1. Рақышев а.Р. Адам анатомиясы, і-іі том. Алматы 1994-95 жыл.

2. Рақышев а.Р. Адам анатомиясы, і-іі том. Алматы 2004 жыл.

3. Жумабаев у., Әубәкіров ә.Б., Адам анатомиясы, атлас і том. Астана 2004 жыл.

Тексеру сұрақтары:

1. Орталық нерв жүйесінің құрамы қандай?

2. Мидың жеке бөліктері қандай?

3. Ми сыңарларының беттерінде қандай түзілістер болады?

4. Ми қыртысының құрылысы қандай?

5. Мидың сұр заты қандай құрылым түзеді?

«Тіс емдеу» факультеті

Дәрістік кешен

Дәріс тақырыбы: Вегетативтік нерв жүйесінің жалпы морфологиясы. Симпатикалық және парасимпатикалық нерв жүйесі туралы түсінік.

Дәрістің мақсаты: Вегетативтік нерв жүйесінің жалпы құрылысы, қызметі, орталық және шеткі бөлімдерін, симпатикалық, парасимпатикалық нерв жүйесінің морфологиясын түсіндіру.

Дәріс тезистері: Біртұтас нерв жүйесі организмнің ішкі және жандар бөлігіне сәйкес екі бөлімге ажыратылады:

І. барлық ішкі ағзаларды , экзо-эндокриндік бездерді, жүрек пен тамырларды нервтендіретін вегетативтік нерв жүйесі;

ІІ. қаңқа бұлшықеттерді, біраз ішкі ағзаларда (тіл, жұтқыншақ, көмекей), сезім мүшелерін, яғни жануар тіршілігі ағзаларын нервтендіретін анималды нерв жүйесі.

Вегетативтік нерв жүйесі организмнің өсімдік қызметтерін (қоректену, тынысалу, несеп шығару, көбею, қан айналысы) іске асырады. Осы іске қатысатын ағзалардың функциясын басқарып, трофикалық нервтендіруді қамтамасыз етеді. Бұл жүйе ағзалардың функциясын күшейтеді немесе әлсіретеді. Сондықтан вегетативтік нерв жүйесі симпатикалық және парасимпатикалық бөліктерге бөлінеді.

Симпатикалық бөліктің негізгі қызметі – трофикалық. Бұл қызмет тотығу процесін күшейтіп, қоректік заттардаң жұмсалуын, тынысалуды, жүрек қызметін, бұлшықеттерге оттегінің келуін жоғарлатады.

Парасимпатикалық бөліктің қызметі – қорғаныштық. Бұл жүйе жүрек жұмысын бежейді, қуысты ағзаларды босаңсытып тазаланды, көз қарашығын мол жарықта тарылтады.

Вегетативтік нерв жүйенің анималды жүйемен салыстырғанда біршама морфологиялық ерекшеліктері болады. Анималдық жүйенің нервтері жұлын мен ми сабауымен сегментаралы шықса, вегетативтік нервтер төрт ошақ түрінде шығады: 1). Ортаңғы мидан – мезэнцдралдық бөлім; 2). Сопақша ми мен көпірден – бұлбарлық бөлім; 3). Жұлыннан – кеуде-бел бөлімі; 4). Сегізкөздік (сакралды) бөлім. Кеуде-бел бөлімі симпатикалық нерв жүйесінің орталығы, ал краниалды және сакралды бөлімдері парасимпатикалық жүйенің орталығы. Вегетативтік жүйенің шеткі бөліміне вегетативтік нервтер, түйін, өрімдер жатады. Вегетативтік нерв жүйесінің басқа елеулі айырмашылығына симпатикалық және парасимпатикалық бөліктерінің құрылысы, қызметі, рефлекторлық доғасы, нервтерінің таралуы мен түйіндерінің орналасуы жатады.

Көрнекі материал: таблицалар мен схемалар

Әдебиеттер тізімі:

1. Рақышев а.Р. Адам анатомиясы, і-іі том. Алматы 1994-95 жыл.

2. Рақышев а.Р. Адам анатомиясы, і-іі том. Алматы 2004 жыл.

3. Жумабаев у., Әубәкіров ә.Б., Адам анатомиясы, атлас і том. Астана 2004 жыл.

Тексеру сұрақтары:

1. Вегетативтік нерв жүйесінің қызметі қандай?

2. Вегетативтік нерв жүйесінің орталығы қайда орналасқан?

3. Вегетативтік нерв жүйесінің айырмашылығы неде?

4. Симпатикалық нерв жүйесінің құрылысы қандай?

5. Парасимпатикалық нерв жүйесінің құрылысы қандай?

«Тіс емдеу» факультеті

Дәрістік кешен

Дәріс тақырыбы: Ангиологияға кіріспе. Қан тамырларының құрылысының, тарамдалуының, жіктелуінің негізгі принциптері.

Дәрістің мақсаты: Қантамыр жүйесінің құрылысы, тамырлардың тармақталуы және жіктеліу туралы жалпы заңдылықтарды түсіндіріп, жүрек құрылысы мен дамуын, даму ақауларын беру.

Дәріс тезистері: Гумаралдық реттеудің мордюлогиялық негізін тамырлар жүйесі немесе жүрек-тамырлар жүйесі құрады. Бұл жүйе арқылы биологиялық сұйықтар (қан, лимфа) бүкіл организмге тарайды. Жүрек тамыр жүйесін қантамыр және лимфа жүйесіне бөледі. Қантамыр жүйесі артерия, вена микроағын тамырларынан және жүректер тұрады. Лимфа жүйесі лимфа ағатын түтікшелерден (лимфакопиляр, лимфа тамырлары, сабаулары) және лимфа түйіндерінен құрылған.

Жүрек-қантамыр жүйесінің құрылыс заңдылықтары: архитектуралық принципі – түтікті жйне жабық, тұйықталған қантамыр жүйесі – артериялық және веналық жүйеге жіктелуі. Тамырлар құрылысы гемодинамикалық, орналасу жеріне және функциясына байланысты болады. Қан тамырлары органмен біртұтастықта болып, онымен генетикалық, морфологиялық және функционалдық байланыста дамып жетіледі.

Тамыр (артерия, вена) орган ретінде жалпы жоспаремен құрылған: ішкі қабығы-интима, ортаңғы қабығы медиа, сыртқы қабығы адвентация. Әрбір қабық тін құрамына байланысты 2-3 қабаттан тұрады.

Қан тамырларының жіктелуі әртүрлі белгілері бойынша жасалады: диаметрі (ірі, орташа, ұсақ), гистоструктурасы (бұлшықеттік, эластикалық, аралас); орналасуы мен қызметі бойынша (жүрек жанындағы, магистралды, органдық), заттар алмасуына байланысты (капилярлар), анастомоз бен жанама (коллатераль) түзуші тамырлар.

Қан тамырларының денеде таралу заңдылықтары:

1. нерв жүйесі айналасында топтасуы қолқа, алдыңғы және артқы жұлын артериялары;

2. Тамырлардың париеталды және висцералды тармақтарға бөлінуі организмнің анималдық және вегетативтік бөліктері сәйкестенуі;

3. Тұлғаның сигментаралық (метамерлік) құрылысына сәйкес тамырлардың сигментаралық тарамдалуы;

4. Екі жақты симметрияға сәйкес тамырлардың көбі жұп болуы;

5. Әрбір қол-аяқ бір негізгі тамыр сабауынан қан алады;

6. Мүшелерге қан тамыры ең қысқа жолмен таралады.

Көрнекі материал: таблицалар мен схемалар

Әдебиеттер тізімі: