Międzynarodowe stosunki militarne

à Problematyka wojny i pokoju.

* ”Siedmioksiąg” (VII/VI w.p.n.e.).

* „Sztuka wojny” („Sun Tzu”)- VI w.p.n.e. à najwyższym celem wojny jest pokonanie wroga bez walki- prekursor zasady odstraszania.

* „Księga wojny” („Wu-Tsu”).

Teorie wyjaśniające wojny

• Heraklit z Efezu: twierdził, że wojna jest zjawiskiem naturalnym- „wojna nieodłączną częścią życia, wszystkiego ojcem, władcą, jednych czyni niewolnikami, innych wolnymi”.

Pokój i wojna są ze sobą powiązane. Twierdził, że wojna jest zjawiskiem wszechogarniającym.

• Platon: twierdził, że wojna wynika ze złamania pewnych zasad moralnych, prawa itp. Przyczyną jest wrogość plemienna. Uważał, że wojny są słuszne, sprawiedliwe, jeżeli przyczyniają się do pokoju.

• Nicolo Machiavelli: „Książę”- fundamentami państwa są: dobre prawo i dobry oręż. Według niego wojny są zjawiskiem naturalnym. Wojna musi być oparta na prawach. „Wojna uświęca cele formowanie przez politykę, broni praw”.

• Tomasz Hobbes: „Lewiatan”- wojna składnikiem stanu natury. W stosunkach międzyludzkich występuje ciągła walka. „Wojna wszystkich przeciwko wszystkim”, „Człowiek człowiekowi wilkiem”.

• Emanuel Kant: „Traktat o wiecznym pokoju”- rozważa o polityce w Europie. Przedstawił wizję wiecznego pokoju. Aby to osiągnąć muszą zostać spełnione następujące warunki:

- odrzucenie siły w dochodzeniu praw

- odrzucenie tajnych traktatów

- odrzucenie prawa do interwencji

- przestrzeganie samodzielności państw

- likwidacja długów- prowadzą do niewoli

- likwidacja stałych armii

• Carl von Clausewitz: najwybitniejszy teoretyk wojny i pokoju. „O wojnie”-1831r.W latach 1832-1833 opublikował trzytomowe dzieło. Postrzeżenia:

- wojna to narzucenie przeciwnikowi własnej woli przy użyciu przemocy

- wojna jest nieprzewidywalna, racjonalna

- wojna prowadzi do celu (budowy lub obrony państwa)

- wojna jest narzędziem polityki

- wojna to gra: wymaga wyrachowania, inwencji i nieszablonowego zachowania

- „Wojna jest kontynuacją polityki przy użyciu innych środków”- wojna odpowiada celom polityki a polityka ma być dostosowana do środków wojennych

- odróżnia wojnę polityczną (rzeczywistą) od wojny absolutnej:

• wojna absolutna: charakterystyczna dla stosunków zwierzęcych, ma prowadzić do

wyniszczenia przeciwnika

• wojna rzeczywista: charakterystyczna dla stosunków ludzkich- wojna między

państwami ma prowadzić do osiągnięcia celów politycznych

♦ Zygmunt Freud: „Kultura to naturalne źródło cierpień”. Stwierdza, że agresja stanowi spontaniczny objaw popędu śmierci. Zjawisko wojny jest nieusuwalne, ponieważ tkwi ono w naturze człowieka. Wojna może służyć do usunięcia destrukcji i zepsucia.

♦ Erich Fromm: „Wojna w człowieku”. Wojna wywodzi się z patologicznej strony natury człowieka (jest zatem czynnikiem sprzecznym z naturą człowieka). Przyczyny patologii:

- niesprawiedliwość (ekonom., polit., społ.)

- brak wolności

♦ Konrad Lorenz: krytykował biologiczne podejście Freuda. Twierdził, że owszem w człowieku istnieje dążenie do destrukcji, ale jest to zachowanie powstające na gruncie określonych stosunków społecznych.

Rozróżniał dwa rodzaje agresywności:

- agresywność ludzka: nieokiełznana, wynika z niechęci rasowej, etnicznej wobec innych kultur-

prowadzi do wojny. W latach 50/60-tych. Nastąpił wzrost agresji przez alienację wynikającą ze

wzrostu uprzemysłowienia.

- agresywność zwierzęca: podlega rytualizacji, można ją częściowo okiełznać.

♦ Henri Bergson: wojny są naturalne w rzeczywistości społecznej. Człowiek podlega wielu bodźcom warunkującym jego życie, rodzący sprzeczności prowadzące do agresji- wojny.

