mówią obserwatorzy - "zimną wojnę". Od tej pory oficjalnie Rosja nie mówi już "niet" rozszerzeniu.
à Ewolucja NATO
Od początku podstawowym problemem dla NATO były: instytucjonalizacja, stworzenie odpowiednich organów, a następnie sformułowanie wspólnej doktryny.
Początkowo, w pierwszych miesiącach formułowania doktryny obronnej opierano się jeszcze na klasycznym podejściu do kwestii działań militarnych. Kraje NATO zakładały, że w przypadku ataku ZSRR będą mogły stworzyć linię obrony opartą na Renie.
♦ We IX 1950r. sformułowano pierwszą doktrynę obronną pod kryptonimem FC 14/1 (dokument) opartą na „strategii wysuniętych rubieży”, która przewidywała skoncentrowanie działań na styku dwóch bloków dość wyraźnie skłóconych. Sprowadzało się to głównie do Europy Środkowej.
♦ W II 1952r. oficjalnie przyjęto kolejną doktrynę obronną- „koncepcję tarczy i miecza”. Państwa Europy środkowo-wschodniej stanowić będą tarczę ochronną przed ZSRR. USA- to miecz tnący.
♦ W X 1953r. sformułowano kolejną doktrynę militarną- kryptonim (F)MC 14/2. Doktryna miała głównie podłoże polityczne. Oparta była na sformułowanej w 1950r przez Johna F.Dullesa doktrynie „odpychania komunizmu” oraz stworzonej we IX 1953r. przez Eisenhowera „doktrynie wyzwolenia”. Sformułowano więc doktrynę „zmasowanego odwetu”- 1954r. Oparta na założeniu, że w razie konfliktu ze wschodem, USA od razu, wykorzystując cały potencjał militarny (głównie nuklearny), przeprowadzi kontratak.
♦ W III 1961r. J.F.Kennedy zaproponował tzw. „koncepcję trzystopniowego użycia sił zbrojnych NATO”. Stało się to potem podstawą „doktryny elastycznego reagowania”.
- pierwszy etap to użycie sił konwencjonalnych w Europie bez taktycznej broni jądrowej.
- drugi etap to użycie taktycznej broni jądrowej.
- trzeci etap to użycie nuklearnych sił strategicznych.
Obowiązywała trzystopniowa zasada niszczenia przede wszystkim sił nuklearnych przeciwnika, a potem stopniowo obiektów strategicznych.
♦ W VI 1962r. sekretarz obrony USA, Robert McNamara ustanowił „doktrynę kontrolowanego drugiego uderzenia”. Oparta na wcześniejszych założeniach doktryny dotyczącej sił konwencjonalnych podsekretarza stanu w Pentagonie Alberta Wolstettera Wychodziła ona z założenia ogromnej utrzymującej się jeszcze nierównowadze potencjałów sił konwencjonalnych UW-NATO (175:25). Szacowano, że UW dysponowała w tym czasie ok.2195 dywizjami, a kraje NATO 26. Przewaga ta była iluzoryczna ze względu na złą jakość uzbrojenia i wyszkolenia sił UW. McNamara uważał, iż należy zreorganizować siły konwencjonalne w Europie, aby zwiększyć ich mobilność i skuteczność oraz aby oddalić ciężar działań zbrojnych od wielkich skupisk ludności. Była zwana doktryną „no cities”- bez udziału wielkich miast.
♦ W XII 1962r. zmodyfikowano koncepcję 4-go mocarstwa nuklearnego oparte na porozumieniu Wielka Brytania-USA, po spotkaniu JFK z premierem WB. Chodziło o uniknięcie przekształcania konfliktu małego w wojnę nuklearną. Koncepcja przewidywała połączenie istniejących sił nuklearnych NATO pod jednym dowództwem. W III 1966r. Francja opuściła strukturę wojskową NATO. Lyndon B.Jonson zrezygnował z koncepcji 4-tego mocarstwa nuklearnego.
W XII 1966r. utworzono Komitet Obrony Nuklearnej. Skupiał ministrów obrony państw członkowskich NATO, z wyjątkiem Islandii i Francji. Utworzono także Grupę Planowania Nuklearnego.
