ТАС ДӘУІРІ

Адамзат тарихының дамуының алғашқы кезеңі.Тас дәуіАлғашқы адамның бастапқы топтасуы. Тобыр.

Алғашқы еңбек бөлінісі. Мал шаруашылығынан егін шаруашылығының бөлінуі.

Алғашқы адамдар аулаған аң Мамонт,Бизон

Адамдардың маймыл, жануарлардан айырмашылығы Еңбек құралдарын жасай білу.

Алғашқы қауымдық егіншілікке алып келді. Терімшілік

Адамзат баласының металлдан жасала бастаған құралдарды игере бастауы.Мыстытас –энеолит

Адамзат баласының бірінші қолданған металы. Мыс.

Адамның шығу тегін жануарлар, өсімдіктер немесе табиғат құбылыстарымен байланыстыру. Тотемизм

Алғашқы қауымдағы суретшілер жиі бейнеледі. Белін буған әйелді

Адамның рухани мәдениетінің дамуы туралы мағлұмат береді. Өнердің пайда болуы

Алғашқы егіншіліктің егін оратын қара құралы. Тас орақ

Ежелгі адам. Епті адам

Ең ежелгі адамның еңбек құралы. Үшкіртас.

Епті адам өмір сүрді. 1млн 750мың жыл бұрын

Ертедегі адамның ең алғашқы кәсібі Терімшілік

Ертедегі адамдардың тұңғыш баспанасы Үнгір

Ежелгі адам жіп орнына пайдаланды Жануар сіңірі.

Ерте тас ғасыр тұрағының ең көне ескерткіштері Шақпақ ата, Арыстанды

Екі жағынан өнделген қарапайым шапқыш тас құрал Бифас.

Егіншілік пайда болды. 10 жыл бұрын.

Ең алғашқы ірі қоғамдық еңбек бөлінісі. Егіншілікке, мал шаруашылығына бөліну

Ерте егіншіліктің жер жырту құралы. Тесе

Жаңа тас ғасыры неолит (б.з.д 5-3 мың).

Жамбылдан табылған еңбек құралдары Қашау,Үшкір тас

Жер бетінің суый бастауы 100 мың жыл бұрын

Жамбыл облысындағы 5 мың тас құрал табылды Бөріқазған, Шабақты

Жезқазған өңірінен табылған неолит тұрақтарының саны. 150.

Жаңа тас ғасыры. Б.з.б.5-3 мың

Жер бетінде 100-35 мың жыл бұрын өмір сүрді Неандертальдық

Қазақстанда ежелгі адамдар өмір сүрді Оңтүстік Қазақстан

Қазақстандағы ежелгі адамдар замандасы Питекантроп.

Қазақстандағы мезолит кезіндегі тұрақтар. 20-дан астам.

Қабырғалары терең көмілген, көлемі 40-60 шаршы метр мезолит баспанасы табылған өзен. Есіл

Қазақстан аумағынан табылған неолиттік тұрақтарының бірі. 500-н астам.

Қазақ жерінде кездесетін неолит тұрақтарының ең көнесі. Б.з.б 5 мың тән.

”Қыш құмыралар заманы” Неолит.

Қазақстан жерінде кездесетін неолит тұрақтарының ең көнесі. Б.з.б 5 мыңжылдыққа тән.

Мұздықтың ери бастауы 13 мың жыл бұрын.

Мезолит б.з.б.12-5 мың.

Мезолит жаналығы, ұсақ тастар. Микролиттер

Мезолит адамының негізгі кәсібі. Аңшылық

Мезолит дәуірінің басты жаналығы. Садақ, жебе.

Маңғыстау жеріндегі энеолиттік ескерткіш. Шебір

Малды қолға үйрете бастады. Мезолитте

Мыстытас энеолит. Б.з.б 3000-2800

Неолит. Шығыс Қазақстандағы тұрақ. Усть-Нарым Солтүстік Қазақстандағы тұрақ. Пеньки

Неолит. Саздан жасалған қыш ыдыс атауы. Көзе.