♦ Johan Huizing: „Homo-ludens”- wojna często była tylko formą rozrywki.

Dwie funkcja wojen:

- ludyczna: rozrywka

- adonistyczna: rywalizacja

Ewolucja wojny: wojna ewoluowała zatracając funkcję ludyczną. Wojna współczesna (I w.ś.) stała się

kataklizmem.

♦ Oswald Spengler: „Zmierzch zachodu”- I w.ś. stanowi upadek kultury Zachodu. Twierdził, że wojna

wynika z bezpośrednich więzi człowieka z przyrodą. Wojna zrodziła się z drapieżnej cechy człowieka.

Wojna sprzyja prawnej i politycznej integracji państwa.

Cechą polityczną państwa jest jego stała gotowość do wojny.

♦ Florian Znaniecki: każdy naród ma w sobie jakiś element ekspansji (twórcza, agresywna). Twierdził, że

w skutek rozwoju technologii i uprzemysłowienia pojawiła się nowa forma wojny- wojna bezwzględna.

Znaniecki jako pierwszy zwrócił uwagę na podłoże kulturowe.

♦ Arnold Toynbee: „Studium historii” (wydane w latach 1934-1961)- historie wojen dzieli na jednostki

czasoprzestrzenne (cywilizacje). Operował on kategorią cywilizacji rozumianej jako wielkie zbiorowisko

ludzkie oparte na dominującej religii, wspólnej grupie językowej, historii, wspólnym duchu. Między

cywilizacjami zawsze dochodziło do konfliktów.

Etapy cywilizacji:

- powstanie

- rozkwit

- regres

- upadek (zniknięcie z powierzchni ziemi)

Twierdził, że współcześnie główną przyczyną wojen jest militaryzm. Militaryzm- pewna choroba moralna,

którą trudno wyhamować.

♦ Samuel Huntington: „Zderzenie cywilizacji”- 1993r. Nawiązywał do poglądów Toynbee’ego, że

cywilizacje są najważniejszymi formacjami zbiorowości ludzkiej oraz podstawowymi jednostkami sceny

politycznej. Cywilizacje powstają na gruncie różnych kultur. Wyróżniał 7 cywilizacji i uważał, że między

nimi dojdzie do konfliktów (największy między cywilizacją Zachodnią a Islamem).

♦ Max Scheller: wojna odgrywa istotną rolę w życiu duchowym narodu, porusza żywotne siły narodu. W

sferze ducha należy dokonać przemiany, która eliminuje w człowieku naturalną skłonność do wojny.

♦ Raymond Aron: „Wojna i pokój”-1966r.praca częściowo przetłumaczona na język polski-„Wojna i pokój między narodami”. Polityka i wojna uzupełniają się. Według niego historię można podzielić na:

- erę przednuklearną

- erę nuklearną

Podział historii na dwa okresy: przednuklearny i nuklearny. W erze przednuklearnej wojny miały błahe

przyczyny.

Główne cele wojen w epoce przednuklearnej:

- zdobycie terytorium

- podbój ludności

- podboje polityczne

W erze nuklearnej nastąpiła zmiana. Wojny uległy podziałowi na: wojny lokalne, wojny nuklearne.

Trzy typy wojen:

- doskonałe

- imperialne (ponadpaństwowe)

- półimperialne (utrzymanie status quo)

Wojna i pokój jako dwa aspekty tego samego zjawiska: walki o panowanie, światowe przywództwo. Wojna

i pokój tworzą swoistą relację dialektyczną, wzajemnie się uzupełniają i warunkują. Tworząc wojnę

państwa zawsze myślą o pokoju. Pokój jest gorszy niż wojna. Pokój wiąże się z koniecznością likwidacji

skutków wojny.

Stan wojny i pokoju w szczególności zależą od postępowania tzw. jednostek politycznych- państw. Bowiem

państwa jako jedyne mają rzeczywistą podmiotowość międzynarodową, a więc są uprawnione do

kształtowania polityki międzynarodowej i do stosowania różnych środków, w tym także siły.

Wojna i pokój są aspektami życia społecznego, których głównymi składnikami są jednostki polityczne.

Tworząc wojnę państwa zawsze myślą o pokoju. Pokój jest gorszy niż wojna. Pokój wiąże się z

koniecznością likwidacji skutków wojny.

Aron był zwolennikiem interpretacji społecznej. Wojna i pokój są aspektami życia społecznego, których

głównymi składnikami są jednostki polityczne. Wojna jest uwarunkowana społecznie poprzez proces

powstawania grup społecznych, powstawania świadomości społecznej. Uwarunkowania społeczne widać na

arenie wewnętrznej i międzynarodowej, w relacjach między grupami etnicznymi, religijnymi.

