Şuragölün Rusiyaya birləşdirilməsi

İrəvan müharibəsində məğlub olmasına baxmayaraq, rus qoşunlarının baş komandanlığı xanlığı işğal etmək fikrindən əl çəkmədi. Rusiya Pəmbək sultanlığının Qarakilsə, Dərbas, Hamamlı, Xəzərabad kəndlərində hərbi istehkamlar inşa etməyə başladı. P.D.Sisianov İrəvan xanlığında baş verən siyasi hadisələri diqqətlə izləyərək, buraya yenidən müdaxilə etmək üçün əlverişli imkan gözləməyə başladı. İlk əvvəl Şuragöl sultanlığı Rusiyanın tabeliyinə keçir. Bu sultanlıq strateji mövqeyinə görə rus komandanlığına cox lazım idi. İran və Osmanlı Türkiyəsi ilə müharibə dövründə Şuragöl bufer zona kimi əlverişli əhəmiyyətə malik idi. Digər tərəfdən, Şuragölün varlı kənd təsərrüfatı rus qoşunlarını ərzaqla təmin edə bilərdi (155,114).

İrəvana hücum ərəfəsində P.D.Sisianov Şuragöl sultanlıqının hakimi Budaq Sultana Rusiya dövlətinin himayəsi altına keçməyə təklif etmişdi. Lakin Budaq Sultan onun bu təklifinə məhəl qoymayaraq İrəvan xanı ilə əlaqə saxlayırdı və onun göstərişinə əsasən tez-tez Kartli-Kaxetiya ərazilərinə hücumlar təşkil edirdi. Tezliklə, Məhəmməd xanla onun arasında narazılıq yarandı. Müdaxilə nəticəsində dağıdılmış təsərrüfatı yenidən bərpa etmək üçün İrəvan xanı sultandan ağır vergi tələb etmişdi. O, Budaq Sultanı İrəvan qalasında həbs edərək ondan 30.000 rubl (3.000 tümən-E.Q.) tələb etmiş, əks təqdirdə şuragöllüləri İrəvana köçürəcəyi ilə hədələmişdi. İrəvan xanının sərt rəftarı şuragöllülərin narazılıqına səbəb oldu. Bu narazılığın qarşısını almaq üçün Məhəmməd xan Nağı bəyin başçılığı ilə bir dəstə irəvanlını Şuragölə göndərdi. Müqavimət göstərmək iqtidarında olmayan şuragöllülər Pəmbəkdə yerləşən rus qoşunlarının başçısı general Nesvetayevdən kömək istədi. Generala müraciət edən Budaq Sultanın oğlu Qara Məhəmməd ondan Şuragölü himayəyə götürməyi xahiş edərək, rus qoşununu ərzaqla və atlarını yemlə təmin etməyə söz vermişdi. Bunun üçün şuragöllülər tərəfindən 800 samar miqdarında buğda tədarük edilmişdi (102,573).

Belə imkanı əldən buraxmaq istəməyən P.D.Sisianov general Nesvetayevə Şuragölü işğal etmək üçün göstəriş verdi. 1805-ci il martın 27-də general-mayor Nesvetayev 250 nəfərdən ibarət dəstə ilə Şuragölə doğru hərəkət etdi. Nağı bəy dəstəsilə geri çəkilməyə məcbur oldu. Martın 30-da sultanlığın mərkəzi müqavimətsiz rus qoşununa təslim oldu. İrəvanda həbsdə olan Budaq Sultanın əvəzinə hakim seçilən böyük oğlu Hamo bəyin başçılığı ilə şuragöllülər 1805-ci il martın 31-də Rusiya dövlətinin himayəsinə keçmək üçün müqavilə bağladı. Hətta Şuragölün bəy və ağaları, kənd ağsaqqalları Rusiyaya sədaqətli olacaqları barədə and da içdilər. Müqavilə bağlandıqdan sonra mayor Noldenin başçılığı ilə 6-cı saratov muşketyor alayı orada yerləşdirildi (102,572-574). Şuragölün birləşdirilməsi Pəmbəkdən sonra İrəvan xanlıqının torpaqlarının Rusiya tərəfindən işğalının ikinci mərhələsi oldu.

Şuragölün itrilməsilə heç cür barışmaq istəməyən Məhəmməd xan Qasım bəyin və Məhəmmədəli bəyin başçılığı ilə üç minlik qoşunu oraya göndərdi. Böyük Talın kəndində mövqe tutan İrəvan qoşunu oradan Şuragölün mərkəzinə hücum etmək niyyətində idi. Bu xəbəri eşidən general mayor Nesvetayev yüzbaşı Aqiyevin başçılığı ilə bir alay kazak dəstəsini 300 nəfər borçalı azərbaycanlılarının köməyi ilə Böyük Talın kəndinə göndərdi. Döyüş nəticəsində Böyük Talın və onun ətraf kəndləri rus qoşunu tərəfindən ələ keçirilərək yandırıldı. Məğlub olan İrəvan qoşunu isə Eçmiədzin istiqamətində geri çəkilməyə məcbur oldu. Onları təqib edən rus qoşunu xeyli əsir götürdü və daha irəli gedərək İrəvan qalasının 18 verstliyində dayandı. Lakin irəvanlıların böyük bir dəstə toplayaraq əks hücuma keçmək niyyətində olduğunu eşidən general mayor Nesvetayev rus qoşununa geri qayıtmaq əmri verdi (102,573-574). Beləliklə, Şuragöl sultanlığı Rusiyanın hakimiyyəti altında qaldı.

Tezliklə, Budaq Sultan əsirlikdən geri qayıtdı. İlk əvvəl rus komandanlığı onun sədaqətinə şübhə ilə yanaşaraq, hərəkətlərini nəzarətə götürdü. Hətta P.D.Sisianov general mayor Nesvetayevə məktub yazaraq Budaq Sultanın oğlu Xəlil bəyi girov götürməyi tələb etmişdi (311,576). Ona etibar edilmədiyini görən Budaq Sultan P.D.Sisianovun qəbuluna gedərək sədaqətini bildirmişdi. Belə olduqda baş komandan onun Şuragöldə qalmasına icazə vermiş və oğlunu isə ildə 600 rubl məvaciblə Tiflisdə girov saxlamışdı (311,576).