♦ W XII 1967r. przyjęto dokument MC 14/3 zawierający założenia nowej strategii militarnej opartej na doktrynie elastycznego reagowania. Opierała się na dostosowaniu sił i środków do poziomu i charakteru konfliktu. W praktyce oznaczało to poszerzenie arsenału środków o charakterze militarnym bądź quasi-militarnym stosowanych w konflikcie. Począwszy od wojny psychologicznej, poprzez ekonomiczną, działania siły rewolucyjnej, odstraszanie i walkę zbrojną- od działań konwencjonalnych do użycia broni nuklearnej (ostateczność).
Zgodnie z tą koncepcją wzmocniono skrzydła NATO- głównie północną flankę (Norwegia, Dania) i południową flankę (Grecja, Turcja).
♦ W XII 1967r. NATO przyjęło tzw. raport Harmela- kładzie nacisk na równoległe utrzymanie potencjału wojskowego i poszukiwanie możliwości łagodzenia napięć w stosunkach Wschód-Zachód (odprężenie). Pierwszym elementem strategii Sojuszu będzie odstraszanie oparte na stałej modernizacji i rozbudowie sił nuklearnych. Drugim elementem ma być aktywne współdziałanie z blokiem wschodnim (UW) pod warunkiem akceptacji przez Rosjan tzw. wzajemnie zrównoważonej redukcji sił konwencjonalnych.
W XII 1969r. sformułowano po raz pierwszy (wiązało się z raportem Harmela) tzw. koncepcję wysuniętej obrony.
♦ W 1971r. sformułowano doktrynę realistycznego odstraszania opartą na doniesieniach CIA i innych sojuszników USA, że ZSRR zaczyna zdobywać przewagę, jeśli także chodzi o broń jądrową, strategiczne siły jądrowe (lotnictwo strategiczne, pociski batalistyczne dalekiego zasięgu). Stwierdzono, że realistyczne odstraszanie musi się opierać na rozwoju strategicznych sił jądrowych USA (szczególnie systemy wielogłowicowe).
W tym czasie trwał wyścig zbrojeń na tle tzw. triady nuklearnej (bombowce strategiczne, rakiety wystrzeliwane z łodzi podwodnych, rakiety kontynentalne wystrzeliwane z wyrzutni ruchomych i stałych). Pozostałe państwa zobowiązane są do modernizacji sił konwencjonalnych. Pojawiły się w związku z tym kontrowersje między USA a Europą Zachodnią, które zostały pogłębione w X 1973r. podczas wojny Jom Kippur.
W IV 1974r. państwa NATO przyjęły Deklarację Atlantycką (25 rocznica powstania), w której głównym postulatem było ograniczenie dominacji USA i rozszerzenie współpracy państw NATO Od 1973r. państwa NATO uczestniczyły w negocjacjach w ramach tzw. konferencji wiedeńskiej.
♦ Od 1976r. USA zaczęły lansować wspólną doktrynę militarną sił konwencjonalnych. Oparta była na założeniach tzw. aktywnej obrony. Ta doktryna została oficjalnie przyjęta przez USA w 1981r. jako tzw. doktryna bitwy powietrzno-lądowej.
♦ Ważny etap w historii NATO wiązał się z rozmieszczeniem w ZSRR w 1977r. nowych wielogłowicowych rakiet typu SS-20 na terytorium Europy Środkowo-Wschodniej. Wycofano rakiety krótkiego zasięgu (SS-4 i SS-5), zastąpienie ich przez 3-głowicowe rakiety SS-20. Rozmieszczenie tych rakiet naruszało klimat równowagi. Na początku 1979r. doszło do konsultacji na szczeblu przywódców państw i rządów USA, Wielkiej Brytanii, RFN, Francji. W 12 XII 1979r. NATO podjęło tzw. podwójną decyzję Podwójność polegała na tym, że:
USA rozmieści nowoczesne rakiety krótkiego i średniego zasięgu na terenie WB, Włoch, RFN, Belgii i Holandii- do 1983r. mają dostarczyć 108 rakiety typu Pershing II oraz 464 pociski samosterujące typu Cruise wyposażone w głowice jądrowe.