Aron jest twórcą teorii stosunków międzynarodowych, że wojny nie toczą się między państwami ale między

cywilizacjami- wielkimi zbiorowościami o wspólnej tożsamości kulturowej opartej na wspólnym języku,

religii, rasie.

Aron krytykował Clausewitza, że wojna jest przedłużeniem polityki. Uważał, że wojna i działania

dyplomatyczne uzupełniają się. Przygotowują świat do pokoju. Dyplomacja często służy celom wojennym,

a wojnie posługuje się środkami dyplomatycznymi w celu usprawiedliwienia, uprawomocnienia użycia siły.

Aron argumentował słusznie, że po odkryciu bomby atomowej ład międzynarodowy będzie zmuszał

podmioty stosunków międzynarodowych do korzystania ze środków zastępczych. Podstawowym środkiem

zastępczym będzie prawo międzynarodowe- będzie wykorzystywane przez mocarstwa do uzasadnienia

dalszej rywalizacji.

♦ Ed Bull: „Wspólnota anarchiczna”. Odwołuje się do Hobbesa (prekursor anarchii międzynarodowej).

Wojna opiniuje rangę państwa. Groźba wojny powoduje rozpoznanie na arenie międzynarodowej.

Naturalnym stanem stosunków międzynarodowych jest stan międzynarodowej anarchii, który przypomina

stan wojny wszystkich wobec wszystkich (jak to ujął Hobbes). Przyczyną anarchii jest brak czynnika

organizacyjnego.

Bull odrzuca wszelkie normy, zwłaszcza zasady skodyfikowane. Prawo międzynarodowe jest czymś

pochodnym wobec interesów państw. Interesy państw będą zawsze brały górę nad wszelkimi ustaleniami.

Wojna odgrywa rolę konstruktywną-zwiększa odporność systemu międzynarodowego. Każda wojna tworzy

pewne mechanizmy, które mają na celu nie dopuścić do wybuchu kolejnego konfliktu zbrojnego. W

zawiązku z tym każda wielka wojna jest wojną inną w porównaniu do poprzedniej.

Wojna jest nieunikniona, ponieważ jest efektem dynamiki systemu międzynarodowego. Stabilność wynika z

równoważenia się głównych interesów czy potencjałów mocarstw.

Naturalną postacią areny międzynarodowej jest stan dynamicznej równowagi- stała rywalizacja między

mocarstwami utrzymywana na zbliżonym poziomie. Niebezpieczeństwo pojawia się wtedy, gdy któreś z

państw uzyska przewagę (np. wyścig zbrojeń).

Wojna jest w pewnym sensie instytucją życia międzynarodowego. Określa zasady rządzące stosunkami

międzynarodowymi, dostarcza środków utrzymania równowagi.

♦ Stanley Hoffman: „Stan wojny”. Odwołuje się do Kanta. Wojna jest zjawiskiem ograniczonym (przez

formy ustrojowe). Tylko ustroje totalitarne, autorytarne wykazują skłonności do wojny. Ustroje

demokratyczne mają wrodzoną skłonność do pokoju, ponieważ:

- duże znaczenie zdania społeczeństwa (wojna tylko wtedy, gdy chce jej większość)

- współczesne powiązania i otwartość między narodami rodzą tolerancję

♦ Alvil Toffler: teoretyk „trzeciej fali”. Historia ludzkości, a także konflikty przebiegają falami. Przemiany

cywilizacyjne prowadzą zarówno do rozwoju jak i do konfliktu.

♦ John Vazquez: „Zagadka wojny”- 1993r. Jednym z podstawowych czynników, który wywołuje wojny

między równorzędnymi państwami to spory terytorialne. To państwa w ostateczności decydują, czy uznać

daną granicę, czy nie. Wpływ organizacji międzynarodowych jest zależny od woli państw. Integralność

terytorialną, jako jeden z atrybutów państwowości, jest często nadużywana- jest to stałe źródło napięć

Konflikty graniczne były w okresie zimnej wojny, jak i w trakcie kształtowania się nowego ładu

międzynarodowego głównym źródłem sporów.

♦ Bruce Bueno de Mesquita: „Pułapka wojny”- 1981r. Wojna jest działaniem racjonalnym. Podmioty

same chcą wojny i często tak kształtują scenę polityczną, że doprowadzają do wybuchu konfliktu zbrojnego.