Неолиттік Сексеуіл тұрағы орналасты. Қызылорда

Неолит дәуірінің үлкен жаңалықтарының бірі. Қыш құмыра жасау, керамика.

Неолит. Орталық Қазақстандағы тұрақ. Зеленая Балка

Орта тас ғасыры мезолит (б.з.д 12-5 мың).

Орта тас дәуіріндегі баладан ересекке өту. Бағыштау инициация

Орталық Қазақстан жеріндегі кейінгі палиолитке жататын 300-ге жуық тас құрал шыққан ең көрнекті мекен. Батпақ

Орталық Қазақстан жерінен түзу, қайқы тас пышақ, қырғыш табылған тұрақ. Семізбұғы

Палеолит дәуіріне жататын еңбек құралдары табылған өңір Жамбыл

Рулықтан кейінгі адамның топтасу жүйесі. Тайпалық

Саналы адам табылған үңгір Кро-Маньон

Солтүстік Қазақстандағы энеолит кезеңінің ескерткіші. Ботай тұрағы.

Тобырдан кейінгі адамның жүйесі. Рулық

Тік жүретін адам. Синантроп

Тас дәуірі палеолит (б.з.д 2млн 500мың –2 мың).

Тас өңдеу биік деңгейге көтерілді Неолитте.

Тас дәуірінде ине жасады Үшкір сүйектен

Тас дәдірінде ру ішіндегі мәселені шешті. Жалпы жиналыс.

Табиғат климаттық жағдай бүгінгі күнге ұқсастығы Неолит

Табиғаттың дүлей құбылыстарының өздерін сақтау үшін түрлі тылсым әрекеттер жасау. Магия

Тасқа түсірілген сурет-хат. Пиктография

Энеолиттік Ботай тұрағы табылған тұрғын үй. 158.

Энеолит кезеңінде Ботайлықтар. жылқы малын қолға үйрету

1938 жылы Өзбекстанда неандертальдық бала табылған үңгір Тесіктас.

40-35 мың жыл бұрын өмір сүрді Саналы.

ҚОЛА ДӘУІР

Абыздар. Ежелгі салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың бұлжымай орындалуын қадағалады

Андрондықтар жер- еденде сүт өнімдері мен ет сақтау үшін қазған. Шұңқыр.

Андрондықтардың тасқа салынған суреттері табыл Таңбалы, Жасыбай Хан тау

Андрон мәдениетінің алғашқы ескерткіші. Андронова-Ачинск

«Андрондықтар мұрынды келген,бет сүйегі шығыңқы емес, көздері үлкен. Кескін- кейпі ірі, дене құрылысы шағын, жігерлі, келбетті адамдар» болған деп айтқан. В.П Алексеев

Беғазы-Дәндібай мәдениетінің хронологиялық шеңбері. Б.з.б 12-8 мыңжылдық .

Бұл дәуір. Қола дәуірі

Еуразия даласындағы қола дәуірі жетістігі. Андрон мәдениеті.

Көкшетау жерінде қола дәуірінің шалғысы табылған қоныс. Шағалы.

Көне заманда Жезқазғанда 1 млн тонна кен өндіргені туралы зерттеген ғалым. Қ.И.Сәтбаев

Қола дәуірі қамтиды. Б.з.б 2800 - б.з.б 900 жыл

Қоланы алады. Мыс пен қалай қосындысынан

Қола дәуірінде Шығыс Қазақстанда Нарым мен Қалба кен орнында 1100 тонна қалайы шығарылған

Қола дәуірінде кенді қорыту үшін. Қазандық салынған.

Қоладан жасалған бұйымдар. Тастан, мыстан жасалған еңбек құралдарын ығыстыру

Қола дәуірінде әр түрлі жыртқыш аңдардың тістерінен. Тұмарша жасалды

Қола дәуірінде “Андрон” адамдарды жерлегенде басын қаратқан Батысқа немесе Онтүстік Батысқа.

