- •Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі қарағанды мемлекеттік техникалық университеті з.М. Смағұлов, и.Д. Арыстан, т.К. Исабек
- •Қарағанды
- •1 Пайдалы кен орындары мен оның жекелеген бӨлІктерiн ашу жӘне даярлау
- •1.1 Табиғи көмір құрылымы және оның қасиеттері
- •1.2 Тау кен жұмыстары туралы ұғым
- •1.3 Кен қазбаларының маңызы мен топтасуы
- •1.4 Кен орнын ашу және ашу жүйелерiнiң
- •1.5 Шақты алабын ашу әдістерін анықтап шешетiн
- •1.6 Ашу жүйесiн таңдау мен негiзгi қазбалар орнын белгiлеуге байланысты қойылатын экономикалық талаптар
- •1.8 Жерасты шақты алабының бөлiмдерiн
- •1.9 Ашу жүйелерi
- •1.9.1 Жекелеген көмiр тақтасын ашу
- •1.9.2 Топты көмiр тақталарын ашу
- •1.9.3 Құранды ашу жүйелерi
- •1.9.4 Штольнялар арқылы ашу жүйелері
- •1.9.5 Руда кеніштерін ашып даярлау ерекшелiктері
- •1.9.6 Оқпан албары
- •2.1 Жеке дара қазбаның айналасындағы тұтас жыныстардың кернеулі-деформациялық күйі жөнінде деректер
- •Қазбаларды бекіту
- •2.3 Тiреу материалдары
- •Процестер
- •2.5.1 Жыныстарды бұрғылап-жару жұмыстары
- •2.5.2 Кенжар ауасын алмастыру
- •2.5.3 Жыныстарды тиеу
- •2.5.4 Қазба өткізердегі қосалқы жұмыстар
- •2.6 Ұңғылау жұмыстарының ерекшелiктерi
- •2.7 Тiк қазбаларды өткізу технологиясы
- •2.8 Жазық қазбаларды өткізу технологиясы
- •2.9 Көлбеу қазбаларды өткізу ерекшелiктерi
- •3 Тазартпа жұмыстары
- •3.1 Тазартпа жұмыстарындағы технологиялық процестер
- •3.2 Әртүрлi геологиялық жағдайда көмір қазу машиналарының жұмыс істеу схемалары
- •3.3 Тазартпа қазбалардағы қысымдар туралы түсiнiктер
- •3.4 Тазартпа қазбалардың жұмыс кеңiстiгiн бекемдеу
- •3.5 Тазартпа жұмысын жүргiзу кезiндегi тау-кен қысымын игеру
- •Тікелей төбе жыныстарының түрлері: т – тұрақты, от – орташа тұрақты, те – тұрақты емес.
- •3.6 Тазартпа қазбалардағы технологиялық үдірістерді ұштастыру жолдары
- •3.7 Кен қазу жүйесiне түсiнiк және оларды таңдағанда әсер ететiн себептер
- •3.8 Кен қазу жүйелерiнiң жалпы сипаттамалары
- •3.8.1 Көмiр кенiшi
- •3.8.2 Руда кеніштері
- •4 Кен Өндiрiсiндегi технологиялық тiзбеК
- •4.1 Кен өндiрiс транспорты
- •4.2 Кен көтермесi мен су ағызу жолдары
- •4.2.1 Кен көтермесi
- •4.2.2 Рудник суағары
- •4.3 Шақтының жерүстіндегі технологиялық комплексi
- •4.4. Пайдалы кенді байыту
- •4.4.1 Кен байыту әдiстерi мен негізі
- •4.4.2 Байытудағы дайындауыш процестер
- •4.4.3 Кен байыту процестерi
- •4.4.4 Кен байытуда қосалқы процестер
- •4.4.5 Кен байыту машиналарының қауiпсiз жұмыс iстеуiне қойылатын талаптар
- •5 Шақтыларды желдету, еңбек қорғау, қауiпсiздiк ережелерi
- •5.2 Желдетудiң негiзгi нышандары, желдету
- •5.3 Желдеткiштер және шақтыдағы желдетпе қондырғылары туралы деректер
- •5.4 Жерасты жұмыстарындағы еңбек қорғау, жұмыс
- •5.5 Электр жабдықтарын пайдалану ережелерi
- •5.6 Апат кезiндегi жүрiс-тұрыс шарты
- •5.7 Жұмыскерлердi қорғауға арналған құтқару аспаптары
- •Әдебиеттер тізімі
- •Мазмұны
- •Зекен Майшекеұлы Смағұлов, Ибатолла Дайырұлы Арыстан, Тұяқ Көпейұлы Исабек
3.5 Тазартпа жұмысын жүргiзу кезiндегi тау-кен қысымын игеру
Кен қазылған сайын кен орны босап төбе жыныс қысымы күшейеді де салмағы кенжар тiреулерi мен қазылмаған кенге түседi. Кенжар кеңiстiгінде бiлiнген жыныс қысымының күшiн реттеп, жұмыс қауiпсiздiгін арттыру мақсатында қолданылатын күрделi iстердi кен қысымын игеру деп атайды. Жазық және көлбеу орналасқан көмiр тақталарында төбе қысымының әсерлi болу себебінен оны игеру жұмыстарына өте зор мән берiледi. Осындай көмiр тақталарындағы қысымды игеруде негiзгi әдiстер қатарына жататындар:
төбе жыныстарын толық құлату;
босаған кеңiстiктi бос жыныстармен толық тығындау;
босаған кеңiстiктi жартылай тығындау;
төбе жыныстарын шөге отырғызу.
