Патогенезі

Жиі көмірқышқылдар мен ауыз қуысының күтімінің жеткіліксіздігі нэтижесінде кариесогенді микроорганизмдер пелликулада тығыз жабысып, тіс қақтарын түзеді. Консистенциясы жү_мсақ тамақтарды қабылдағаннан кейін олардың қалдықтары тістердің ретенционды аймақтарында жабысып (тістің табиғи сайларында, шұнқырларда, контакті беттерінде, пломбыларда, протездерде) жэне ащып, шіруге үшырайды. Тістің қақтарының пайда болуына эсер етеді:

1. Тістің анатомиялық қүрвлысы мен олардың айналасындағы тіндермен ара қатынасы.

2. Тіс бетінің қүрылысы.

3. Тамақ рационы мен шайнау тиімділігі.

4. Сілекей мен қызыл иек сұйықтығы.

5. Ауыз қуысының гигиенасы.

6. Ауыз қуысындағы пломбалар мен протездер.

7. Тіс-жақ аномалиялары.

Жұмсақ тіс қақтарының қүрылысы ауалы, бұл тамақтың сүйық қүрамын сілекей арқылы ішке карай кіруін қамтамассыз етеді. Бүл тістің бетіне жақсы жабысатың жүмсақ аморфты зат. Қақта жиналған микроорганизмдкр өміріндегі соңғы өңімдері мен минералды тұздардың -осы диффузияны ақырындатады, өйткені ауалы кеңістік жоғалады. Еңді бұл жаңа зат-тіс өңезі, бү_ны тазалау өте қиын жэне толық тазаланбайды. Тіс астында органикалық қышқылдар жиналады, олар-сүт қышқылы, пировиноград қышқылы, қүмырсқа қышқылы, майлы жэне пропионды, т.б.

қышқылдар. Соңғылары барлық бактериялардың қантты ащуларының өңімдері, олар өсу деңгейіне көмектеседі. Осы қышқылдар - эмальдың органикалық аймақтарындағы деминерализация үрдістерінің болдыруында белсенді роль атқарады. Бүл қышқылдардың бейтараптануы болмайды, өйткені тіс қағында жэне өзінен диффузия шектеулі болады.

Тіс қағының қүрамында стрептококктар бар, көбінесе: 8Іг. 8ап§ІІІ8, 8Іт. 8а1іүагіи8 - бүлар үшін анаэробты ащу қалыпты. Бул үрдісте бактерияларға негізінен көмірқышқылдар субстрат, ал бөлек бактериялар штаммында аминқышқылдары. Еариестің пайда болуында негізгі рольді сахароза атқарады. Тек осы рН 6-дан 4-ке дейін бірнеше минутта түсіреді. Гипосаливацияда, ксеростомияда - гликолиз үрдісі үйқы кезінде қарқынды жүреді. Ал ащу активтілігі - көмірқышқыл көлемінің қатысуына байланысты. Қантты көп көлемде қолдану жағдайында қақ санының еөбеюі белгіленген.

Өңездің түзілуіне тамақтың қүрамы мен қүрылысы эсер етеді. Тамақтың құрамының жүмсақ болуы жэне қанттың мөлшері жоғары болса өңез түзілуі тездететіні анықталды. Тамақ қабылдау уақытына қарағанда үйқы кезінде тіс өңезінің тезірек түзілуі дэлелденді, өйткені тамақ қабылдаған кезде сілекейй бөліну мен механикалық эсер ету тіс өңезінің пайда болуын баяулатады.

Тіс қақтарының микроорганизмдері жабысуға қабілетті; тістің қатты тінінде, металлда, пластмасса өсуге қабілетті; құрамында эр түрлі көмір қышқылдары бар (гликан, леван, декстран) гетерополисахаридтерді өңдіре алады, ал бүлар өз алдына маңызды роль атқарады. Гликандар адгезияны қамтамассыз етеді, яғни бактериялар бір-бірімен жэне тіс бетіне жабысқақ болады, осы себептен тіс қақтары өсіп, қалыңдайды. Левандар жоғары адгезия қасиетіне ие, өйткені ол энергия көзі болып табылады жэне қүрамында көп көлемде органикалық қышқылдар бар. Декстран да көп көлемдегі органикалық қышқылдардың өңдірілуін қамтамассыз етеді. Осы

себептен тіс бетіне жақсы адгезияланып, тіс эмальына деминерализацияланушы эсер етеді.

Кариес көп адамдарда тіс бетінде орналасқан стрептококктар мен лактобактериялардың биохимиялық активтілігінің жоғарылауы анықталды. Сондықтан микроорганизмдердің ферментативті активтілігі -кариесқабылдағыш болып саналады.

Дифференциалды диагностикасы

Дақ сатысындағы кариес

Кариес пен эндомиялық флюороз кезінде дақтар айырмашылықтары көрінеді. Бүл бор тэрізді жэне пигменттелген кариес дақтарына қатысты. Кариесті дақтар көбінес жалғыз болады, ал флюорозды дақтар көп түрлі. Флюорозда дақтар жемчугты ақ, эмальдың тығыз көрінісінде сүт түсті, «иммунды аймақтарда» - орналасады, олар тереңде жатқан қабаттар, тіл беттерінде, тіс төмпешіктері мен кесу қырлары аймағында оң жэне сол жақтардың бірдей тістерінде симметрияланып орналасады жэне пішіні мен түстері бірдей болады, ал кариес дақтары көбінесе тістердің апроксимальды беттерде, фиссуралар мен мойын аймақтарында орналасады. Егерде кариес дақтары бірдей тістерде симметриялы орналасада олар өздерінің пішіндері менорналасу орынымен ерекшеленеді. Кариестер көбінесе кариеске қауіптілігі бар адамдарда анықталады. Мү_ндай дақтар кариестің басқа кезеңдерімен үйлеседі, ал флюороз дақтары кариеске айқын түрақты. Кариеске қарағанда флюороз дақтары жиі күрек жэне ит тістерде кездеседі, ал бүлар өз алдына кариеске түрақты.