Қола дәуірінде тегіндеп жайылуына байланысты ұстады. Қой мен жылқыны

Қола дәуірін жоспарлы зерттеу басталды. 1946 жылы

Қола дәуірінің егіншілігі. Теселі егіншілік

Қола дәуірінің қоныстары көбінесе қайда орналасты. Өзен жағасында

Қола дәуірінде қауым ішінде мал-мүлік теңсіздігінің шығуы. Әлеуметтік теңсіздікті тудырды.

Қола дәуір кезіңдегі жоғары дінбасы. Абыз

Қола дәуіріндегі ыдыс жасаудың ең өрістеген түрі. Көзе құмыра жасау.

Көшпелілердің қола дәуіріндегі тарихы мен мәдениетін зерттеген академик. Ә.Марғұлан

Орталық Қазақстаннан табылған, қола дәуіріне қоныс пен обалар саны 30 қоныс,150 оба.

Солтүстік Қазақстандағы қола дәуірінің қоныстары. Петровка,Боголюбов

Солтүстік және Батыс Қазақстанда табылып, зерттелген Андрон мәдениетінің қоныстары. 80-нен астам.

Темір дәуірі, тайпалық бірлестіктер

Аңшы-терімшілерден көшпелілердің айырмашылығы. Өнім өндірді

Арал бойында Сырдың төменгң ағысын мекендеген сақтар. Сақ парадарая, парсылар теңіздің арғы жағында

Алғашқы қауымдық құрлыстың ыдырауы. Әскери демократияның пайда болуы

Абыздардың танымалы белгісі. Тостаған мен айрықша бас киімдері

А. Македонский (гректер) сақ жеріне қауіп төндірді. Б.з.б.4 ғ

А. Македонскийдің Сырдариядан өтіп, сақтарға шабуыл жасағаны туралы жазды. Грек тарихшысы Арриан.

”Аң стилі ” сақтарға танылды. Алдыңғы Азия мен Ираннан

Алматыдан табылған, диаметрі 60м, биіктігі 6м сақтардың ескерткіші. Есік обасы

Аттила қайтыс болды. 453 ж.

Аттила (Еділ) шамамен өмір сүрді. 00-453ж.ж

«Аттила» операсының авторы, италияндық. Джузеппе Верди.

Арал- Каспий аралығын, одан оңтүстікке қарай мекендеді. дах(дай).

«Агиппей» сөзі латын тілінде. Ақ жалды жүйрік аттардың иелері.

«Аң стилі» өнері шықты б.з.б 7-6 ғ

Аттар өз иесін жорыққа апара жатқандай көмілді. Үлкен Берел қорғаны

Антропология. Адамның биологиялық қасиетін зерттейді.

Арнаулы рулық зират орналасты. Қыстау маңында.

Әскери демократиялық заманында ішкі- сыртқы мәселелерін шешті. Әскери деморатия

Арыс өзенінің сол жағалауында 100 шаршы шақырымдай 20 төбе бар, соның бірі. Көкмардан

Бәбіш- Молдадан табылды. Қыш күйдіретін пеш, қол диірмені, тары қалдықтары

Берел обасынан табылды. 13 жирен жылқы

Берел кезеңі ( №11обасын ) ашқан. З. Самашев.

Берел мәдениетінің ерекшелігі. Жайпақ түпті қыш ыдыстар

Берелден табылған обалар. 40- астам

Бесоба қорымынан тапты. Жерлеген абыз әйел

Бесшатыр қорымында. 31 оба бар

Бесшатыр қорымы. Іленің оң жағалауында.

Б.з.б. 7 ғасырда далалы аймақтарда пайда болды. Аңдық стиль- аңды бейнелеу.

Геродат сақтарды. Массагеттер деп атаған

Гректерге қарсы шайқастағы сақ қолбасшысы. Ситамен

Грек деректерінде көшпелі тайпалардың тағы бір атауы. Дайлар.

Геродот жазуынша сақтар қыста. Ағаш үйде тұрған.

