Он алтылық санау жүйесі

Екілік санау жүйесін қолдану қолайсыз. Сондықтан екілік санды жазуды қысқарту үшін 16 негіздеуіші бар санау жүйесі қолданылады. Бұл жүйені он алтылық деп атайды. Он алтылық санау жүйесі позициялық санау жүйесіне жатады.

Он алтылық позициялық санау жүйесінде санды жазу үшін ондық санау жүйесінің цифрлары 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 және жетпейтін алты цифрларды белгілеу үшін ондық сандарының мәні 10, 12, 13, 14 және 15 болатын сәйкес латын алфавитінің алғашқы үлкен әріптері: A, B, C, D, E, F қолданылады. Мысалы, 4DC,A7₁₆; 48E,89₁₆; 21EA₁₆;

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды ондық санау жүйесіне ауыстыру

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды ондық санау жүйесіне ауыстыру үшін ол санды негіздеуішінің дәрежелерінің қосындысы түрінде жазып алып, есептейміз.

Мысалы:

1) 3Е5А1₁₆=3*16⁴+E*16³+5*16²+A*16¹+1*16⁰ .

Ондық жүйенің ережесі бойынша арифметикалық операцияларды орындай және А=10, E=14 ескере отырып, 3Е5А1₁₆=255393₁₀ аламыз.

2) 48С,В7₁₆ = 4*16²+8*16¹+C*16⁰+B*16^-1+7*16^-2 =

4*16²+8*16¹+12*16⁰+11*16^-1+7*16^-2 =

Тапсырмалар

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз

1. A87E₁₆ 7. BE,741₁₆

2. 23DF₁₆ 8. F11,567₁₆

3. EA12₁₆ 9. 981,DA₁₆

4. 1A22₁₆ 10. 23,3B₁₆

5. 91₁₆ 11. F54,47₁₆

6. 7C31₁₆ 12. 235,F₁₆

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды екілік санау жүйесіне ауыстыру

Практикада екілік санау жүйесін пайдалану қолайсыз, сол себепті көбіне он алтылық және он алтылық санау жүйелері қолданылады.

2⁴=16 екенін пайдаланып төменде келтірілген сәйкестікті табамыз: он алтылық санау жүйесіндегі әрбір санға екілік санақ жүйесіндегі төрт орынды сан сәйкес келеді.

Екілік санау жүйесі	0000	0001	0010	0011	0100	0101	0110	0111
Он алтылық санау жүйесі	0	1	2	3	4	5	6	7

Екілік санау жүйесі	1000	1001	1010	1011	1100	1101	1110	1111
Он алтылық санау жүйесі	8	9	A	B	C	D	E	F

Енді осы кестені пайдалана отырып он алтылық санау жүйесіндегі санды екілік санау жүйесіне ауыстырамыз:

1. 28A3E₁₆= 0010 1000 1010 0011 1110₂= 101000101000111110₂;

2. DE7,9C₁₆=1101 1110 0111, 1001 1100₂=110111100111,10011100₂;

Тапсырма:

6. 10D7F₁₆ 6. D44,1F₁₆

7. 238D₁₆ 7. 1FA,18₁₆

8. 89A1₁₆ 8. 53,FF1₁₆

9. FA88₁₆ 9. 28C,71₁₆

10. D37EF₁₆ 10. 10C,AD6₁₆

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстыру

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстыруды екі әдіспен ауыстыруға болады:

1) 16  10  8 бұл ұзақ әрі қолайсыз әдіс.

2) 16  2  8.

Осы екінші әдісті пайдаланып 4С1,2F4₁₆ санын сегіздік санау жүйесіне ауыстырайық:

а) 4С1,2F4₁₆ = 0100 1100 0001, 0010 1111 0100₂;

б) Енді екілік санау жүйесіндегі санды үтірден оңға қарай және үтірден солға қарай бағытта үш разрядтан жіктеп бөліп алып, кестені пайдаланып сегіздік санау жүйесіне ауыстырамыз:

010 011 000 001, 001 011 110 100₂= 2301,1364₈;

Тапсырмалар:

Кестені пайдаланып он алтылық сандарды сегіздік санау жүйесіне аударыңдар.