Тiк және құлама - тiк көмiр тақталарында табан жыныстарының жылжуына байланысты қысым игеру бүйiр жыныстарын игерумен сабақтас. Осы аталған әдiстерден басқа, мұндай көмiр тақталарында бүйiр жыныстарын ұстап тұруға арналған құралдар қолданылады. Тау-кен қысымын игеру барысында, көмiр тақтасына жапсарлас жататын төбе жыныстарының қасиетiн (бiрiншiден ол жыныстардың ашылғаннан кейiн, уақыт өлшемiмен қай уақытта құлайтынын және оның құлайтын биiктiгiн), көмiр тақтасының қуатын, құлама бұрышын, өзiнен - өзi жану жағдайын, жер бетiндегi құрлыстарды және басқа себептердi ескерген жөн.
Төбе жынысын толық құлата игерудiң мәнiсi тазартпа кенжар жылжыған сайын, жұмыс жүрiп жатқан кеңiстiкпен босаған кеңiстiк арасында арнаулы қиюшы тiреу қойылып, бос кеңiстiктегi төбе ұстап тұрған тiреулер босатылып, төбе жыныстары құлатылады. Құлаған
3.1-кесте
Механикаландырылған комплекстердiң техникалық сипаттамалары
Тазартпа комплекстің, агрегаттың аты |
Алынатын тақталар- дың қуаты, м |
Тақта құлама бұрышы, град |
Комплекс жабдықтары |
Компле- кстiң үзынды- ғы, м |
Төбе жыныс-тарының түрi |
Табан қысымы мПа, дейiн |
Алым еңi, м |
Ең қөмен қима, м2 |
Тiреу- дің түрi |
|||
механик. бекітпе (тіреу) |
кенжар конвейерi |
тазартпа комбайн |
тiке- лей |
негi- згi |
||||||||
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
1КМ103
1КД80
КМК97 (МК98) 1КМ88 КМ87УМВ КМ87УМП
КМ87УМН
КМ87УМА 1КМТ 2КМТ 1КМ88С КМС97М
КМС87УМ
1МКМ МК75Б 1ОКП 2ОКП |
0.71-0.95 0.85-1.20 0.80-1.05 0.90-1.25 0.75-1.05 0.90-1.25 1.00-1.30 1.25-1.95 1.05-1.38 1.25-1.95 1.05-1.38 1.25-1.95 1.25-1.95 1.10-1.50 1.35-2.00 0.95-1.30 0.75-1.00 0.85-1.20 1.05-1.38 1.25-1.95 1.40-1.75 1.60-2.20 2.20-2.45 2.20-3.00 |
<35/12
<35/10
<20/12
< 15/10
<20/10
<35/10
<20/10 <35/10
< 30 <20/8
<20/15 < 5/8 < 15 <35/12 < 12 < 8 |
1МК103
Д80
МК97, МК98 1М88 2М87УМВ М87ПМ
М87УМН
2М87УМА 1МТ 2МТ 1М88С МК97М
М87УМС
1МКМ МК75 Т13К Т13К |
СП202В1
СПЦ151
СП202 СПЦ161 СП87ПМ СП87ПМ СП87ПМ
СП87ПМ
СП87ПМ СП87ПМ
конв-жоңғы конв-жоңғы
конв-жоңғы
КИ3М СУМК75Б СУОКП СУОКП |
К103
КА80
К103, 1К101у 1К101 1ГШ68Е 1К101у 1ГШ68 1К101у 1ГШ68 1ГШ68 1К101