Kraje NATO będą czyniły wysiłki na rzecz procesu SALT- ograniczenie strategicznych broni nuklearnych (rozbrojenie).
Lata 80-te
Lata 80-te wiążą się z eskalacją napięć tzw druga zimna wojna. Miały miejsce działania w ramach planu eskalacji horyzontalnej. Polegał on na modernizacji sił zbrojnych NATO. Plany wojskowe obejmowały rozbudowę rakiet nuklearnych- rakiet balistycznych oraz prace nad projektem MX (Eksperymentalna Rakieta). Miały one rozwinięty system wielokursowy umożliwiający naprowadzanie 20 rakiet za pomocą systemu optycznego. Wystrzeliwując jedną rakietę można było zaatakować 20 celów w promieniu 300 km. Wzbudziło to panikę Rosjan. Rozpoczęto pracę nad budową nowego bombowca B-52. wprowadzono rakiety typu „Trianen” (wielogłowicowe do łodzi podwodnych).
Największym argumentem w tej konfrontacji z blokiem wschodnim były tzw. plany gwiezdnych wojen- czyli inicjatywa obrony strategicznej rozpoczęta w III 1983r. Zakładano w nim system obrony przeciwrakietowej funkcjonujący na orbicie okołoziemskiej. W pierwotnej wersji system miał składać się z kilkudziesięciu dział laserowych umieszczonych na orbicie sprzężonych z systemem „Roosevelt”, który miał identyfikować rakiety wroga kilkanaście sekund po wystrzeleniu i zestrzeliwać je (antyrakiety).
Działaniom tym towarzyszyła modyfikacja strategii wysuniętej obrony oparta na umocnieniu rejonów flankowych NATO (rejon Bałtyku- Dania i RFN, i rejon Morza Śródziemnego- Turcja, Grecja, Włochy).
Od 1984r. pojawiły się sygnały odprężenia:
- w 1984r. w Sztokholmie odbyła się konferencja w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa w Europie i był to początek okresu, w którym NATO stało się stroną rozmów rozbrojeniowych.
- w 1985r. miały miejsce negocjacje dotyczące układu redukcji rakiet krótkiego i średniego zasięgu oraz układu redukcji broni ofensywnej STAT.
Działalność NATO w latach 90-tych ze szczególnym uwzględnieniem państw Europy Środkowo-Wschodniej
Załamanie się bloku wschodniego- 1989r.
IV 1990r.- obrady Rady Północnoatlantyckiej w Turnberry (Szkocja). Przyjęli oni posłanie od krajów Europy wschodniej (tzw. posłanie z Turnberry) proponujące przyjaźń i współpracę ZSRR z resztą Europy Wschodniej.
♦ 6 VII 1990r.- szczyt szefów rządów NATO w Londynieà Deklaracja Londyńska.
Przekształcenie NATO zgodnie z sytuacją międzynarodową. Polegało to na nowym kształcie bezpieczeństwa euroatlantyckiego. System ten opierać miał się na tzw. systemie wzajemnie powiązanych instytucji (interlocking institution). Wywołało to uaktywnienie UZE, KBWE, RE.
Założenia Deklaracji Londyńskiej dążyły do zapobiegania tzw. próżni bezpieczeństwa. Po rozwiązaniu UW powstanie próżnia bezpieczeństwa dająca możliwość wybuchu wielu konfliktów lokalnych. NATO sugerowało możliwość objęcia tych państw, jeśli nie członkiem to przynajmniej gwarancjami bezpieczeństwa. Stopniowo zaczęto przechodzić od doktryny wysuniętej obrony do doktryny ograniczonej wysuniętej obecności Pierwsza zakładała koncentrację nowoczesnych sił konwencjonalnych i jądrowych na styku bloków, a druga doktryna przewidywała zmniejszenie liczebności sił i uzbrojenia na rzecz podniesienia ich mobilności.
VIII 1990r. po Irackiej inwazji na Kuwejt, NATO wzięło udział w operacji „Pustynna Burza” o podwójnym charakterze (na mocy art.V Traktatu Waszyngtońskiego i jako członek sił pokojowych wysłanych na mocy rezolucji RB).
W VI 1991r. podczas sesji Rady NATO przyjęto deklarację o partnerstwie z krajami Europy Środkowej i Wschodniej.
