қалыптары
Қаңылтырлы
қалыптауға арналған қалыптарды негізгі
көрсеткіштер:
бойынша
жұйелеуге болады.
ету
әдісі бойынша — қарапайым, бірізділікті
және ұйлесімді әсерлі.
Бағытау
әдісі бойынша — бағытаушысыз, бағытаушы
тақтайшалы,
бағытаушы
төлке мен бағаналы, тығынжылды
бағытаушы.
Мәні
жэне орындалатын операцияларының
сипаты бойынша — шағу
тесу,
ию, кернемелеу және т.б. арналған
қалыптар.
Қарапайым
әсерлі қалыптарда бір операцияны
баспақтың сырнамағыньи
бір
жүрісінде бір орында орындалады, 9.1
сұрет.
а) б)
а
- шағу ұшін; б - тесу үшін;
9.1Сурет. Қарапайым әсерлі қалып
2 Бөлу операцияларына арналған суықтай қаңылтырлы қалыптаудың
2.1 Қалыптарды жүйелеу
Бірізділікті
әсерлі қалыптарда екі немесе бірнеше
операцияны баспақтың сырнамағының бір
жұрісінде екі немесе бірнеше орында
орындалады, 9.2 сурет.
К9.2
Сұрет . Тесу - шағу ұшін бірізділікті
әрекетті қалып
Үйлесімді
әрекетті қалыптарда баспақ сырғағының
бір жүрісімен бір
позицияда
екі және оданда көп операцияларды
орындайды, сурет 9.3.
9.3
Сұрет . Шағу -тесу үшін үйлесімді әрекетті
қалып
Құрылымы
бойынша жеткілікті қарапайым және
дайындауда қарапайым әрекетті қалыптар.
Бірізділікті және үйлесімді әрекетті
қалыптар күрделірек құрылымға және
дайындауда үлкенірек еңбексыйымдылыққа
ие.
Дайындалған
тетіктердің үлкен дәлдігі үйлесімді
әрекетті қалыптарда
ғана
алынуы мұмкін.
Бірізділі
жэне үйлесімді әрекетті қалыптар үлкен
өнімділікті қамтамасыз етеді,үлкен
габариттерге бірізділі әрекетті
қалыптар ие.
Сотандардың
жұмыс бөліктерініц құрылымы.
Жазық бұйіржақты
сотандар,сурет
9.4,а,шағу немесе тесу ұшін бөлінетін
қалыптарда кең
қолданысқа
ие.Бірақ сотанның кесу жиектерінің
тозуына байланысты барлық
бүйіржақ
жазықтығына ажарлауды орындау қажет.
10
9.4
Сұрет. Сотандардың жұмыс бөліктерінің
құрылымы
Ажарлаудың
бетін азайту ұшін бүйіржағындағы
бунаулы сотанды
қолданады,сурет
9.4,б,немесе бунаумен жэне конуспен,сурет
9.4,в.Сотаннның
жұмыс
бөліктерінің соңғы құрылымы қысатын
кернеулердің шоғырлануын,
иетін
моменттердің азайюын қамтамасыз
етеді,бұл кесу бетінің сапасының
жоғарылауына
және дайындаманың иілуінің азайюына
көмегін тигізеді.
Қиякесікті
кесетін жүзді сотандарды,сурет 9.4,г,тесу
кезіндегі
деформаңия
кұшін азайту ұшін қолданады.
Тесу
кезінде қалыңқаңылтырлы металда алдын
ала тесік ңентрі
белгіленген
тесікті тесу ұшін «орнықтырғышты»
сотан қолданылуы мұмкін
(«нұктебелгісі»
бойынша қалыптау),сурет 9.4,д.
Құрама
пішіні бойынша кұрделі тетіктер немесе
тесіктерді шағу немесе
тесу
кезінде құрамды сотандар қолданылады,сурет
9.5.
а
- тетік қарамы; б - құрамды сотанның
көлденең қимасы
9.5 Сұрет . Құрамды сотанның жұмыс
бөліктерінің құрылымы
Ірігабаритті
тетіктерді шағу ұшін тұтасты сотандардың
тұрінің
металлсыйымдылығы
жоғары және термиялық оңдеуінің
кұрделілігіне қарап
пайдалану
мақсатқа сәйкес емес.Бұл жағдайларда
бөлімді сотандар
қолданады,сурет
9.6.0ларды термиялық оңдеуге,алдын ала
ажарлауға және т.б. өңдеулерге ұшырайтын
жеке бөлімдерден дайындайды жэне жалпы
тақтайшада жинайды.Құрастырудан кейін
мұндай сотандарды соңғы рет ажарлайды.
Бөлімді
сотандарда қымбат құралдық болаттар
тек бөлімдерге
жұмсалады.Бұндай
қалыптарды арзандату ұшін мақсатқа
сәйкес бөлім
15
өлшемдерін
олардан эртұрлі кұрама пішінді сотанның
жұмыс бөліктерін
құрастыратындай
етіп біріңғайлау қажет.
Сотандардың
бекітілуі.
Белдеме
арқылы сотандарды бекіту көбірек
қолданысқа ие,сурет
9.7,а.Сотанды
сотанұстағыштағы Н7/Џ6 әрекетті қондырмада
орнатады.
9.6
Сурет. Кескіш бөлімдердің тұрлері және
олардың бекітілуі
Ұлкен
емес тесіктерді (диаметрі 15...20 мм) тесу
ұшін тіреуіш бетті
безеулеу
арқылы сотанды бекітуге болады, сурет
9.7,б.Бұл жағдайда сотанның
қаттылығы
биіктік бойынша ажыратылады - жоғары
қаттылыққа жұмыс бөлігі
ие,төменгіге
- тіреуіш бөлігі.Тіреуіш бөлікті
сотанұстағыш жазықтығымен
бетасты
ұшін безеулейді жэне ажарлайды.Бұрамамен
бекіту кезінде сотанды 1 сотанұстағышта
2 орнатады,сурет 9.7,в.
9.7
Сурет . Сотандарды бекіту
а
- белдеме арқылы;б - безеулеумен; в -
бұрама арқылы; г - телескопиялық
бағыт. Диаметрі
теоілетін материалдың қалыңдығынан
кіші болатын кішкентай
тесіктерді
тескен кезде телескопиялық бағытты
қолданадыЖоғарғы және
төменгі
жартытолкелер сотанның көлденең иілуіне
кедергі жасай
деформаңияның
барлық жұрісінің ұзындығы бойына
сотанды бағыттайды,сурет
9.7. Сотандарды
тезауысымды бекіту.Морзе
конусын қолдану арқылы
сотандарды
бекіту баспақ сырғағының кері жұріс
кезіндегі ажырату кұші ұлкен болмайтын
операциялар ұшін қолданылады,сурет
9.8,а.Тозудан кейінгі сотанды алмастыру
жеңіл соғумен және оны ұядан шығарумен
жұргізіледі. Шарик
жэне бұраманы кұрделі жұктеу шартында
жұмыс істейтін орташа
және
ірі қалыптардың тесу сотандарын бекіту
ұшін қолданады,сурет 9.8,6.
Сотанды
сотан ұстағыштың ұясында сырғанайтын
қондырмада Н7/Џ6 орнатады. Сотанды
шарик жэне серіппе көмегімен бекіту
кіші жэне орташа
қалыптарда
қолданады,сурет 9.8,в.
17
