1.4 Сурет − Тоқ көзін эқк көзіне баламалы ауыстыру
Қорек көзі болмайтын нақты құрылғылардың қасиеттерін көрсету үшін пассивті идеалды элементтерді енгізеді: электрлік энергияның жылулық энергияға қайтымсыз түрленуін ескеретін резистивті R, магнит өрісінде жиналатын энергияны ескеретін индуктивті L, электрлік өрісте жиналатын энергияны ескеретін сыйымдылықты С.
Тоқ пен кернеу арасындағы өзара байланысты және де сызықты пассивті элементтердің энергетикалық сипаттамаларын қарастырайық.
1.7
Сурет − Резистивті
элемент R
;
;
.
1.8
Сурет − Индуктивті
элемент
L
;
;
,
мұндағы
–магнит өрісінің энергиясы.
1.9
Сурет − Сыйымдылықты
элемент
;
;
,
– электрлік өрістің энергиясы.
Тармақ – бір немесе бірнеше бірізді жалғанған тізбек элементтерінен (кедергілер, ЭҚК немесе тоқ көзі) тұратын схеманың бөлігі.
Тек қана ЭҚК тұратын тармақтың кедергісі нөлге тең.
Түйін – үш немесе одан да көп тармақтардың қосылу нүктесі. Бір түйінде қосылған тармақтар паралель деп аталады.
Бес тармақтан және үш түйіннен тұратын электрлік схеманың мысалы 1.10 суретінде келтірілген.
Бірнеше тармақтан өтетін кез-келген тұйық жол контур деп аталады. Тәуелсіз контур кем дегенде бір жаңа тармаққа ие және ол тармақ басқа контурларға кірмейді.
1.10 суретінде, стрелкамен, берілген схемадан алынған үш тәуелсіз контурлардың бағыттары көрсетілген. Контурдың айналу бағыты ерікті алынады.
1.2 Ом, Кирхгоф заңдары
Электртехникасының негізгі заңдары тұрақты және айнымалы токтардың сызықты және сызықты емес тізбектері үшін қарастырылады. Бұл заңдарды тұрақты токтың айнымалы тізбектері үшін қолданайық.
Тұрақты токта индуктивтілігі бар тармақтың кедергісі нөлге тең, ал сыйымдылығы бар тармақтың кедергісі шексіздікке тең. Сондықтан, қалыптасқан режимдегі тұрақты токтың электр тізбектерін қарастырғанда схеманың пассивті элементтері ретінде резистивті элементтер болады, ал активті болып ток немесе ЭҚК тұрақты көздері саналады. Индуктивтілік пен сыйымдылық айнымалы ток тізбектерінің схемаларында және бір режимнен басқа режимге өткен кезде электрлік тізбектерде пайда болатын ауыспалы үрдістерде ескеріледі.
1.2.1 Ом заңы
а) тізбек бөлігі үшін: кез-келген кедергіде ток кернеуге тура пропорционал және кедергіге кері пропорционал
,
мұндағы
− өткізгіштік, См (Симменс);
б) бір ЭҚК көзі бар тізбек үшін ( 1.11 сурет): ЭҚК арқылы өтетін ток ЭҚК шамасына тура пропорционал және тізбектің баламалы кедергісіне кері пропорционал
1.11 Сурет
в) бір ток көзі бар тізбек үшін ( 1.12 сурет): ток көзінің кернеуі тізбектің баламалы кедергісі мен токтың көбейтіндісіне тура пропорционал