♦ W XI 1991r. miał miejsce szczyt państw NATO w Rzymie. Przyjęto nową koncepcję strategiczną NATO (MC 14/4). Założenia:
- oddalenie zagrożenia bezpośrednią konfrontacją militarną
- współpraca na rzecz bezpieczeństwa o podłożu etnicznym, społecznym, ideologicznym
- ewentualne konflikty będą miały charakter regionalny i nie zagrożą integralności i bezpieczeństwu państw NATO (konflikty poza obszarem NATO).
- podkreślano konieczność dalszej obecności USA w Europie
- postanowiono powołać Północnoatlantycką Radę Współpracy (NACC) w ramach współpracy z Europą Środkową i Wschodnią- początek działalności 20 XII 1991r.
Północnoatlantycka Rada Współpracy (North Atlantic Treaty Council – NACC), forum współpracy państw członkowskich NATO z krajami Europy Środkowo-Wschoniej.
Proces ten rozpoczął się w latach 90., gdy szczyt londyński NATO zaprosił kraje byłego bloku radzieckiego do nawiązania kontaktów. Dalsze kroki ułatwiło podpisanie w 1990 wspólnej Deklaracji o nieagresji oraz postępujące reformy w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. NACC powstał 1991 na posiedzeniu przedstawicieli 25 państw- NATO, 6 państw Europy Środkowej i Wschodniej i 3 państwa bałtyckie. W III 1992r. po rozpadzie ZSRR przyjęto do Rady 11 krajów członkowskich WNP, w IV Gruzję, a w VI Albanię.
Działalność NACC dotyczy głównie: konsultacji w sprawach politycznych i bezpieczeństwa, analizy budżetów obronnych w kontekście rozwoju gospodarki oraz przestawianie produkcji obronnej na cywilną; upowszechniania informacji i kontaktów kulturalnych, bezpieczeństwa ekologicznego i współpracy naukowej, koordynacja działalności w przestrzeni powietrznej, współpracy w sytuacjach nadzwyczajnego zagrożenia i udzielania pomocy humanitarnej, doradztwa w sferze przebudowy sił zbrojnych.
Nawiązanie współdziałania w ramach NACC stało się krokiem do Partnerstwa dla Pokoju, umożliwiło utworzenie Grupy Ad Hoc ds. Współpracy w Misjach Pokojowych, sprzyja poszerzaniu NATO o nowych członków.
W 1993r. USA zaproponowały w celu przystosowania struktury wojskowej NATO do utworzenia tzw. Wspólnych Sił Zbrojnych do Zadań Specjalnych.
W 1997r. Rada została przekształcona w Radę Partnerstwa Euroatlantyckiego (EACP)- liczy obecnie 44 państwa. Ma zajmować się kwestiami technicznymi i politycznymi, a nie militarnymi.
W 1993r. departament obrony USA wysunął projekt programu „partnerstwo dla pokoju”.
♦ Szczyt w Brukseli- 10-11 I 1994r.
- omawiano relacja między państwami europejskimi NATO a USA, ponieważ wejście w życie traktatu z Maastricht (UE) w 1993r. stwarzało nową sytuację- gdyż art.5 Traktatu o UE dotyczący wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa kraje członkowskie zobowiązały się do wspólnych działań na rzecz zapobiegania sytuacjom kryzysowym. Potwierdzono poparcie dla polityki bezpieczeństwa UE.
- przyjęcie koncepcji Połączonych Sił do Zadań Specjalnych (CJFT): miało to być coś w rodzaju sił szybkiego reagowania, które mogły wykonywać działania poza obszarem NATO bądź w sytuacjach kryzysowych w ramach UZE. Przyjęto zasadę opartą na zasadzie klocków LEGO-każda część do siebie pasuje, stąd konieczność standaryzacji- oddziały złożone z wielu formacji mobilnych.
- nadal nie podjęto decyzji o przyjęciu nowych członków.
!”Program partnerstwo dla pokoju”!- większość krajów Europy Środkowo-Wschodniej przyjęła zaproszenie do programy. Polska jako pierwszy kraj przeszła pełną procedurę- tzn. złożyła deklarację, podpisała indywidualny program Partnerstwa i 4 VII 1994r. została pierwszym członkiem programu. Do programu przystąpiła także Rosja.
