4.3 Шақтының жерүстіндегі технологиялық комплексi

Шақтының техникалық және шаруашылық мұқтаждарын қанағаттандыратын жер бетiндегi құрылыстар, үйлер, кен көтергiштер - шақтының жерүстілік комплексi деп аталады. Бұл комплекске жататындары жерүстiндегi құрылыстар, діңдер, көтергiш машиналар т.б. Бұл құрлыстарға жүк итергiштер, пайдалы қазбаны сақтайтын бункерлер және темiр жол вагондарына, арнаулы қоймаларға тиейтiн, ленталы конвейерлер жатады. Пайдалы қазбалар, темiр жол бункерлерiне тиелмей тұрып, iрiктелiп, сортталып, не болмаса байыту фабрикасына жiберiледi. Әрбiр шақтыда әкiмшiлiк-тұрмыстық комбинат салынады. Комбинаттан қосалқы оқпанның сөресiне қатынасу жабық галарея, не болмаса туннель арқылы атқарылады. 4.11-суретте шақтыдағы өндiрiс алаңының негiзгi (бас) жоспары көрсетiлген.

Жер бетiндегi құрылыстардың және оқпан албарының жоспарлануы бiрiмен-бiрi байланысты болуы керек. Жаңа салынған шақтыларда, жер бетiндегi технологиялық процестердi механикаландыру, автоматтандыру үшiн, жер бетiндегi құрылыстар бiрiмен-бiрi қосылып топтасуы керек. Шақтыларда, жер бетi құрылыстарының топтамасы үш блоктан тұрады: бас оқпан блогi; қосалқы оқпан блогi; әкiмшiлiк - тұрмыстық комбинаты.

4.11 - сурет. Шақты құрамының жобасы:

1 - негiзгi және қосалқы оқпан блоктары; 2 - байыту қондырғысы; 3 – жылыту орны; 4 – көмiр қоймасы; 5 - желдетпе қондырғылары; 6 - электростанциялар; 7 - тiреу материалдары қоймасы; 8 - әкiмшiлiк-тұрмыстық комбинат; 9 – көмiр тиейтiн жер

4.12-суретте, салынатын шақтылардағы жербетi құрылыстарының блоктанған түрi көрсетiлген. Рудниктердегi жер бетiндегi құрылыстар, көмiр шақтыларындағы құрылыстарға ұқсас келедi.

4.12 - сурет. Шақты маңайы

4.4. Пайдалы кенді байыту

4.4.1 Кен байыту әдiстерi мен негізі

Минералды шикi затты өндеу кезiнде оған кiретiн барлық пайдалы минералдарды өндiрiске пайдалану жолы қаралады. Пайдалы қазбалар табиғи түрiнде сапасы жоғары болып, тек сол бетiнде өндiрiс мұхтажына пайдаға асатыны сирек кездеседi. Олардың қоры аса көп болмағандықтан қазіргi өндiрiс талабын қамтамасыз ете алмайды. Қазіргi шығарылып жатқан коксті көмiрдiң 16 - 30 % күл болады, ал оларды қолданатын химия өндiрiсiнде ол 7 - 8 % аспауы керек. Марганец шығару өндiрiсiнде, марганец 25 - 30% тен аспайды, ал оларды металургияда қолдану үшiн марганец шығымы 43 - 50% болуы керек. Түстi металургия шикiзатындағы ( мыс, цинк, қорғасын т.б ) металдар қосындысы 40 - 60% болуы керек болса, қазіргi уақыттағы шығарылып жатқан кендер iшiнде көрсетiлген металдардың оннан бiр бөлiгi ғана болады, ал сирек кездесетiн металдар оданда аз болады. Қазіргi уақытта коксохимия, металургия тағы басқа өндiрiс саласында минералды шикi заттың пайдалы қосындысын қауырт көбейтпесе болмайды. Осы жағдайға байланысты қазып алынған шикiзатты алдын ала өңдеу керек. Осындай жұмыста пайдалы қазбаны байытатын арнайы байыту фабрикалары қолданылады.

Кен байыту дегенiмiз, шикiзат минералдарының химиялық сапасын өзгертпей, құнды минералдарды (керек жерiнде өзара ажырату) бос жыныстан босату. Байыту технологиясы, минералдың физикалы және физика-химиялық қасиеттерiне байланысты әртүрлi әдiспен жүргiзiледi. Негiзгi байыту әдiсiне гравитациялық, флотациялық, магниттi әдiстер жатады. Пайдалы қазбаны байыту процестерi дайындаушы, негiзгi, қосалқы болып бөлiнедi. Дайындаушы процестердiң мақсаты пайдалы минералды ашу. Дайындаушы процесс кезiнде, пайдалы қазбаны үгiтiп ұсақ, құнды минералмен, бос жыныс аралас ұнтақ қоспаға айналдырады. Негiзгi процесс кезiнде, үгiтiлген қосындыдан әр-түрлi әдiспен, құнды минералдар бөлiнiп алынады. Қосалқы процестер кезiнде байытылған өнiмдер құрғатылады. Алғашқы материалдар шикi зат түрiнде шақтылардан, карьерлерден фабрикаға жеткiзiледi. Байытылған шикiзаттан бiрнеше өнiмдер алынады.

Концентрат - металургия, химия және басқа да өндiрiс саласындағы технологиялық процестер талабын қанағаттандыратын, пайдалы қазбадан тұратын өнiм.

Қалдық - бос жыныстар мен мардымсыз пайдалы қазбалар қалдықтары.

Аралық өнiм - оның iшiндегi пайдалы өнiм алғашқы шикiзаттағыдан көп болып, бiрақ концентраттағыдан аз болатын өнім.