1. А36₁₆ 6. 102,9E₁₆

2. В7С₁₆ 7. 456,EA₁₆

3. 2Е1₁₆ 8. B03,DF₁₆

4. 8DF4₁₆ 9. EA2,E3₁₆

5. AB47₁₆ 10. ED7,87₁₆

Студенттің өзіндік жұмыстары

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз:

1) 18D₁₆; 6) 9A07₁₆; 11) 1A5,6F₁₆;

2) 35E9₁₆; 7) 38EE₁₆; 12) 21C,D₁₆;

3) 73AD₁₆; 8) D798₁₆; 13) C54,F8₁₆;

4) 23E₁₆; 9) 3F91₁₆; 14) A2,B1₁₆;

5) 9A3₁₆; 10) 5FF9₁₆; 15) 3D,65A₁₆;

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды екілік санау жүйесіне ауыстыру

1) 9C₁₆; 6) 36D₁₆; 11) 16,57₁₆; 16) 7D1,21₁₆;

2) 7B₁₆; 7) 3E81₁₆; 12) 25D,6₁₆; 17) 2E6,7E₁₆;

3) D8₁₆; 8) 257E₁₆; 13) BB,69₁₆; 18) 65B,B1₁₆;

4) 9E1₁₆; 9) 6B58₁₆; 14) 74E,5₁₆; 19) A57,E6₁₆;

5) 7B2₁₆; 10) 2D34₁₆; 15) 3,F14₁₆; 20) 7D1,F2₁₆;

Студенттің өзіндік оқытушымен жұмысының тапсырмалары

Тапсырма. Кестені толтырыңыз.

	Ондық с.ж.	Екілік с.ж.	Сегіздік с.ж.	Оналтылық с.ж.
1	2	3	4	5
I-нұсқа	358,95
		11011101011
			547
				164А
I I –нұсқа	634,67
			472
				7АС
		1101111010101
I I I –нұсқа	582,02
				1Ғ6Е
		1000111101010
			364
IV-нұсқа	369,025
		1000011111101
			641
				4D61
V-нұсқа	468.15
		11010001011
			734
				2D4A
VI-нұсқа	654.27
			632
				5AD
		1100001010101
VII-нұсқа	286.52
				1D8E
		1011111101011
			274
VIII-нұсқа	492.025
		1111011001101
			375
				4C61
IX-нұсқа	417.75
		110011101011
			737
				952F
				4D67
		1000100111010
			267

Бақылау сұрақтары:

4. Санау жүйесі дегеніміз?

5. Екілік, сегіздік, ондық санау жүйесі дегеніміз?

Зертханалық жұмыс №4

Тақырып: Windows операциялық жүйесінің негізгі объектілері. (2 сағат зертханалық жұмыс, 1 сағат СӨОЖ)

Жұмыстың мақсаты: Windows операциялық жүйесінің негізгі объектілерімен танысу және олармен жұмыс жасап үйрену.

Операциялық жүйе дегеніміз компьютер мен оны тұтынушы арасындағы қарым-қатынасты іске асыратын, компьютерге жалғанған барлық құрылғылардың және компьютерде орындалып жатқан программалардың жұмысын басқаратын программа.

Windows операциялық жүйесінің негізгі объектілері: бума, файл, терезе, шартбелгі, жарлық, Сілтеуіш программасы т.б.

Тышқан тетігінің екі немесе үш батырмасы болады. Оның сол жақ батырмасы – негізгі, оң жақ батырмасы – қосымша, ал ортаңғысы – программалау батырмасы болып саналады.

Іске қосу (Пуск) батырмасында тышқанды шерткенде Бас меню (Главное меню) ашылады.

Жанама немесе динамикалық (контексті) менюді шақыру үшін – тышқанның оң жақ батырмасын шертеміз.

Қандай да бір объектіге (бума, тапсырмалар тақтасы, шартбелгі т.б.) тышқан курсорын орналастырып, оң батырмасын шертсек, дәл осы жағдайда сол объектімен амал жасауға болатын командалардан тұратын тізім яғни жанама меню ашылады.

Бума – файлдарды жүйеге келтіру үшін және оларды мағынасына қарай топтастырып, жұмыс істеуге ыңғайлы болу үшін қолданылады.

Файл дегеніміз – белгілі бір атпен дискіге жазылып сақталынып қойған мәліметтер жиыны яғни құжат.

Терезе - Windows операциялық жүйесінің негізгі элементі. Терезелер екі топқа бөлінеді: стандартты терезелер және сұқбат терезелер.