Założenia programu:
- rozwój szerokiej współpracy między NATO a krajami Europy Środkowo-Wschodniej: współpraca miała polegać na zbliżeniu, dostosowywaniu sił zbrojnych do NATO, wspólne ćwiczenia i manewryà np. operacja „Most w Biedrzysku”.
- przejrzystość systemów obrony narodowej
- demokratyczna kontrola nad siłami zbrojnymi
- zdolność do uczestniczenia w misjach ONZ
Od szczytu w Brukseli w I 1994r. do szczytu w Madrycie w VII 1997r. dwie zasadnicze sprawy wyznaczały działania NATO: kwestia przyjęcia nowych członków lub nie. Amerykanie już w 1993r. formułując zasady programu PdP mówili, że właściwym pytaniem nie jest „czy NATO się rozszerzy” ale kiedy?
Sytuacja zaczęła się zmieniać od przełomu 1994/1995r. a to wiązało się z sytuacją w Czeczenii- inwazja wojsk rosyjskich pokazała słabość sił rosyjskich pod każdym względem. Minister Obrony- Paweł Graczow wysłał młodych rekrutów do przeszkolenia do szturmu na Grozny i stąd ogromne straty.
Triumwirat USA: Christopher (sekretarz stanu), Talbott (jego zastępca ds. europejskich) oraz Aspin (sekretarz obrony) podjęli decyzję zmiany stosunku do Rosji.
21 IX 1995r. Komitet Wojskowy zaakceptował studium analityczne „Jak i dlaczego rozszerzać NATO”.
Jest to pierwszy dokument potwierdzający gotowość NATO do przyjęcia nowych członków. Przyjęcie nowych członków obwarowano ograniczeniami:
- zakaz stacjonowania tam broni jądrowej
- zakaz budowy lub rozbudowy infrastruktury wojskowej
- monitoring demokratyczności ustroju politycznego i cywilna kontrola nad armią
- daleko idące konsultacje z Rosją w sprawie poszerzenia
W X 1996r. w Detroit- Clinton zapowiedział rozszerzenie w 50. rocznicę utworzenia NATO i rychłe zaproszenie kandydatów z Europy Środkowo-Wschodniej do negocjacji.
27 V 1997r. w Paryżu podpisano Akt Stanowiący o Wzajemnych Stosunkach, Współpracy i Bezpieczeństwie między NATO a Federacją Rosyjską. Parafowany już 18 V.
Pozornie dawał Rosji szereg uprawnień wobec NATO, m.in.: w sprawie przyjmowania nowych członków, powoływał stałą Radę NATO-Rosja do konsultacji, Rosja miała być zaznajamiana z wszystkimi decyzjami politycznymi NATO.
9 VII 1997r. podpisano Kartę o Szczególnym Partnerstwie między NATO a Ukrainą.
♦ Szczyt szefów państw NATO w Madrycie (8-9 VII 1997r.)
Zaproszono Polskę, Czechy i Węgry do negocjacji, a graniczną datą tych negocjacji miał być IV 1999r.
12 III 1999r. Czechy, Polska i Węgry stają się członkami NATO.
12 IX 2001- po atakach terrorystycznych na Amerykę 11 IX NATO po raz pierwszy odwołuje się do art.V Traktatu Waszyngtońskiego.
9 X 2001- NATO wysyła do USA swe samoloty systemu wczesnego ostrzegania i naprowadzania AWACS- po raz pierwszy w dziejach NATO sprzęt wojskowy Sojuszu zostaje użyty do wsparcia działań podjętych na mocy art.V
♦ Szczyt NATO w Rzymie (28 V 2002)
Powołanie Rady NATO-Rosja- nowe forum współpracy z Moskwą w sprawach bezpieczeństwa.
24-25 IX 2002- Amerykanie chcą stworzenia się szybkiego reagowania NATO. Miałaby to być 20-tys. formacja wojskowa do walki z terroryzmem w różnych częściach globu.
