34 Эндорепродукция және полиплоидия

Эндорепродукция және полиплоидия Клетканың бөлінуін тоқтату үшін оны төмеңгі температурада үстап, немесе колхицинмен әсер ететін болсак, онда ұршық микротүтікшелері бұзылып жасуша өзінің бөліну процесін тоқтатады. Соның нәтижесінде үршықтар жоғалып, ал хромосома полюске ажырамай өзінің циклдік айналымын жасай береді және де олар ісініп ядро қабықшасымен жабылады. Тарамай кеткен хромосомдардың жиынтығының салдарынан үлкен жаңа ядро пайда болады. Олар бастапқысында хроматиндердің саны 4п және ДНҚ мөлшері 4с болады. Бұл диплоидты жасуша емес, тетраплоидты жасуша болып саналады. Мұндай полиплоидты жасушалар G₁ деңгейінен S-деңгейінен ауысады. Егерде колхицинді алып тастасак жасуша митоз жолымен бөліне бастайды да үрпакка 4п санды хромосомдар береді. Осының салдарынан полиплоидты жасушалар (4п, 8п, 16п т.б.) пайда болады. Мұндай жолмен полиплоидты өсімдіктерді алуға болады. Кейбір калыпты жағдайдағы диплоидты өсімдіктер мен жануарлар организмдерінде ДНҚ саны 2п болатын үлкен ядролы жасушалар кездеседі. Бүндай жасушалар бөлінген кезде, олардың хромосомалард диплоидты жасушаларға карағанда еселеніп көбейгені байқалады. Осындай текті жасушалардаДНҚ мөлшері бірнеше есе көбейген, бүндай күбылысты эндорепродукция деп атайды. Осындай жасушалар көбінесе хромосомалардың полюстерге ажырамауының салдарынан болады. Митоз процесінде бірнеше нүктелер пайда болады, ал олардың тақтауының салдарынан полиплоидты жасушалар пайда болады. Мұндай тоқтау көбінесе О₂ кезеңінен митозға ауысқанда немесе профазаға, метафаза кезеңдерінде үршық жіпшелерінің бұзылуының нәтижесінде болады. Цитотомияның бұзылуына сэйкес жасушаның бөлінуінің тоқтауыиа байланысты екі ядролы және полиплоидты жасушалардың түзілуі пайда болады. G₂ кезеңінен профазаға өткенде митоз блокадасының салдарынан келесі репликация цикліне, осының салдарынан ядрода ДНҚ мөлшері өссді. Морфологиялық тұрғыдан карағанда ядрода өзгерістер байқалмайды, тек қана оның көлемі үлкейеді. Осындай эндорепродукцияның түрі омыртқасыз жануарларда және де омырткалы жануарлар мен өсімдіктерде кездеседі. Кейбір омырткасыздарда митоздың токтауына байланысты полиплоидия дәрежесі маңызды болып келеді. Тритондардың алып нейрондарыпдағы ядроның үлкендігі 1мм шамасындай, ал оның құрамындағы гаплоидты ДНҚ 2x10⁵ тең. Кейбір омыртқасыздардың 18-20 циклдіэндорепродукциядан откен алып безді және жүйке жасушаларындағы ДНҚ мөлшері 2 097 152с болады. Эндорепродукцияның бірі көрінісі - политения. Политения хромосомдар жіпшелерінің еселеп өсуі. Хромосомалар интерфаза ксзіндс репликация цикліне ұшырайды, бірақ ажырамайды. Хромосомалардмң жіпшелерінің репликациясының және хромосома жіпшелерінің ажырамау салдарынан интерфаза хромосомаларының политенді көпжіпшелі түрі пайда болады. Осындай алып политенді хромосомалар еш уақытта митозга қатыспайды, бірак оларда ДНҚ және РНҚ синтезі жүред

35. Митохондрияның атф синтездеудегі ролы

Жалпы митохондрия екі мембранамен қоршалған .6-7 шамасындай қалыңдықта . сыртқы және ішкі мембраналардан тұрады . сыртқы куысы екі мембрана арасындағы куыс . ішкі куысында матрикс деген зат болады .сыртқы мембрана заттардың митохондрияның ішіне енуін және шығуын реттейді .ішкі мембрана күрделі өсінділер кристаларды жасайды .әртүрлі клеткаларда кристалардың орналсуы және құрлысы әртүрлі болуы мүмкін . митохондрияның құрамында белоктар (60-70)%болады екен . осы митохондрия құрамына енетін белоктардың көпшілігі – тотығу процесін қамтамасыз етеді.Митохондриялардың ішкі мембранасының ішкі бетінде өте ұсақ (дияметрі 90А) саңырауқұлақ тәрізді денешіктер орналасады .денешіктер құрамында тотығу және фосфорлану процесіне қатысатынАТФ- аза ферменті болады .

Митохондрияның сыртқы қуысында киназа ферменттер және май қышқылдардың алмасуын реттейтін ферменттер орналасады . митохондрияның сыртқы мембранасының құрамында белоктар 20% болса ,ішкіде 75% жетеді . сонымен митохондриядағы ферменттер клетканың тыныс алуына қажетті ферменттер болып табылады . оның матрикісінде кребс цикліне қатысатын ферменттер шоғырланады . ішкі мембранасында электрондарады тасымалдайтын тізбек және фосфорландыру процесіне қатысатын тасымалдау ферментттері (АДФ-тен АТФ) орналасады . митохондрияларда органикалық субстраттардың тотығуы және АДФ фосфорлануы нәтижесінде АТФ синтезделеді .сондықтан да митохондрияны клетканың күш беретін станциясы деп атайды. Клеткадағы тотғу және энергия жинау процестері бірнеше кезеңмен жүреді . бұған субстрат ретінде түрлі көмір сулар ,май қышқылдар, аминқышқылдар қолданылады . алдымен гиаплазмада оттегісіз көмірсулардың анэробты тотығу процесі жүреді .

С ₆Н₁₂ О₆+6О₂ ̶ 6 Н₂ О+6СО₂+ 680ККАЛ

Клеткада энергия бірден бөлінбейді , ол сатыланып жүреді, химиялық энергия жылуға айналмайды .ол тек АТФ ке ауысады .гликолиз процесінде глюкоза тирозаға дейін ыдрайды . мұнда 2 молекула АТФ жұмсалады да,4молекула АТФ синтезделеді сонымен 1 мол глюкоза ыдрағанда 10% жұмсалады . глюколиз процсінде пайда болған тирозалардың ары қарай тотығуы осы митохондрияда жалғасты жүреді екен. СО₂ бөлінеді де о2 пайдалана отырып көптееген АТФ синтазі жүреді .