Ғұн әміршісінің сарайы туралы жазды. Прииск

Ғұндар кезеңі. Б.з.б 4 ғасыр мен б.з 3 ғасыр

Ғұн мемлекетінің негізін салушы. Мөде

Ғұн мемлекеті құрылды. Б.з.б 209 жылы- Л.Н.Гумилев зерттеген

Ғұндар мекендеді. Енисей жағалауын, Алтай тауларын.

Ғұн басшысы. Шяньюй

Ғұндардағы ру саны. 24.

Ғұндар мен Қытай арасындағы соғыс созылды. 300 жылдан астам

Ғұн мемлекеті Оңтүстік және Солтүстік болып бөлінді. Б.з.б 55 жыл

Ғұн тайпаларының шығыстан батысқа жылжуы. Б.з.б 2 ғасырда басталды.

Ғұндарды «Ертелі кеш ат үстінен түспейді …» деп сипаттайды. А. Марцелин.

Ғұндар баспанасы. Киіз үй

Ғұндар. Малдарының барлық түрін өсірді

Ғұндар өмір сүрді. Көшпелі.

«Ғұндар жақсы шыныққан, олар отты да қажет етпейді. Олар тау мен орманда көшіп жүреді, жас кезінен ыстық, суыққа, шөлге үйренген ». Марцеллин.

Дайлардың апарн тайпасынан шыққан Арсақ (аршак) Парфияның үлкен бөлігін және Гирканияны басып алды. б.з.б 248- 247 ж.

Дарий бастаған парсылар 11 жыл өткен соң сақтарға шабуыл жасайды. Б.з.б. 519 ж.

Ерте темір дәуірі. Б.з.б 8 –3 ғ

Ерте темір дәуірінде. Мүлік теңсіздіг.і

Ертеде темірді қарапайым тәсілмен өндірген. Пеш-көрікпен.

Есік қорғанындағы алтын бұйымның саны. 4000-нан астам.

Есік обасында жерленген адам. 17-18 жастағы ханзада.

Ерте темір дәуірінде үйсін тайпалары сақтардан кейін мекендеді. Жетісуда.

Еділ жауынгерлерінің Галлиядағы Каталун даласында римдіктер мен франктердің біріккен күшімен шайқасы.451 ж.

Еділ жөнінде құнды дерек қалдырды. Прииск

Еділ аталатын өзен. Волга

Ерте темір дәуіріне жататын Ақтау бекініс- қалашығы. Есіл өзенінің оң жағалауы.

Жетісу, Тянь-Шянь, Сырдарияның орта ағысын мекендеген сақтар. Сақ тиграхауда шошақ бөріктілер.

Жетісу үйсіндері өлген адамды. Батысқа қаратып жерлеген

Жетіасар мәдениеті. Қуандария мен Жанадария аңғарларын қамтыды

Жетісудағы үйсін мәдениетіне ұқсас ескерткіштер табылды. Тарбағатай теріскейінен

Жетісу жеріндегі үйсіндердің бас сүйегі бойынша бас мүсінін жасады. М.Герасимов.

Кейінгі темір дәуірі. Б.з.б 3 ғ –б.з 6 ғ

Кир бастаған парсы әскерлері Сақ жеріне басып кірді. Б.з.б.530 ж

Қаңлылар. Б.з.б.3-2 ғ – б.з.5 ғ

Қаңлы көшпелілер өмірі мен тұрмысын бейнелеген. Сыма Цянь «Тарих жазбаларында».

Қаңлы мемлекетінің пайда болуы, шекарасы басқа да маңызды мәселелері жайында. Қытайдың «ЦяньХаньшу»атты деректерінде

Қаңлы ескерткіштері. Қауымшы, Отырар-Қаратау, Жетіасар мәдениеті

Қаңлылардағы адам саны. 600 мың.

Қаңлылар мекені. Сырдарияның орта ағысы.

Қаңлылардың солтүстіктегі көршісі. Сарматтар мен Аландар.