♦ 24-25 IV 1999r. miał miejsce szczyt NATO w Waszyngtonie, na którym:
- przyjęto nową koncepcję strategiczną,
- zatwierdzono także ustalenia z Rzymu (z kilkoma poprawkami),
- wymieniono nowe zagrożenia pokoju i stabilizacji oraz dalsze odchodzenie od tych tradycyjnych zagrożeń czysto militarnych, jak rozprzestrzenianie broni masowego rażenia, wyścig zbrojeń, itp. na rzecz zagrożenia nowego typu. Największe zagrożenia polityczne znajdują się peryferiach NATO- co po raz kolejny potwierdziło konieczność reinterpretacji art.VI Traktatu Waszyngtońskiego dotyczącego działań poza obszarem NATO. Kwestie takich działań były dyskutowane już w Brukseli i ta decyzja o użyciu lotnictwa NATO w Bośni wiązała się z faktycznym uznaniem, że państwa NATO w uzasadnionych przypadkach mogą działać na terytorium własnym. W nowej koncepcji usankcjonowano ten fakt i NATO może działać właściwie na całym świecie. Sojusz ma zapewnić nie tylko ochronę swoich członków, ale i przyczyniać się do zapewnienia pokoju i stabilizacji, gdzie wpływa to jakoś na sytuację krajów NATO.
Sytuacja na Bałkanach
Jugosłowiańska wojna domowa: konflikt spowodowany gwałtownym upadkiem systemów komunistycznych i rozpadem Jugosławii w VI 1991. W 1990 we wszystkich republikach Federacji odbyły się wolne wybory parlamentarne. W efekcie 25 VI 1991 Chorwacja i Słowenia ogłosiły swoją niepodległość. Decyzja ta spotkała się ze sprzeciwem Serbów mieszkających w Słowenii (później również Serbów chorwackich). W związku z tym armia serbska rozpoczęła działania wojenne. Zakończyły się one dopiero na początku 1992.
W wyniku tych działań zginęło ok.10 tys. ludzi, ale niepodległość Słowenii i Chorwacji została utrzymana. 15 X 1991 niepodległość ogłosiła Bośnia i Hercegowina, co spowodowało dalsze walki, mimo przybycia wojsk ONZ. Podobnie postąpiły inne republiki. W VII 1995 wojska serbskie zdobyły muzułmańskie miasto Srebrenicę. Podczas masowych egzekucji Serbowie zamordowali w bestialski sposób ponad 7000 cywilów wziętych do niewoli podczas zdobywania miasta, w większości byli to mężczyźni w wieku od 12 do 77 lat.
Tzw. Nową Jugosławię tworzą obecnie tylko Serbia i Czarnogóra.
21 IX 1995 przywódcy stron konfliktu bośniackiego, po 3 tygodniach intensywnych negocjacji w Dayton (USA), rozpoczęli rozmowy w sprawie warunków przyszłego układu pokojowego. 22 XI, w związku z rozpoczęciem rozmów w Dayton, Rada Bezpieczeństwa ONZ podjęła decyzję o zawieszeniu sankcji wobec Jugosławii. Oficjalny układ pokojowy kończący wojnę w Bośni został podpisany 14 XII 1995r. tegoż roku w Paryżu.
Układ z Dayton: porozumienie pokojowe zawarte w 1995 przez Serbię, Bośnię i Chorwację pod naciskiem USA, mające na celu zakończenie jugosłowiańskiej wojny.
Na jego mocy powołano międzynarodowe siły zbrojne IFOR, liczące 60 tys. żołnierzy, rozdzielające walczące strony i umożliwiające stabilizację regionu oraz zabezpieczające terytorialne uzgodnienia z Dayton.
Chorwacja odzyskała w 1996 wsch. Slawonię, jednak najistotniejsze decyzje dotyczyły utworzenia nowego państwa Bośni i Hercegowiny, będącego luźną konfederacją Serbów (49%) z federacją Muzułmanów i Chorwatów (51%), ze szczątkowym wspólnym rządem, dwoma korytarzami łączącymi obie połówki republiki, z Mostarem podzielonym do chwili wyborów na część chorwacką i muzułmańską (mimo sukcesu Muzułmanów w wyborach Mostar jest daleki od prawdziwej jednolitości).