Диагностикалық мақсатпен метилен көгі ерітіндісімен тістерді бояғанда көмктеседі: кариес дақтары ғана боялады.

Дақ сатысындағы кариесте эмаль гипоплазиясынан дифференциялау керек. Гипоплазия кезінде шыны тэрізді ақ дақтар жүқарған эмаль

көрінісінде көрінеді. Дақтар тізбек қүрып орналасады, тіс сауытының жағалап. Мүндай тізбектер жалғыз болады, бірақта бірнеше рет тізбектеліп сауыттың эр түрлі деңгейінде орналасады. Бұлар симметриялы тістерде пішіні бірдей болып орналасады. Кариозды дақтарға қарағанда гипоплазия метилен көгі ерітіндісімен жэне басқа бояуларға боялмайды. Гипоплазия тіс жарып шыққанға дейін қалыптасады, ал олардың түсі мен пішіні тістің өсуі кезінде өзгермейді.

Беткей кариес

Беткей кариесті дақ сатысысындағы кариеспен дифференциялайды. _/-~-

І

Дақ сатысындағы кариеске қарағанда (эмаль бетінің бүтіндігі зақымданусыз) беткей кариксте эмаль ақауы болады. Жэне де эмаль эрозиясымен дифференциалды диагностика өткізу керек. Беткей кариеске қарағанда эмаль эрозиясы сопақ пішінді, ал бүл ойыс сауыттың шығынқы вестибулярлы бетінде орналасады. Эрозия түбі жылтыр, тығыз, тегіс. Эмаль эразиясы жиі орта жаста, бір уақытта эдетте кариеске төзімділігі мықты бірнеше тістерді зақымдайды. Көбінесе симметриялы тістерде болады. Науқастың анамнезінен қалыптан тыс цитрусты жемістер мен олардың шырындарын жэне қышқыл тамақтарын қабылдауда кездеседі.

Беткей кариесті эмаль гипоплазиясымен дифференциялайды. Гипоплазия кезінде тіс беті тегіс, тығыз болады жэне симметриалы тістердің эр түрлі деңгейінде орналасады.

Эндомиялық флюороздың эрозия түрінде беткей кариестегіндей ақауы эмаль деңгейінде орналасуымен сипатталады. Кариеске қалыпты емес тіс сауытының вестибулярлы бетінің эмаль деңгейінде флюороз ақауы орналасады. Эрозия эмальдың дақтанып өзгерген бетінде симметрияланып

Орта кариес

Орта кариесті сынатэрізді ақаумен дифференциялайды. Сынатэрізді ақаудың қабырғалары тығыз, сына пішінді тіс мойнында орналасады, симптомсыз өтеді. Сына тэрізді ақауды эмаль-дентин шекарасында зондпен тексергенде, температуралық жэне химиялық тітіркендіргіштерге ауырмайды.

\

Терең кариес

Терең кариесті өзіне клиникасы үқсас аурулармен салыстырады - ол орта кариес. Оларға терең емес кариес қуысы тэн жэне меңшікті дентин деңгейінде орналасады. Кариес түбі мен қабырғалары тығыз, эмаль-дентин шекарасында зондпен жүргізгенде ауырады, ал терең кариесте тіс табанының барлық деңгейінде ауырады. Температуралық тітіркендіргіштерге ауырады, бірақта тітіркендіргіштеді жойғаннан кейін басылады.

Терең кариесті жедел ошақты пулыштпен дифференциялайды. Жедел ошақты пульпитте өздігінен басталатың, кешкі уақытта жэне ұ_йқы кезінде күшейетің ауыру сезімдер болады. Табаның зондпен тексергенде бір нүктеде ауырады, көбінесе үлпаның қабыну ошаға проекциясында. Ал терең кариесте қуыстың барлық табанында ауырады жэне ауыру сезімдері себепті болады.

Терең кариесті созылмалы фиброзды пульпитпен дифференциялайды. Созылмалы фиброзды пульпитте жүмсарған дентинге толы терең кариес қуысы болады. Кариес қуысын зондпен тексергенде тіс қуысымен байланысады және осы аймақта тез ауырады, үлпа қанайды. Үлпа 25-40 мкА тоқ күшіне жауап қайтарады. Ал терең кариесте қуыстың барлық табанында ауырады жэне 2-12мкА тоқ күшіне жауап қайтарады

Қорытынды

Әрбір адам өзінде, балаларында жэне айналасындағы адамдарда кариестің пайда болуын алдын ала алады, келесі кезеңдермен:

• Рационды тамақтану (көлемін, тамақ құрамын, тамақтану уақытың, тамақты шайнау техникасын қадағалау).

• Жалпы сауықтырушы шараларды өткізу (рационалды еңбек жэне демалыс тэртібі, спортпен шұғылдану, аутогенді шынықтыру)

• Ауыз қуысының гигиенасы.

• Жүйелі түрде стоматологқа қаралу.

Иллюстративті материалдар:слайдтар,таблицалар