Қаңлылардың оңтүстігінде. Қытай, Үйсін.

Қаңлы экономикалық және мәдени, саяси байланыс жасаған елдер.Қытай, Кушан.

Қаңлылар билеушісі. Хан

Қаңлы астанасы. Битянь

Қаңлы елі бөлінді. Бес иелікке

Қаңлылардың әр иелігін басқарды. Кіші хан

«Қаңлылар қыпшақша сөйлейді екен» деп айтқан: Плано Карпини.

Қауымшы мәдениеті. Ташкент төңірегіндегі көкалды аймақтар

Қаңлылардың Пұшық-Мардан қаласы маныңдағы қоныс. Қостөбе қонысы

Қаңлылар дәнді және бау-бақша дақылдары өсірді. Сыр аңғарында.

Қаңлылардың қосымша кәсібі. Аң аулау.

Қаңлылардың метал өндірісінің орталығы. Шаш-Илақ

Қаңлылардың 16 га жерді алып жатқан қала жұрты. Алтынасар

Қытай деректерінде «Ғұн » атауы. Б.з.б 3ғасыр аяғында пайда болды.

Каспий теңізін сол кезде. Гиркан, ал тайпаларын гирканилер деп атаған.

Қазақстан аумағындағы ең көне қорған. Шілікті.

Көшпелілердің әскери қару жарақтарының ерекшелігін суреттеген А.Македонский тарихшысы. Арриан.

Қостанай жеріндегі Алексеев қорымынан табылған адамның бас сүйегі бойынша бет пішінін жасаған. М. М. Герасимов.

Қазақстан аумағын жайлаған ежелгі тайпалар сыиынған Ата-баба аруағына, көк тәңірге

Каспий жағалауындағы сақ тайпалары. Каспилер.

Қазақстанға шығыстан келген ғұн тайпаларының жергілікті тайпалармен араласуы нәтижесінде монголоидтық белгілер тереңдей түсті. VI-IX ғ.

Марафон шайқасында гректерге қарсы парсы және сақтар шайқасты. Б.з.б.490

«Мұртты обалар» табылды. Орталық Қазақстанда.

«Олардың бәрі ақ көңіл және уәдеге берік» сақтар туралы. Страбон

Обалардың ішкі құрлымы жасалды. Ағаштан

”Парсы жауынгерлерінің көбі қырылып, Кир өлтіріледі” деп жазған. Геродот

Патшаны жерлеу орындары табылды. №1 обадан

Сақтар”Дұшпанға-қатал, досқа-адал”. Грек тарихшылары

Сақ, сармат, үйсін тайпаларының келбеттері андрондықтарға ұқсас болғанын айтқан антрополог. О.Смағұлов

Сақтарды парсылар . Құдіретті еркектер деп атаған.

Сақтарды ирандықдар . Жүйрік атты турлар деп атаған

Сақтарды грек авторлары. Азиялық скивтер деп атаған.

Сақтар туралы дерек қалдырған. Геродот

Сақ әйелдері ер жүрек келеді, соғыс қауіпі төнгенде ерлеріне көмек көрсетіп ұрысқа араласады деп жазды. Грек Ктесий.

Сақ парадарая,парсылар теңіздін арғы жағында олардың Оңтүстігінде, Мургаб өзенінің жағасын мекенден сақтар, хауамаварга

Сақ қоғамының үш тобы. Жауынгерлер, абыздар, малшылар мен егіншілер.

Сақ дәуірінің ерте кезеңіне жататын үш қоныс Қарлыға, Бөркі, Кеңөткел

Сақ жауынгерлерін ежелгі үнді-ирандық тілде. Арбада тұрғындар.

Сақ жауынгерлері. Қызыл және сары- қызыл түсті киім киген

Сақ патшайымы. Томирис

Сақтар әлемдегі ең әділ, ең шыншыл халық деп жазды. Гректер

Сақтар «киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас. Олар егін екпейді, үй малдары мен өзеннен аулайтын балықтарды азық етеді, сүт ішеді» деп жазды. Геродот.