Ta oczekiwana użyteczność wojny polega na włączeniu czynnika siły do strategii narodowej. Założenie

użycia siły w narodowych strategiach obronnych ma różne uzasadnienie- obronne lub agresywne. Zawsze

przewiduje się użycie siły w razie zagrożenia bezpieczeństwa wewnętrznego, suwerenności, integralności

terytorialnej.

♦ K.Woltz: „Człowiek, państwo, wojna”- 1959r. Główny przedstawiciel neorealizmu. Wojny są

nieuniknione, bo wynikają z trójkąta zależności między:

- jednostką: podstawa organizacji ustrojowej państwa

- państwem

- wojną: stosunek między państwami albo między państwem a jednostką

♦ POLEMOLOGIA (polemos- wojna z gr.):

- nauka o wojnie

- analiza konfliktów w czasie i przestrzeni

- badanie wojny, jej intensywności, historii

- wpływ wojny na człowieka (Bouthul):

- dziecinne zabawy nacechowane agresją

- wojna matką literatury, poezji, historii, największe źródło zbiorowych emocji

- wpływ na osobowość ludzką przez dewaluację życia ludzkiego, zmianę autorytetu

Gaston Bouthoul: założyciel nurtu, jaki i Francuskiego Instytutu Polemologicznego w Paryżu- 1945r. Była

to odpowiedź na popularność instytutów geopolitycznych. Był to instrument działający w sposób typowy,

prowadził bardzo wąskie badania, publikując je we własnym piśmie- tzw. „Studiach polemologicznych”.

Bouthoul badał konflikty w przeszłości i teraźniejszości. Posługuje się metodą historyczną- analiza zjawiska

w szerokim zakresie czasowym:

- analiza konfliktów zbrojnych od poł. XVIIIw. do I w.ś

- drugi projekt realizowany w latach 60-tych obejmował konflikty współczesne- do początku lat 50-tych.

Jeżeli możemy mówić o współczesnym wymiarze wojny, to dotyczy to jakby funkcji socjalizującej wojny.

Człowiek od zarania cywilizacji był pod wpływem wojny, kultura w znacznym stopniu determinowana jest

przez przemoc. Bouthoul utrzymywał, że większość zabaw dziecięcych, to zabawy wojenne. Co więcej

wojna, to matka poezji, sztuki, literatury. Jest obsesją ludzkości i największym źródłem zbiorowych emocji.

Ale wojna oczywiście jest negatywną siłą, polega na przyspieszonym niszczeniu życia i dorobku

cywilizacyjnego.

Według Bouthoula:

Trzy podstawowe cele wojen:

1. Rozszerzenie terytorium

2. Zdobycie nowych zasobów (ludności, surowców, infrastruktury przemysłowej…)

3. Umocnienie pozycji na arenie międzynarodowej

Przyczyny wojen:

1. Strukturalne: wynikające z tendencji rozwoju sytuacji gospodarczej, politycznej, przemian kult.

2. Koniunkturalne: wynikające z aktualnych trendów rozwoju sytuacji międzynarodowej

3. Bezpośrednie: np. okazjonalne, incydentalne

Funkcje wojny:

- funkcja ludyczna: wojna to rozrywka, termin zapożyczony od Huinzinga („Homoludens”- człowiek

rozrywkowy). Cała egzystencja ludzka dąży do rozrywki. Woja jest też pewną formą rozrywki dla wojsk,

które są zmuszone do uczestniczenia w kosztownej grze polityków. Nawiązać tu można do okresu

średniowiecza, kiedy to za oddziałami wojsk ciągnęły się rzesze kuglarzy, dam do towarzystwa.

- funkcja ekonomiczna: wojna wywołuje szereg zmian w gospodarce, może służyć jej rozwojowi, zdobyciu

nowych rynków, tworzeniu miejsc pracy.

- funkcja wzmocnienia i konsolidacji władzy wewnętrznej i pozycji zewnętrznej

- funkcja zmiany istniejących struktur (II w.ś. zmiana całej struktury istniejącej cywilizacji)

- funkcja destrukcji demograficzno-ekonomicznej

• barometr polemologiczny: wyznacza najbardziej agresywne regiony świata. Składają się one z dwóch

instrumentów:

- front agresywności: są to tzw. gorące styki między cywilizacjami. Miały podłoże kulturowe, zwykle

odnosiły się do konfliktów religijnych. Przebieg tych frontów pokrywał się w dużej mierze z liniami

podziału między cywilizacjami, nakreślonymi przez Toyenbee’go.

- czarne linie polemologiczne: linie na obszarach konfliktogennych. Im częściej dochodziło na danym

obszarze do konfliktów, tym czarniejsza była linia.