1.3. Тістің формуласы.

Тіс сауытының бөлігі тіс доғасын құрайды: жоғарғы, arcus dentalis superior және төменгі, arcus dentalis inferior.Екі тіс доғасында үлкен адамдарда 16 тіс: 4 күрек тіс, 2 ит тіс, 4 кіші азу тіс немесе премоляр және 6 үлкен азу тіс немесе молярлар. Жоғарғы және төменгі тіс қатары жақсүйектің түйісуінде бір-бірімен белгілі қатынаста болады. Бір жақсүйектің моляры мен премоляр төмпешігі басқа жақсүйектің аттас тістерінің ұңғылдарына сәйкес келеді. Белгілі қатармен күрек тіс пен ит тіс бір-бірімен жанасады. Мұндай байланыс окклюзия деп аталады.

Жоғарғы және төменгі жақсүйектің бір-бірімен жанасатын тістері антоганист тістер деп аталады. Ережеге сәйкес әр тістің 2 антоганисті болады, негізгі және қосымша. Медиалды төменгі ит тіс пен үшінші жоғарғы азу тістердің негізгі ерекшелігі тек бір ғана антоганисті бар.

Оң және сол жақсүйектің аттас тістері антимер деп аталады.

Тістердің орналасу реті тіс формуласы түрінде беріледі, олар сандар мен әріптер арқылы белгіленеді. Тістің толық формуласы жазу үшін, жақ сүйектін әр бөлігінің тістері арабтың реттік цифрлармен жазылады. Ересек адам үшін бұл формула:

8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8

8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8

Бұл формулада тістердің жазылу реті жазып жатқан адам, отырған адамның тісін қарап жатқан тәрізді. Клиницисттер науқасты қарағанда формулада жоқ тісті ерекшелеп, емдеуді қажет ететін тісті қоршайды. Егер барлық тіс сақталса, ондай қатар толық деп аталады. Әр тіс толық формулада жеке-жеке белгіленеді:

Жоғарғы оң –

Жоғарғы сол –

Төменгі оң –

Төменгі сол –

М ысалы, сол жақ төменгі екінші тіс былай көрсетілуі керек: 7 ,

а л оң жақ жоғарғы екінші кіші азу: 5

Сүт тістер толық формулада рим цифрімен белгіленеді:

V IV III II I I II III IV V

V IV III II I I II III IV V

Жеке сүт тістер солай көрсетіледі. Мысалы сол жақ жоғарғы екінші азу V, оң жақ төменгі медиалды сүт тіс I .

Сәйкес топтық тіс формуласы, жақсүйектің бөлігіндегі әр топтын тістер санын көрсетеді. Топтық тістер формуласы ересек адамда және балалар сүт тістер формуласы.

Ересек адамдарда:

3 2 1 2 2 1 2 3

3 2 1 2 2 1 2 3

Балаларда:

2 0 1 2 2 1 0 2

2 0 1 2 2 1 0 2

Мұндай тістің топтық формуласы әр жоғарғы және төменггі жақсүйектің 2 күрек тісі, 1 ит тісі 2 премоляр 3 моляр бар екендігін білдіреді. Тіс доғасының екі жағы симметриялы болғандықтан формуланың төрттен бір бөлігін жазуға болады.

Тістің топтық тіс формуласын латынның бас әріптерімен белгіленеді( I - күрек тіс, C - ит тіс, Р – премаляр, М – моляр). Тұрақты тістер бас әріппен, ал уақытша кіші әріппен белгіленеді. Тістің формуласы төмендегідей.

Е ресектерде : І2 С1 Р2 М3

І2 С1 Р2 М3

Б алаларда: i2 c1 m2

i2 c1 m2

Әріптік-сандық ретпен тістің толық формуласы:

М₃ М₂ Р₂ Р₁ С І₂ І₁ І₁ І₂ С Р₁ Р₂ М₁ М₂ М₃

М₃ М₂ Р₂ Р₁ С І₂ І₁ І₁ І₂ С Р₁ Р₂ М₁ М₂ М₃

Мұндай формула кішкентай балаларда тұрақты тіспен қатар уақытша тістің шығуы кезінде қолданылады. Мысалы 10 жасар баланың тісінің формуласы мынадай:

m₂ M₁ Р ₂ С І₂ І₁ І₁ І₂ С Р₁ Р₂ М₁ m₂

m₂ М₁ Р₂ С І₂ І₁ І₁ І₂ С Р₁ Р₂ М₁ m₂

М ұндай формулада жеке тістер бұрышына сай, тіс тобына оның реттік нөміріне байланысты. Мысалы, оң жақ жоғарғы екінші кіші азу тіс: Р₂, сол төменгі екінші моляр M₂, сүттік оң жақ жоғарғы моляры м₂ .