Сақтар құдай деп күнді есептеген және оған жылқыны құрбандыққа шалды. Страбон

Сақтардың тағы бір қаласы. Бәбіш- Молда.

Сақтардың бөренелерді бір- біріне тығыз орналастырып жасаған табыты. Саркофаг

Сақ қорғанындағы обалар. 3-ке бөлінеді.

Сақ жауынгерлерінің темір қару-жарағы мен сауыт- сайманы табылды. Шірік- Рабат.

Сарматтар еліміздің батысын мекендеді. б.з.б. 8ғ-б.з.5ғ.

Савромат жөніндегі дерек. Диодор, Үлкен Плиний, Полибий.

Сарматтар шыныдан жасалған ыдысты. Шығыс елдерінен алғызған

Сарматтар теріден жасады. торсық, саба, көнек, мес.

Саматтарда көп болды. қой мен жылқы.

Сарматтарда қосымша кәсіп. Аңшылық, сейл құру.

Савромат ескерткіштерінің зерттелгені. Сынтас қорымы.

Савроматтардың шығыста орналасқан. исседондар

Савроматтар «биік турлардың бауырында» тұрған агипейлермен көрші. Геродот

Солтүстік Қазақстан тұрғындары б.з.б 1 мыңжылдықта көшпелі өмір салтына көшті

Солтүстік Қазақстан жеріндегі сақтар заманының алғашқы кезең обасы. Бірлік.

Сынтас қорымында. Үш савромат жауынгері жерленген.

Сынтас ескерткішінен табылды. Сүйек қасық.

Соңғы сармат кезеңінің Атырау облысы Жылыой Аралтөбеден. Абыз асатяғының бөлігі табылды

Сарыарқанығ ерте темір дәуірі ескерткіші. Тасмола мәд

Солтүстік және Шығыс Қазақстан жерін мекендеген сақтарда көбірек байқалды. Монголоидтық

Томирис пен Кир шайқасы туралы жазды. Помпей Трог.

Томиристі “әйел болса да жаудың шапқыншылығынан қорыққан жоқ”. Рим тариқшысы Помпей Трог

Томирис өмір сүрді. Б.з.б. 570-520 ж.

Темір дәуірі. Б.з.б 8 ғ-б.з 6 ғ

Түмен басының әрқайсысында. 0н мың атты әскер болды

Темір дәуірінде Сарыарқаның солтүстік- батысында аргиппейлер, орталығында исседондар, шығысында аримаспылар тұрған.

Тасмола мәдениетінің алғашқы ескерткіші. Павлодар обл. Екібастұз қ .Тасмола өңірі.

Үйсін мәдениеті. Жетісуда шоғырланған

Үйсін мәдениетінің хронологиялық шеңбері. Б.з.б.3 ғ- б.з.4 ғ

Үйсін атауы қытай жазбаларында кездеседі. Б.з.б.2 ғ

”Үйсіндер ат жақты, аққұбаша, сары шашты ”. Қытай жазбаларында.

Үйсін басшысы. Гуньмо

Үйсндердің шығу тегі жайында мәлімет. Сыма Цянь.

Үйсіндер астанасы. Қызыл Аңғар.

Үйсіннің солтүстік – батысында орналасқан. Қаңлы

Үйсіннің халқы. 630 мың

Үйсіндер тас мәрмәрді. Балшықтан жасады

Үйсін патшасының Қытай патшалығына үйленуі. Б.з.б. 107 жыл

Үйсіндерде егіншіліктің болғаны жайында дерек- дәлел. Ақтас қонысы

Үйсіндер жаратушы күшке арнап. Құрбандық шалған.

Үйсіндер өрбіген ежелгі қазақ халқының этносаяси қауымдастық аймағының бірі. Жетісу.

Үй- жайлардың ішінен табылған, астық сақтайтын орын. Ұралар.

Үстіртте зерттелген сармат ескерткіші. Бәйте, Терең