Жұмыс үстелі негізгі, бас терезе болып табылалды. Жұмыс үстелінің элементтері: Менің компьютерім (Мой компьютер), Қоржын (Корзина), Желілік орта (Сетевое окружение) т.б. шартбелгілер

1-сурет. Жұмыс үстелі терезесі.

Менің компьютерім шартбелгісінің көмегімен компьютер туралы толық мағлұмат алуға болады.

Қоржында өшірілген файлдар уақытша сақталады.

Желілік орта шартбелгісі желімен байланысқан компьютерлерге қатынас жасау мүмкіндігін береді.

Әрбір программаның, объектінің шартбелгісі (значок, пиктограмма) болады. Шартбелгідегі суретіне қарап оларды ажыратамыз. Әр шарт белгінің өзіндік атқаратын қызметі болады.

Жиі қолданылатын программаны, файлды немесе буманы қысқа жолмен, жылдам іске қосу үшін құрылатын сілтемені – жарлық деп атаймыз.

Жұмыс үстелінің төменгі жағындағы көлденең жолақ – Тапсырмалар тақтасы (Панель задач) деп аталады. Оның сол жақ шетінде программаларды жылдам іске қосуға, файлдарды іздеуге, анықтама алуға мүмкіндік беретін «Іске қосу» (Пуск) батырмасы, ал оң жақ шетінде уақыт маркері, пернетақтаның индикаторы, вирусқа қарсы программаның шартбелгісі т.б. орналасқан.

Экрандағы кез келген элементтердi белгiлеп алу үшiн:

Бip элементтi белгiлеу - тышқан курсорын сол элемент белгiсiне алып барып, бiр рет басу керек;

Қатар тұрған бiрнеше элементтi белгiлеу:

Shift пернесiн басып, тьшқан курсорын сол элементтердiң aлғашқысына және соңғысына алып барып, тышқанды бiр рет шырт еткiзсе болғаны;

Қатар орналаспаған бiрнеше элементтi белгiлеу:

Ctrl пернесiн басулы күйде ұстaп тұрып, тышқан курсорын сол элементтердiң әрқайсысына тышқанды алып барып шертіп белгілейміз.

Жарлық жасау үшiн:

1) Жарлықты тасымал әдiсiмен жасау:

Жарлық жасалынатын элемент (файл, программа) тұpғaн буманы ашамыз;

Оң жақ батырманы басулы күйде ұстап тұрып, сол элементтi жарлық тұруға тиiс бумаға тасымалдаймыз (көбiнесе жұмыc үстелiне);

Оң жақ батырманы басқанда шығатын динамикалық менюден Құру(Жарлық (Создать(Ярлык) командасын таңдап аламыз.

2) Жарлықты сол элемент тұрған орында жасап алып, басқа орынға тасымалдау:

Жарлық жасалынатын элемент (файл, программа) тұрған буманы ашамыз;

Тышқан курсорымен сол элементтi нұсқап тұрып, оң жақ батырманы басып, динамикалық менюден Создать ярлык командасын таңдап аламыз. Сонда жарлық пайда болады;

Ендi жарлықты ол тұpyғa тиiс бумаға тасымалдаймыз (көбiнесе жұмыc үстелiне).

3) Жарлықты кез келген орында жасау:

Kepeктi буманы ашамыз (Мой компьютер не Проводник программаларында);

Оң жақ батырманы басып, Құру(Жарлық (Создать( Ярлык) командасын таңдаймыз.

Диалог терезесiнен ОБЗОР командасын таңдаймыз, экранға С: дискiсiнiң бумалары шығады;

Бумаларды аша отырып керектi *.ЕХЕ файлды (жарлық нұсқайтын файл) тауып таңдап аламыз;

ОТКРЫТЬ командасын таңдаймыз;

ДАЛЕЕ командасын таңдаймыз;

ГОТОВО командасын таңдаймыз, жарлық дайын болады.

Жұмыс үстелінде жаңа бума құру үшін:

Жұмыс үстелiнің жанама менюiн шығарып, одан Создать ( Папку командасын таңдaп алу;

Пайда болған жаңа бумаға қажеттi атты (Студент, Оқытушы, Айман, Арман т.с.с.) енгiзу;

Enter пернесiн басу керек.