4.4.3 Кен байыту процестерi
Дайындауыш процестен кейiн пайдалы қазба байытуға жеткiзiледi. Қазіргi кезде төмендегiдей байыту процестерi қолданылады:
гравитациялық - пайдалы минералдар мен бос жыныстардың тығыздылығына байланысты;
флотациялық - минералдарға су жабысу қаблеттігіне байланысты;
магниттi - минералдардың магниттену қасиеттерiне байланысты.
Гравитациялық процеске жататындары - тұндыру, ауыр ортада байыту т.б. Бұл процестiң мағынасын былайша түсiндiруге болады. Бiз айталық, бiр ыдысқа меншiктi салмағы 13 кН/м3 ZnСl2 ертiндiсiне, меншiктi салмағы 12 кН/м3 көмiрмен, меншiктi салмағы 15 кН/м3 жыныс қосындыларын құйсақ, көмiр ұнтасы қосындының бетiне шығып, ал жыныстар ыдыстың түбiне түседi, яғни минерал ертiндiлерi ауыр ортаға түскенде көмiр концентраты және қалдық болып бөлiнедi. Гравитациялық процестер тұндырғы машиналарда, суспензиялы сепараторларда, ертiндiнi қойылту столдары деп аталынатын аппараттарда орындалады.
Флотациялық әдiстi көлемi 0,5 мм ден аспайтын минералдарды байыту үшiн қолданады. Бұл әдiстiң мағынасы, кейбiр минералдардың сумен жабыспауына байланысты. Бұл минералдар ауа шашырандысымен соғысқанда, сол шашырандыға жабысып су бетiне шығады, ал сумен дымқылданатын минералдар шашырандыдан алшақтап су түбiне кетедi. Флотация әдiсi, флотациялық машиналарда орындалады. 4.17-суретте флотация ФМУ- 6,3 машинасының жалпы көрiнiсi келтiрiлген.
4.17 - сурет. Флотациялық машинаның жалпы көрiнiсi
Бұл машина екi камералы бөлек станциядан тұрады.
Магниттi байыту әдiсi - минералдардың әртүрлi магниттiк қасиеттерiне байланысты қолданылады. 4.18-суретте минералдардың магниттiлiк қасиеттерiне байланысты бөлшектенуi көрсетiлген.
4.4.4 Кен байытуда қосалқы процестер
Жоғарыда көрсетiлген байытудағы негiзгi процестермен қатар қосалқы процестердiң негiзгiлерiн келтiрейiк.
Шаң басу, гравитациялық байыту процесiнiң алдында жүргiзiледi. Шаң, гравитациялық байытуға жарамайтынына қарамай, ол жуатын суды ластандырып, негiзгi заттарды байытуға кедергi жасайды. Сондықтан жұмыс орны, шаң сорушы аппараттар арқылы, шаңнан тазартылып отырылуы керек.
Көмiр дымқылы 7% асқанда, көмiр тозаңын төмендету әдiсi қолданылады. Ол үшiн, тесiк мөлшерi 0,5-1 мм ден аспайтын елеуiш үстiндегi уатылған көмiр күштi таза су ағынымен елеуiш астына түсiрiледi.
Байыту өнiмiн, ылғалды процестерден кейiн, суынан айыру керек. Үнiмдердiң iрiлерi бункер iшiнде, не болмаса елеуiш үстiнде, артық судан айырылады. Ұсақ өнiмдердi судан айыру оңай емес, оларды ажырату үшiн 2 - 3 тәсiл қолданылады. Алғашқы су ажырату iсi елеуiш, не болмаса су ажыратушы элеватор арқылы орындалады. Ал осыдан кейiн концентратты, қосымша өнiмдi судан ажырату жұмысы центрифугада, ал қыс кезiнде арнайы құрғату арқылы жасалынады. Жыныстарды құрғатуда бункерлер қолданылуы мүмкiн.
4.18 - сурет. Магниттi байыту схемасы
Құрғатуға қыйын түсетiндерi флотоконцентратпен, қойыртпалар. Оларды құрғату үшiн әуелi қойылтады, одан кейiн ваакум-фильтрмен, не болмаса центрифугамен судан ажыратады, содан кейiн кептiредi.
Дымқыл байытудан кейiн, суды қайтадан қолдану үшiн, оларды тазарту керек. Егерде байытудан кейiнгi су керегi жоқ болсада, оларды табиғи су қоймаларына жiберуге болмайды. Суды тазарту жұмысы қоюлатқыштарда, не болмаса даладағы су тұндырғыларында атқарылады.