6.5.3 Мұнайды және мұнай өнімдерін өңдеу әдістері

Мұнай құрамында әр түрлі механикалық қоспалар болатындықтан өңдеу алдында мұнайды сол қоспалардан тазартады.

Тереңнен жер бетіне шыққан мұнай құрамынан «жолай» газын бөліп алып,газ құрамындағы бензин газщын соляр майымен абсорбциялау немесе активтелінген көмірге адсорбциялау әдісімен бөліп алады. Минерал тұздарды жылы сумен шайқап бөледі.Эмульсия күйіндегі суды дэмульгаторды қосып немесе электрсусыздандыру (30-40мың В кернеулі айнымалы ток көзіне жалғасқан электродтардың арасынан эмульсия күйіндегі жылы су өткенде эмульсия бұзылады,су тамшылары іріктелініп тұндырғанда мұнайдан жеке бөлінеді) әдістерімен мұнайдан бөледі.

Мұнайды механикалық қоспалардан тазартып,келесі физикалық әдіспен құрамындағы көмірсутектерінің физикалық қасиеттерінің әр түрлі болуына байланысты жеке фракцияларға жіктейді.Көп қолданатын әдіс мұнайды және мұнай өнімдерін тіке айдау.

Химиялық әдістер температура,қысым, катализатор әсерінен мұнай және мұнай өнімдерінің құрамындағы көмірсутектерінің терең өзгеріске ұшырауына негізделген. Химиялық әдістердің көп қолданылатындары әртүрлі крекинг әдістері.

Негізгі аппараттар.Мұнайды және мұнай өнімдерін өңдеу процестері негізінде екі сатыда орындалады:

1) Жоғары Температураға дейін қыздыру.2) Өнімдерді жіктеу. Кейбір химиялық әдістерде катализдік процестер қосымша қосылады. Көбінесе құбыр пештерінде құбыр қабырғасы от жалының немесе қызған газ жылуын конверциялау және радиациялау процестерінің әсерінен қызады.

Мұнай өнімдерін жіктеу,айдау әр түрлі ректификациялау құбырларында ректификациялау әдісімен орындалады.( ректификация – қайнау температуралары жақын сұйық заттарды буға айналдыру әдісімен бөліп тазарту).

Ректификациялау құбырлары көтеріңкі қысымда ,атмосфералық қысымда және вакумделінген жағыдайда жұмыс істейді.

Мұнай өңдейтін катализдік процестер әр түрлі конструкциялы апппараттарда жүреді,(үздіксіз қозғалыстағы катализатор қондырылған контакт аппаратттары немесе қайнаушы қабата катализатор орналасқан аппараттар).

Мұнайды физикалық әдіспен өңдеу (мұнайды тікелей айдау) – қайнау температураға тәуелді мұнайды фракциялауға негізделген әдіс. Мұнайды фракциялау құбыр пешінде Мұнайды фракциялау құбыр пешінде 300-350°С температурада атмосфера қысымында буға айналдырып ректификациялау құбырына жібереді,құбырда көмірсутектердің қайнау температурасына байланысты: 170°С дейін бензин(14.5%) 100 - 200°С аралығында лигроин (7.5%) ,200-300°С аралығында керосин(1.8%) ,300-350°С аралығында газойль (5%) және мазут(55%) фракцияларына жіктелінеді.

Бензиннің құрамында негізінен парафин және нафтен көмірсутектері болуынан байланысты оның сапасы төмен, октандық саны 50-70 шамасында, бензин шығымы 14.5% болады,этил сұйығын қоспа бензиннің октан саны 87-95-ке жеткізеді.

Мазут фракциясы қайтадан тікелей айдауға түседі - ол үшін екінші сатыдағы қатар орналасқан вакуум жағдайында жұмыс істейтін құбыр пешіне келтіріліп 400-420°С температураға қыздырып буға айналдырған күйінде екінші фракциялау құбырында:230-250°С температура аралығында (ұшқыш) майы (10-12%),260-305°С аралығында машина майы (5%),315-325°С аралығында жеңіл цилиндр (3%), 350-370°С аралығында ауыр цилиндр (7%)майлары бөлінеді де (27-30%) мөлшерінде гудрон қалдық түрінде қалады.

Қайталауға және өзіндік бақылауға арналған сұрақтар(3-5):

1. Генератор газының құрамы мен қасиеттері неге тәуелді болады?

2. Газ айналдыру процесінің мақсаттары қандай

3. Көмірді гидрогендеудің ерекшеліктері неде?

4. Мұнай өнімдерінің құрамдары мен қасиеттері қандай?

5. Мұнайды қалай классификацияялаймыз?

6. Мұнайды өңдегенде қандай өнімдер өндіріледі?

7. Отынды тұтану қажеттігіне байланысты қалай жіктейді?

8. Мұнайды және мұнай өнімдерін өңдеу әдістері қандай?