СО75, СН75 СО75 УСВ2 СО75 СН75 КШ1КГУ 2ГШ68Б КШ1КГУ КШ3М |
170
170
175
170 170,200 160,200
160,200
170,200 200
200 200
200
100 100,150 80,100, 120,150 |
< ОТ
< ОТ
> ОТ
ОТ
> ОТ
ОТ
> ОТ > ОТ
ОТ ОТ
ОТ
ТЕ < ОТ ОТ
|
< АҚ
< АҚ
ЖҚ,АҚ
< АҚ
< АҚ
< АҚ
< АҚ < ґА
< АҚ < АҚ
< АҚ
ОҚ < АҚ ЖҚ |
3.50
2.00
3.36
2.90 2.90 2.90
2.90
2.90 2.70
2.90 2.90
2.90
1.10 0.75 0.75 |
0.80
0.80
0.80 0.63 0.63 0.63 0.63
0.63
0.63 0.63
0.63 0.50 0.63 |
1.25
1.50
1.53 1.72 1.32 1.93 1.51 2.16 1.93 1.93 1.60 2.67 1.32 1.70 1.20 1.70 1.20 1.70 1.60 2.80 3.50 4.07 |
С
ҚС
С
С С С
С
С С
С С
С
ҚС ҚС ҚС |
3.1-кесте жалғасы
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
1ОКП70Е 2ОКП70Б 3ОКП70Б 4ОКП70Б КМ130
КМ142 КМ81Э 1УКП 2УКП 2УКП5 1КМ97Д
КГУМ КГУ
КПК1М "Глинник" "Пиома" 2МКДМ
АФК (фронталды агрегат) АК3 АЩ 1АНЩ 2АНЩ |
1.90-2.60 2.30-3.50 2.80-4.00 1.60-2.20 2.00-2.75 2.25-3.20 2.50-3.65 2.80-4.15 3.00-5.00 2.00-2.80 1.20-2.50 2.40-4.50 3.70-5.00 0.75-0.90 0.90-1.20 0.60-1.50 0,60-1.50
0.80-2.40 1.50-2.20 2.70-4.30 0.80-1.20
0.65-0.90
1.60-2.50 1.20-2.20 0.75-1.30 1.05-2.20 |
<30/10
<35/10
< 35 <35/10 < 35 <18/12 < 35 <20/10
> 35 > 35
> 35 < 35 < 35 35-90
> 35
35-80 45-90 45-90 > 35 |
1ОКП70 2ОКП70 3ОКП70 4ОКП70 М130(1) М130(2) М130(3) М130(4) М142 М81Э 1УКП 2УКП 2УКП5 1МК97Д
КГУМ КГУ-Д
КПК1М Глинник Пиома КДМ
АФКЛ
АК3 АЩ 1АНЩ АФКЛ |
СУОКП70
СП301
СП301 КМ8102Б СП87ПМ 2УКП102 УКП02СБ СП202, СПЦ161 - -
-
СП48М
-
|
1ГШ68 КШ3М 2КШ3 2ГШ68Б 1ГШ68 КШ3М 2КШ3 КШЭ 1КШЭР 1ГШ68 2ГШ68Б 2КШ3 1КШЭ 1К101У МК67М Темп-1 Поиск-2 Темп-1 2К52МУ
МК67М
-
|
100,150
120
120 120 200 120 120 150
120 120
120
150
120
60 40 35 2х60 |
< ОТ
ТЕ
ТЕ ТЕ ТЕ ТЕ ОҚ
ОТ ОТ
ОТ
ОТ ОТ
ОТ
ОТ ОТ ОТ ОТ |
ОҚ
АҚ
ОҚ ОҚ АҚ АҚ ЖҚ,ОҚ
ОҚ ОҚ
ОҚ
ОҚ ОҚ
ОҚ
ОҚ ОҚ ОҚ ОҚ |
1.20
2.50
2.60 0.90 2.00 2.00 3.20
1.50 1.20 2.00
0.75 0.35 0.26 |
0.63
0.63
0,63 0.63 0.50 0.50 0.80
0.80 |
3.35 4.23 5.43 2.85 4.20 4.80 5.50
5.60 2.20 4.00
1.04 1.40
4.50 4.00 1.55-2.5
0.7-1.1 |
ҚС
С
С ҚС ҚС
С
ҚС ҚС
ҚС
С
ҚС
ҚС |
конвейер - жоңғыш конвейер - жоңғыш конвейер - жоңғыш конвейер - жоңғыш |
||||||||||||
Ескерту: механикаландырылған бекітпелердің түрлерi: С - ұстауыш, ҚС – қорғап-ұстауыш,
Қ- қорғауыш, СҚ -ұстап-қорғауыш.