Sarajewo pozostało niepodzielne, ale złożone z 9 autonomicznych dzielnic, ze wspólną radą miejską i rotacyjnym merem.
Przeprowadzone 14 IX 1996 wybory na terytorium całego kraju, choć zamknęły oficjalnie proces budowy nowego państwa, nie zakończyły konfliktu. Gospodarka zaczęła funkcjonować, część uchodźców wróciła do domu, pod naciskiem państw Zachodu powstały jednolite przedstawicielstwa dypl. rep., ale faktycznie żadna z sił politycznych reprezentujących trzy grupy narodowościowe nie jest zadowolona z postanowień Układu. Dążenia separatystyczne Chorwatów i Serbów są wyraźne, mniejszości nar. tak traktowane, iż dochodzi do ich masowej migracji na tereny zamieszkiwane przez odpowiadającą im większość.
Pokój jest utrzymywany przez stacjonujące międzynarodowe siły (SFOR), milit.-polit. Autorytet NATO.
Sytuacja w Kosowie
Pierwszą samodzielną akcją zbrojną NATO była interwencja w Kosowie (24 III 1999 - 10 VI 1999).
Kosowo, terytorium na obszarze Serbii, graniczące z Albanią i Macedonią. Zamieszkane przez 1,7 mln mieszkańców, w 90% Albańczyków. Stolica Priština. Kosowo stanowi punkt zapalny na Bałkanach.
Zostało podbite przez Serbię w 1913. W 1974 otrzymało autonomię w ramach Serbii, która jednak nie zadowalała Albańczyków oczekujących statusu republiki w ramach Jugosławii. W 1990 autonomia została odebrana na mocy decyzji serbskiego prezydenta S. Miloszewicia. W rok później ludność Kosowa opowiedziała się w referendum za suwerennością, w 1992 wybrano parlament i prezydenta – I. Rugova. Decyzje te odrzuciła Serbia.
Lata 90. to okres nasilających się zamieszek. W 1996 ujawniła się oficjalnie Wyzwoleńcza Armia Kosowa (UCK), dokonująca zamachów terrorystycznych. W odpowiedzi władze serbskie zastosowały masowe represje wśród Albańczyków. W 1998 95% Serbów odrzuciło międzynarodową mediację w sprawie Kosowa, a na Jugosławię nałożono sankcje ONZ. Na terenie Kosowa wybuchły walki, w których przejściowo sukcesy odnosiła UCK. Żądanie Rady Bezpieczeństwa ONZ doprowadziło jesienią do zgody na przyjęcie obserwatorów OBWE, jednak na przełomie 1998/99 serbskie władze dokonały kolejnych zabójstw ludności cywilnej.
Pod groźbą nalotów strony konfliktu zasiadły w lutym 1999 do rozmów w Rambouillet pod Paryżem. Albańczycy podpisali układ zapewniający Kosowu autonomię i kontrolę nad procesem pokojowym (28 tys. żołnierzy NATO). Serbska delegacja odrzuciła te warunki a serbskie wojska podjęły ofensywę w Kosowie, w której wyniku rozpoczął się proces wypędzeń ludności albańskiej.
Mediacje USA nie przyniosły efektu. 24 III 1999r. siły NATO rozpoczęły naloty na Jugosławię, które nie uzyskały akceptacji Rady Bezpieczeństwa i obudziły protesty Rosji. Akcja wzbudziła szereg wątpliwości o jej podłoże prawno-międzynarodowe, a także niewyjaśnione ataki NATO na cele cywilne, na budynki rządowe w Bagdadzie. KFOR- siły NATO w Kosowie. Równocześnie Serbia kontynuowała czystki etniczne w Kosowie, dziesiątki tysięcy uchodźców przybywało do Albanii i Macedonii.
Dialog śródziemnomorski
Oficjalnie zainicjowany w Brukseli w 1994r. Dotyczył krajów w basenie Morza Śródziemnego zaproszono: Egipt, Izrael, Mauretanię, Tunezję, Maroko, Jordanię. Nie zaproszono Algierii ze względu na sytuację wewnętrzną (łamanie praw człowieka, terroryzm), także Libii.
W 1997r. w Madrycie utworzono Grupę Współpracy Śródziemnomorskiej.