1. Өлшемдерді өлшеуден және олармен арифметикалық әрекеттерді орындаудан шыққан сандарды оқыту міндеттері, маңызы.

Көлемді өлшеу біріліктерін оқыған кезде өлшеуге және өлшеу қорытындысын түсіндіруге арналған тәжірбиелік жұмыстарды көбірек жүргізуі керек. Мысалы, әрбір оқушыға сызықтық, лентаның, дәптер парағының санын тауып, оның нәтижесін дәптерге жазып қоюды ұсыну керек, сағат бойынша уақытты тауып, сағат тілінің көрсеткіштерін жазып қою, жүктің салмағын анықтау сияқты тапсырмалар беріледі. Бұл кезде бір ғана өлшемді әртүрлі бірліктермен өлшеукерек: бірінші сантиметрмен, содан соң дициметрмен. Өлшеудің нәтижесін бірліктердің реті бойынша дәптерге жазып қою керек. Мысалы: бір ғана кесіндінің ұзындығын былай жазуға болады: 1дм, 10см, 100мм.

Демек, өлшеуден алынған сандарды міндетті түрде өлшеулерін атап жазу керек. Егер бір өлшеммен өлшесе онда бір-ақ атау жазылады (3м, 2м, 25см, 10см). Егер екі өлшеумен өлшесе, онда екі атаулы сандар жазылады (1м 30дм). Әр оқушы өз бетімен өлшеп, нәтижесін шығару керек. Өлшеу берілген таңдауға бірінші мұғалім көмектеседі, ал кейіннен оқушы өзі таңдауға тиіс.

Мынадай жаттығуларды орындаған да пайдалы: алдымен оқушыға өлшеуден алған бірнеше санды жазу ұсынылады, мысалы, 3м 25см, 3кг 100г, содан соң 3м 25см-ге сай келетін кесіндіні көрсетуі керек, 3кг 100г болатын затты атауы керек. Бұл оқушыларға өлшем бірліктерін жақсы есте сақтауға көмектеседі.

Ақыл-есі кем оқушылар өлшем бірліктерін шатастырады, мысалы, 30см 5м. Сол үшін мынадай тарсырмаларды орындатқан дұрыс 50... 35см, 100р 25... (нүкте орнына тиісті атауды қой); сандарды аз-көптігіне қарай орналастыр: 3м, 8р, 50км; сандар қатарынан тек өлшеуден алынған сандарды теріп жаз: 2м 55см, 8кг 300г.

2. Көмекші мектеп оқушыларының атаулы сандарды меңгеруде кездесетін қиыншылықтары мен

ерекшіліктері.

Бұл жұмыс түрі ҮІІІ типтегі мектепте оқитын балаларға өте қиын түсіндіріледі. Бұл кезде оқушы бір ғана көлемнің әртүрлі сандық сипатта болатынын түсінбейді, мысалы, сыныптың ұзындығы 7м 7дм 700см. Сандар әртүрлі болғанымен олар екеуі де бір сыныптың ұзындығын білдіреді.

Олар өзгертудеде қиналады: 5р=500к, 200см=2м.

Өзгерту жасағанда оқушылар көбіне мынадай қателіктер жібереді:

1. Үлкен өлшемді кіші өлшемге ауыстырғанда: 4км 85м=185м (нолді тастап кеткен); 78м 5дм=7805дм (қосымша нол қосқан); 3кг 85г=3085км (атауды дұрыс емес қойған).

2. Аз мөлшерді көп мөлшермен ауыстырғанда: 28746к=28р 746к (крек разрядты таба алмайды).

Мұндай қиындықтарды жеңу үшін мынадай жаттығулар жасауы

керек: 10см-лік сызықты өлшеп, кейін сол сызықты дм-мен өлшеу. Демек сызықтық ұзындығы 1дм немесе 10см, яғни дм-мен және см-мен өлшеу (1дм 4см).

Сондай-ақ салыстыру арқылы оқушыларға мм-ді см-ге немесе керсінше түрлендіріді үйретеді.

Мұндай тапсырмаларды орындау үшін оқушылар 10, 100, 1000-ға көбейтіп, бөле білуі керек.

Сандарды түрлендіру көп мөлшерді аз мөлшермен ауыстырудан басталады. Мысалы, оқушыға сызықты дм-мен өлшеп, одан 4см сызық бөліп алуды ұсынады да қандай ұзындықтағы кесінді қалғанын сұрайды. Кесіндінің ұзындығы қанша еді? (1дм), Қанша см қиып алдық? (4см). Мынадай жазба беріледі: 1дм - 4см. 1дм-ді 10 см-га түрлендіру керек.

Ары қарай мынадай арнайы жаттығулар жүргізіліді:

2дм = ... см Берілген мысалды үлкен мөлшер аз мөлшерге

1дм = 10см ауыстырылады.

10см х 2 = 10см

2дм = 20см

Берілген кезеңде разрядтарды салыстыруға пайдалы:

100 ед = 1сағ. 100к = 1р.

Берілген санды қанша рубль шығатынын білу үшін тиын санын 100к деп бөліп тастау керек.

Ары қарай тапсырма қиындатыла түседі. Мысалы, 5см 6мм-ді мм-ге айналдыру керек. Мұғалім сұрайды: 65 санында қанша ондық бар? (65саныныда 6 ондық немесе 6см бар. 65мм=6см 5мм). Әсіресе тастан кеткен разрядтарға ерекше назар аудару керек, мыс: 3р 7к.

Көп таңбалы сандар мен өлшеуден алынған сандарды салыстыру керек: 3р 07к және 307.

Мынадай тапсырмалар да пайдалы:

27245 санында қанша бірлік бар?

Тастап кеткен санды жаз: 45ед=... онд. ...бірлік.

Аз мөлшерді көп мөлшермен алмастыр: 475к= ...р ...к.

Жазылмай қалған санды жаз: 10м 45см= ...см

Сандарды салыстыр: (>, <, = қой): 4500м ... 4км 50м

Керек атауды қой: 1 ... = 1000...